Agnozi: Tanıdık Şeyleri Tanıyamama
Bir sabah uyandığınızda, bir baston ile bir şemsiyeyi birbirinden ayıramazsanız ne olur hiç düşündünüz mü? Ya da artık dokunma hissine dayanarak, nesneleri fark edemez ya da tanıyamazsanız ne olur? Eğer böyle bir durum, düzenli olarak başınıza geliyorsa, bir tür agnoziden mustarip olabilir ya da beş duyunuzla algıladığınız bilgileri tanıyamıyor olabilirsiniz.
Agnozi teirmini, 1891’de Sigmund Freud bulmuştur. Tüm duyularınız doğru bir şekilde çalışa bile, beyniniz, duyuların çevreden aldıkları bilgileri tanıyamaz. İnme, beyin hasarı ve oksijen yoksunluğu, agnoziye neden olan hasara sebebiyet verebilir.
Agnozi kelimesi Eski Yunancadır ve “bilginin yokluğu” anlamına gelir.
Agnozi türleri
Agnoziden mustarip olan herkes, gördükleri, hissettikleri veya tat aldıkları şeyleri yorumlayamadıkları için bir hayal kırıklığı, güçsüzlük ve endişe döneminden geçer. Aynı dilde konuşan duyular ve beynin arasındaki bağlantının kopması gibi bir durumdur bu.
Bu nedenle, agnozisi olan kişilerin depresyona girmesi yaygın ve anlaşılabilir bir durumdur. Sonuçta, burada kesilmiş olan bağlantı, dünyayı algılamayı ve etkileşim kurmayı zorlaştırıyor.
Agnozili olmanın, tüm duyuların aniden bozulduğu anlamına gelmeyeceğini belirtmek önemlidir. Aşağıdakiler dahil birçok farklı agnozi türü vardır:
- Görsel: Nesnelerin neye benzediğine göre isim verilemez ve kategorize edilemez. Örneğin, bir tenis raketine bakarken, bunun bir raket olduğunu fark edememek.
- İşitsel: sesleri tanımakta zorluk. Örneğin, bir şarkıda çalınan farklı enstrümanlar arasında ayrım yapamamak.
- Dokunma: nesneleri dokunarak tanıyamamak. Örneğin, bir kaşığa dokunarak, onun çataldan farklı olduğunu anlayamamak
- Mekansal: Kendini yönlendiren ve zihinsel haritalar yaratan zorluk. Örneğin, kendi evinin planını çizememek.
- Motor: öğrenilen hareketleri hatırlama ve yürütme zorluğu. Apraksi olarak da bilinir. Örneğin, bir tişörtü, üstüne giymek yerine altına giymeye çalışmak.
- Bedensel: kendi bedenini tanımlayan problemler. Örneğin, kişinin kendi uvuzlarının başka birine ait olduğunu düşünmek.
“Bir hayalet gibiydim, aynada kendime bakar ve sadece bir takım izlerden oluşmuş gibi olan bulanık hatlar görürdüm. Aynada bir hayalet görürdüm, dokunduğum yerin ağzım, kulağım ya da burnum olduğunu bilmezdim.”
– Esther Chumillas; menenjit sonucu görsel agnoziden mustarip bir hasta
Aldatıcı beyin
Agnozi türlerini gözden geçirdiğimize göre, genellikle etki altında olanın sadece tek bir duygu olduğunu ifade etmeliyiz. Yani, motor agnozisi olan biri muhtemelen işitsel agnoziden de mustarip değildir. Ancak her zaman istisnalar da vardır.
İnsanların, agnozinin sadece bir türünden muzdarip olmasının nedeni, genellikle beynin zarar görmüş kısımlarından biri ile ilgilidir. Temporal lobda belirli bir hasar varsa, kişi muhtemelen işitsel agnoziye sahip olacaktır. Öte yandan, oksipital lobun hasar görmesi görsel veya uzaysal agnoziye neden olabilir.
Bununla birlikte, beynin iki alanı da hasar görürse, birden fazla agnozi çeşidine sahip olmak da mümkündür. Ama bunun bir tedavisi var mı? Beyin hasar gördüğünde anlamlı bir iyileşme umudu olur mu?
Cevap evet, iyileşme umudu var. Bu, mesleki terapi, konuşma terapisi ve nörologların sunabileceği araçlar sayesinde sağlanabilir. Birincisi için, bilişsel rehabilitasyon, yüzleri tanımak için, yüzün en ayırt edici özelliklerine odaklanma ve onları fark etmeyi öğrenme gibi belirli püf noktaları öğretir.
Agnozi çok iyi bilinen bir kavram değildir. Ancak, bugün daha önce hiç olmadığı kadar, bu durum hakkında çok daha fazla şey biliniyor. Kendilerini agnozi hakkında daha fazla araştırmaya ve öğrenmeye adayan profesyoneller sayesinde, vakalar tamamen iyileştirilemese bile, bundan mustarip olanların yaşamlarını kolaylaştıracak kaynaklar ve araçlar artık mevcuttur.
“Bazen hangi yöne gitmem gerektiğini bilemiyorum. Her zaman kayboluyorum.”
-Anne, uzaysal agnoziden mustarip bir hasta