Çelişkili Mesajlar İkilemi Nedir

Yazan ve doğrulayan psikolog María Alejandra Castro Arbeláez

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Yaptıklarınızla söyledikleriniz arasındaki farkı hiç düşündünüz mü? Neden birisi gerçekte hissettiklerinin tam tersi bir açıklama yapsın ki? Fakat çelişkili mesajlar vardır ve kafa karıştırıcıdır. Bu yazı, bu konuları psikolojik açıdan ele almaktadır.

Çelişkili mesajlar nedir? Örnekler de dahil olmak üzere bu tür iletişimi anlamanın bazı anahtar noktalarını keşfetmek için okumaya devam edin. Ayrıca, bir sosyal bilimci olan Gregory Bateson’un çalışmaları başta olmak üzere mevcut araştırmalardan bazılarını da öğreneceksiniz.

“Dil, yaygın olarak herhangi bir etkileşimin sadece bir tarafının üstünde durur.”

– Gregory Bateson

Çelişkili mesajlar nedir, ne değildir?

Çelişkili mesajlar kaynakla uyumsuz iletilen bilgiler anlamına gelir. Bu nedenle, doğal olarak mantığa aykırıdır. Bu konuda aşağıdaki yorumlar alınmıştır:

• Psikoanalistler. Çelişen şeylerin arkasındaki mantığın üzerinde durarak çalışırlar. Bunun nedeni, antagonistik veya kararsız bir şekilde işleyen, bazıları bilinçsiz, diğerleri çok da fazla bilinçsiz olmayan ifadeleri gözden geçirirmeleridir.
• Palo Alto ekolü. Watzlawick’e göre, ikili bağ kavramı bu ekolde ilk kez geliştirilmiştir. Bunu şizofrenide belirli bir davranışa yol açan bir iletişim kılavuzu olarak yapmışlardır.
• Anzieu. Paradoksların, alıcının kendi kendini yok etme eğilimini artırabileceğini öne sürmüştür. Buna ek olarak, güvensizliği teşvik ettiklerini ve en azından Dr. Miguel Cherro Aguerre’ye göre, hakikat duygusunu ve öznenin varlığını yıktıklarını iddia etmiştir.

Bir antropolog ve dilbilimci olan Gregory Bateson, çelişkili mesajlar hakkında çalışmıştır. Esas olarak da sistemik modele odaklanmıştır. Bir sistemin üyeleri arasındaki ilişkiyi vurgulayarak ikili bağ teorisinden söz etmiştir. Ayrıca bunu, şizofreninin psikolojik nedenlerini açıklamak için geliştirmiştir. Şizofreni, bilindiği üzere iletişim modelleriyle ilişkili bir hastalıktır.

İkili bağlar, aynı kaynak ile farklı mesaj içerikleri arasındaki karşıtlıktan kaynaklanan iletişim ikilemleridir. Bu yüzden, onları alan kişilerde kafa karışıklığı yaratırlar.

Öte yandan bu teori, çoktan gözden geçirilip genişletilerek şizofreninin sınırları zorlanmıştır. Aynı zamanda farklı kapsamlara uygulanmıştır ve örneğin ikili bağların bazı kişilerce kontrol ya da manipülasyon anlamlarında kullanıldığını ileri sürmüştür.

Çelişkili mesajların ana özellikleri

Konu çelişkili mesajlar olunca, gönderici, alıcı belli bir davranışı sergilemezse onun için kötü sonuçlar olacağını söyleyebilir. Aynı zamanda bu emirle çelişen soyut emirler de verir. Bu tip mesajlara birkaç örnek olarak şunlar verilebilir:

• Etkileşim. Her türlü iletişimden meydana gelebilir.
• Tekrarlayan kalıp. Bu çok sıkı ve dakik bir kalıp değildir, fakat tekrarlayıcıdır.
• Bir ya da birden fazla mesaj. Genelde çelişen iki mesaj olsa da bazen daha da fazla olabilir.
• Güç. Pek çok durumda, bu otorite sahibi biriyle otorite sahibi olmayan biri arasında yaşanır.
• Kafa karışıklığı. Çelişkili mesajları alan kişinin kafası karışabilir ya da kendini engellenmiş hissedebilir.
• İletişim kalıpları. Hem sizin hem de diğerlerininki sağlığınızı etkileyebilir.

Bazı hastalıkların kökeninde bunların bulunduğunu iddia eden araştırmacılar bulunmaktadır. Bu, bunların neden olduğu anlamına gelmez, onun yerine bu hastalıkları teşvik eden veya ateşleyen faktörlerden biri olduğunu iddia eder (tetikleyiciler).

Şu anda bu çerçevede çeşitli araştırmalar vardır. Örneğin, Leonardo Gabriel ve Paula Gabriela Rodríguez-Zoya’nın Palabra Clave dergisinde yayınlanan makalesi (Türkçesi: Anahtar Kelime), ikili bağ teorisinde iletişim ve sosyal etkileşim süreçlerinin sosyal temsilleri ve sosyal iletişimi nasıl bozabileceğini veya engelleyebileceğini göstermektedir.

Aynı zamanda başka keşif türleri de bulunmaktadır. Örneğin, öğretmen-öğrenci etkileşimlerinde ikili bağlantılı durumlara müdahale önerileri üzerine odaklanmış çalışmalar vardır. Bu fikir, Garcia-Castro, Saneleuterio ve Garcia Ramos tarafından Psicología y Educación: Presente y Futuro (Türkçesi: Psikoloji ve Eğitim: Günümüz ve Gelecek) dergisinde sunulmuştur.

Sonuçları

Herkes toksik nitelikte çelişkili mesajlar alabilir. Yinelenebilecek olduklarını ve kafa karıştıran, engelleyen ve şunlara yol açabilecek örtük içeriklere sahip olabileceklerini unutmayın:

• Tehlike duyguları. İnsanların kafasını karıştırır ve nerede durduklarından asla emin olamazlar çünkü iki mesaj arasında bölünmüşlerdir.
• Suçluluk. Doğru şeyi yapmadıklarını düşüncesinden doğar.
• Anksiyete bozuklukları. Gelecekte ne yapacaklarını ve gelecekten ne bekleyeceklerini bilmemekten ileri gelir.
• Toksik ilişkiler. Güce sahip olanlarla yüzleşildiğinde pasif kaldıktan sonra; bir ikili bağlantının var olduğunun farkında olmamaktan kaynaklanır.

Bu tür mesajları üreten insanlar da etkilenir, çünkü ne arzuları ne de ihtiyaçları karşılanır. Benzer şekilde, ikili bağlantının gerçekleşmesi için bir ilişki mühim olmalıdır. Bunun nedeni, başarısız beklentilerden doğan hayal kırıklığının daha derin olabilmesidir.

Bu tür bir mesajın bir örneği, bir anne çocuklarına sevgisini bir şekilde reddederken ilettiğinde ortaya çıkar. Diğer bir örnek, bir kişinin partnerine “Ne istersen yap” veya “İyi” gibi bir şey söylemesidir. Ayrıca, birine güvendiğinizi söylemeniz fakat yine de o kişiye karşı her zaman tetikte bir tutum sergilemeniz olabilir.

Bitirirken

Kısacası, mesajda ortaya çıkan talep, bu durumlarda hangi yöne gideceğinizi saptamayı imkansız kılar. Bu nedenle çelişkili mesajlar iki tarafa da rahatsızlık verecek, fakat özellikle de mesajı gönderen için sıkıntı kaynağı olacaktır. Çünkü bu sayede istedikleri cevabı almaları zorlaşır. Alıcı, ne yapacağını bilemez.