Spot Işığı Etkisi: Neden Herkes Size Bakıyor Gibi Görünür
Yazan ve doğrulayan psikolog Cristina Roda Rivera
Spot ışığı etkisi etrafımızdaki insanların bize gerçekte olduğundan daha fazla baktıklarını hissetmemiz durumudur. Düzinelerce sosyal psikoloji çalışması bu fenomeni desteklemiştir. Peki, spot ışığı etkisi denen şeyin arkasında yatan açıklama nedir? Temelde bu, büyük bir benmerkezciliğin bir sonucudur.
Hepimiz kendi dünyalarımızın merkeziyiz. Bu, kibirli olduğumuz ya da kendimize diğer insanlardan fazla değer verdiğimiz anlamına gelmiyor. Daha ziyade, tüm varlığımızı kendi deneyimlerimiz üzerinden analiz ettiğimiz anlamına geliyor.
Başka insanlar da buna dahil olmak üzere çevrenizdeki dünyanın tamamını değerlendirmek üzere herkesin size baktığı ya da sizi gözlemlediği hissini kullanırsınız. Ancak, bu diğer insanlar sizin hakkınızda ya da onlar ile ilgili sahip olabileceğiniz fikirler hakkında herhangi bir şey bilmiyor. Neden? Çünkü onlar da kendi dünyalarının merkezindeler ve dikkatlerini dağıtan başka şeyler söz konusu.
Bizi etkileyen bir şeye konsantre olduğumuzda genellikle bu şeyin diğer insanların dikkatini de hak ettiğini var sayarsınız. Bu, sosyal psikologların spot ışığı etkisi adını verdikleri şeyin kalbinde yatan konsepttir.
Spot Işığı Etkisi ve Barry Manilow Deneyi
Barry Manilow deneyi Birleşik Devletlerdeki bir üniversitede gerçekleştirilmiştir. Araştırmacılar on farklı insandan psikoloji departmanını ziyaret etmelerini istemiştir. Dokuz kişiyi doğru zamanda davet etmiş ve onları bazı formlar doldurmaları için bir odaya götürmüşlerdir.
Ancak, son katılımcıyı diğerlerinden on beş dakika sonra davet etmişlerdir. Bu katılımcı araştırmacılardan bir tanesinin ofisine girmiştir. Katılımcıya kendi giysilerinin üzerine büyük bir tişört giymesi söylenmiştir, bu tişört pek çok insanın “çirkin” ve “frapan” olduğunu düşüneceği, üzerinde şarkıcı Barry Manilow’un olduğu bir tişörttür.
Tişörtü giydikten sonra araştırmacılar katılımcıyı herkesin formları doldurduğu odaya götürmüştür. Orada beş dakika öylece bekledikten sonra, başka bir araştırmacı katılımcıya geç kalmasının sorun olmadığını ve aynı formları doldurmaya başlayabileceğini söylemiştir.
Beş dakika sonra katılımcıya odaya geç gelmesinin sonuçları etkilediği ve katılmamasının daha iyi olacağı söylenmiştir.
Sonuç olarak, katılımcıya bir Barry Manilow tişörtü giydiğini kaç kişinin fark ettiğini tahmin etmeye çalışması söylenmiştir. Tişörtü giyen katılımcılar sürekli olarak yaklaşık sekiz kişinin bunu fark ettiğini tahmin etmiştir.
Bundan sonra, sadece formları doldurmakta olan diğer katılımcılara danışılmıştır. Şaşırtıcı bir şekilde, katılımcılardan hiçbiri tişörtü fark etmemiştir.
Spot Işığı Etkisi: Varlığınızı Abartmak
Katılımcılar odadaki tişörtü fark eden insan sayısını abartmışlardır. Eğer kendinizi onların durumuna sokarsanız verdikleri bu cevaplar oldukça mantıklıdır. Eğer siz de saçma olduğunu düşündüğünüz bir tişört ile bir odaya zorla sokulsaydınız siz de herkesin bunu fark edeceğini düşünürdünüz.
Bu sadece Barry Manilow tişörtünün etkisi değildir. Aynı test bir Vanilla Ice tişörtü ile de tekrarlanmıştır. Araştırmacılar raporlarında sarkastik bir şekilde Vanilla Ice’ın bu çalışma yapılırken dahi 15 dakikalık şöhreti çoktan geçmiş bir pop ikonu olduğunu belirtmiştirler.
Spot Işığı Etkisini Kapatmak
Ancak, bir istisnadan bahsetmeye değer. Başka bir çalışmada, araştırmacılar katılımcıya diğer odaya gitmeden önce yeni pop kültür tişörtünü giymeye alışması için zaman verdiğinde kişi spot ışığı etkisine karşı o kadar da savunmasız değildir.
Diğer bir deyişle, katılımcılar çok fazla insanın tişörtü fark edeceğini düşünmeye o kadar da meyilli değildir. Bu önemlidir çünkü bize spot ışığı etkisinin neden gerçekleştiğine dair bir fikir verir. Spot ışığı etkisi genellikle insanların kendi varlıkları üzerine odaklı olması dolayısıyla gerçekleşir. Eğer insanların dikkati dağılırsa ya da buna alışırlarsa o zaman spot ışığı etkisi azalır.
Bundan dolayı, kendinizi herkesin az önce yaptığınız bir şeye baktığını düşünürken bulursanız kendinize, bunun nedeninin sadece kendi eylemleriniz ile ilgili takıntılı olmanız olup olamayacağını sorun. İşin aslı şu ki, size baktığını düşündüğünüz diğer tüm o insanlar aslında kendi davranışları ile ilgili endişeleniyor ve diğer insanların onlara çok fazla ilgi gösteriyor olduğunu düşünüyor!
Hepsi Sizinle Mi İlgili?
İnsanların sahip olduğu en kısıtlayıcı inançlardan bir tanesi her şeyin onların etrafında döndüğü inancıdır. Yaşamlarımızın pek çok alanında yaptığımız her küçük hareketin üzerinde büyük bir spot ışığı varmış gibi hissederiz. Gözlemlendiğimizi, ve herkesin bizi izlediğini hissederiz.
Eğer izleniyormuş gibi hissederseniz tüm hayatınızı başkalarını memnun etmek isteyerek geçireceksiniz. Kötü görünmek istemezsiniz ve etrafınızdaki herkesin beklentilerini karşılamaya çalışmak için sonsuz miktarda enerji harcama eğiliminde olacaksınız. Ancak, bilimsel kanıtların diğer insanların sizinle, sizin sandığınız kadar ilgilenmediklerini gösterdiğini unutmayın!
Bu metin yalnızca bilgilendirme amaçlı sunulmuştur ve bir profesyonelle görüşmeyi yerine geçmez. Şüpheleriniz varsa, uzmanınıza danışın.