Teknostres: Yeni Teknolojileri Suistimal Etmek

Yazan ve doğrulayan psikolog Bernardo Peña Herrera

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Yeni teknolojilerin topluma her düzeyde etki ederek sürekli bir şeyleri değiştirdiğine şahit oluyoruz. Bunların hayattaki yansımalarını sadece sosyal değişimler halinde değil, kültürel ve ekonomik değişimlerle de görüyoruz.

İlişkiler ve bilgi paylaşımı açısından ne kadar fayda sağladığı yadsınamaz bir gerçek. Ayrıca hayatımızı genel olarak çok kolaylaştıran bir şey. Ancak, bu yeni teknolojileri suistimal etmenin “teknostres” gibi sıkıntılar doğurduğu gerçeğinden de bahsetmemiz gerek.

Teknolojiyi yanlış kullanmanın ve zamanın çoğunu bununla harcamanın birçok farklı probleme yol açtığı aşikar. Bunlardan bazıları arasında nomofobi, “FOMO” sendromu (gelişmeleri kaçırma korkusu) ve teknostresi sayabiliriz. Bu yazımızda bahsedeceğimiz konu teknostres.

“Teknolojinin insanlık sınırlarını aştığı sarsıcı bir derecede aşikar.”

– Albert Einstein

Teknostres nedir?

1984 yılında bu fenomeni ilk defa ortaya atan kişi Craig Brod, teknostres kavramını “yeni bilgisayar teknolojileriyle sağlıklı bir şekilde baş etmeyi başaramamaktan kaynaklanan bir modern adaptasyon hastalığı” şeklinde tanımlıyor.

1997’de Larry Rosen ve Michele Well, TechnoStress: Coping with Technology @Work @Home @Play (TeknoStres: İşte Evde Oyunda Teknolojiyle Başa Çıkmak) adlı kitaplarında bu kavramdan bahsettiğinde ise popüler hale gelmiş. Bu kitapta, teknolojinin olumsuz etkilerinden biri olan teknostres kavramını geniş çaplı bir şekilde açıklıyorlar. Bu etkiler kişinin tutumu, düşünceleri, fizyolojisi ya da davranışlarına doğrudan ya da dolaylı olarak yansıyabiliyor.

Gördüğünüz gibi, teknostres teknoloji kaynaklı negatif bir psikolojik durum. Hatta psikolog Marisa Salanova’ya göre, teknoloji kullanımında talep ve kaynaklar arasındaki dengeyi kuramamakla ilgili bir algının ürünü.

Bunun sonucunda ise rahatsızlık hissi, negatif tutumlar ve psikofizyolojik aktivasyonun çok yüksek olması gibi sorunlara yol açıyor. Yani teknostres, teknolojiyi iyi idare edememenin yanı sıra, öz denetimsizlik ve engellenme toleransı gibi farklı faktörlerin bir araya gelerek yarattığı bir sorun.

Bu rahatsızlığın sebepleri

Teknostresin sebepleri genel olarak kişinin yaşıyla ve ait olduğu jenerasyonla ilgilidir. Bunlardan bazıları:

• Çok fazla bilgiye ulaşabilme ve bilgiye yönelik artan talep.
• Her an internete bağlı olma ihtiyacı.
• Her zaman ulaşılabilir olma ihtiyacı.
• Kullanacak yetkinliğe sahip olmamaktan dolayı teknolojiyi kullanmayı reddetmek.
• Yeni teknolojilere bağımlı olmak, yani internetle bağlantınızı koparamamak ve zamanınızı verimli bir şekilde kullanamamak.

Bağımlılık ve teknostres

Salanova’nın da belirttiği üzere (2007), yeni teknolojiler gençlere (aynı şekilde genç olmayanlara da) anlık bir duyumsal uyarılma veriyor.

Fakat fizyolojik ve duyumsal olarak uzun süreler boyunca aktif olmak, fiziksel ve zihinsel sağlığımız açısından bazı zararlı sonuçlar doğurabiliyor. Daha sonra bu sonuçların kişinin normal fonksiyonlarına engel oluşturması da kaçınılmaz oluyor.

Peki bu bağımlılık nasıl oluşur?

• Öncelikle teknoloji tolerans yaratır. Yani internete daha uzun süre bağlı kalma ihtiyacının hep artması ve yeni teknolojilerle çok iç içe olmak.
• İkinci olarak bağımlılık yaratır. Size duyumsal uyarılmalar veren şeylerin sürekli olarak hayatınızda olmasını istemeye başlarsınız.
• Son olarak da gerçek yoksunluk semptomlarına yol açar. Hatta öyle ki, teknoloji bağımlıları cihazlarından ayrı kalınca rahatsızlık, anksiyete, asabiyet ve diğer yoksunluk semptomlarının hepsini gösteriyor.

Neden yeni teknolojiler bu kadar cazibeli?

Birçok düşünceye göre bu cazibenin kaynağı, teknolojilerin bize ne tür uyarılmalar sunduğunda yatıyor. Örneğin, anlık ödüllendirilme ve aşırı uyarılma sebebiyle beynin ödül merkezini hep aktif tutması. 

Bu devamlı uyarılma hali ilk önce size zevk verse de dikkatinizin tamamını zaptetmeye başlar. Bu yüzden de teknoloji insanları bu denli cezbeder. Ayrıca hayatınızdan çıkarmak da bu sebepten dolayı çok zordur.

Teknostresi tedavi etmek

Özellikle ciddi boyutlara ulaşan vakalarda bir psikoterapistin yardımını almak en iyisidir. Hatta tepki önlemeye maruz bırakma metodu (bağımlılıkların tedavisinde faydalı olan bir davranış stratejisi) yardımcı olabilir. Bunun yanı sıra, uzamanlar genel olarak şu tavsiyelerde bulunuyor:

• Yüz yüze iletişimler kurmak için vakit ayırın.
• Yeni teknolojilerden bağlantınızı koparın ve bunun yerine bir sporla ya da hobiyle uğraşın.
• Sadece işinize yarayacak teknolojileri kullanmayı öğrenmek üzere kendinize kısıtlamalar koyun.
• Yeni teknolojilerle etkileşiminizi belirlenmiş zaman dilimlerine bölerek planlayın.
• Teknolojiyi somut hedeflerinize ulaşmak için kullanın; can sıkıntısı ya da yapacak bir şey bulamamak gibi bahanelerle asla kullanmayın. 

Yeni teknolojilerin insalık adına çeşitli yönlerden bir sürü fayda sağlayabileceği de elbette inkar edilemez. Teknolojiye suç atmak yerine bu kadar gelişim göstermeyi başarabildiğimiz için insanlık olarak kendimizi tebrik etmeliyiz. Ayrıca, bu teknolojiler sayesinde artık mesafelerin önemini yitirmiş olmasının dünyada ne denli büyük bir açılım yarattığından da bahsetmek gerek.

Hal böyleyken, bu teknolojilerin kullanımı konusunda akıllıca davranmak son derece önemlidir. Bununla birlikte, teknolojilerin asla insanlarla olan etkileşimin yerine geçebilecek bir şey olmadığını unutmamalısınız.