Multipl Skleroz: Nedenleri, Belirtileri ve Tedavisi

Yazan ve doğrulayan psikolog Gema Sánchez Cuevas

Tarafından yazılmıştır Francisco Pérez

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Multipl Skleroz (MS) kronik bir merkezi sinir sistemi hastalığıdır. Dünyanın her yerinde bu hastalığa sahip olan insanlar var. Genç yetişkinler ve orta yaşlı kişiler arasında özellikle de kadınlarda en yaygın görülen nörolojik değişim sebeplerinden biridir.

Miyelin kılıfı protein ve yağlardan oluşur. Merkezi sinir sistemindeki sinir liflerini kaplar ve korur. Aynı zamanda lifler arasındaki elektrik akımını da kolaylaştırır.

Multiple Skleroz hastalarının miyelin kılıfları bozuk durumdadır. Bu bozukluklar ardında yara izleri bırakır. Bilim insanları bu zarar görmüş alanları miyelinsiz plak olarak da adlandırıyor.

Miyelin kılıf yalnızca sinir liflerini korumaya yaramıyor. Aynı zamanda bunların doğru şekilde çalışmasını sağlıyor. Miyelin kılıfa gelecek herhangi bir zarar sinir hücrelerinin uyaranları yönetme kabiliyetini büyük ölçüde azaltır. Neyse ki miyelin kılıfa gelen zararı yeniden düzeltmek mümkün.

Multipl skleroz, merkezi sinir sistemindeki beyaz maddenin iltihaplı bir hastalığıdır. Bu hastalık çok odaklı demiyelinizasyon alanları, oligodendrosit kaybı, astrogliosis ve göreli aksonal hasar ile karakterizedir.

Multipl sklerozun nedenleri

Multiple sklerozun kökeni bilinmiyor. Multiple sklerozun nedeni açık olmamakla birlikte bu hastalığa pek çok sistemin dahil olduğunu biliyoruz. Bu nedenler arasında bağışıklık sistemi ve kalıtsal faktörler kadar enfeksiyonlar da yer alıyor.

Hatalığın başlangıcındaki ve ilerlemesindeki viral enfeksiyonun rolü kesin olarak bilinmemektedir. Buna karşılık bilim insanları hastalıkla bağlantılı olarak birkaç virüs üzerinde çalışmalar yapmıştır.

Epstein-Barr virüsünü demiyelinizasyon ile (miyelin kılıfın bozulması) ilişkilendiriyorlar. Ayrıca çocukların hastalığa yakalandıklarına dair önemli kanıtlar var.

Bilim insanları çoğunlukla dış etkenlerden çıkan virüsler üzerinde çalıştı. Bunların hastalığı ortaya çıkaran ya da tetikleyen önemli etkenler olduğuna inanıyorlar.

Uzmanlar, virüslerin bebeklik döneminde oligodendrositleri değiştirdiklerinden şüphe ediyorlar. Virüsler anormal bir bağışıklık tepkisine neden olur. Sonra bu doğru miyelinasyonunu değiştirir.

Hastalığa genetik yatkınlık nispeten açıktır. Aslında, özdeşleşmiş ikizlere ilişkin çalışmalar, multipl skleroza yakalanma riskinin %31 olduğunu göstermektedir. Fraternal ikizlerde ise risk %5’e yakın.

Multiple skleroz görülen ailelerde hastalığa yakalanma riski %2 ile 5 arasında değişirken normalde bu ihtimal sadece %0,1’dir.

Multipl skleroz belirtileri

Hastalığın belirtileri başta hafif olacağından hasta ilk önce doktora gitme ihtiyacı hissetmez. Başlangıçta en sık görülen belirtiler şunlardır:

• Bir veya daha fazla uzuvda zayıflık
• Bulanık görme
• Hassasiyet değişimi
• Çift görme
• Hareketleri koordine etme zorluğu

Aşırı zayıflık da sık görülür. Multipl sklerozu olan birçok insan halsiz hisseder ve egzersiz yaparken ya da merdiven çıkarken bile yorulurlar.  Aynı zamanda el çabukluğu ve kas kuvvetinde kayıp olur. Bu belirtiler yavaşça görülme eğilimindedir.

Halsizlik: en yaygın belirti

Halsizlik multiple sklerozun en yaygın belirtisidir. Hastaların yaklaşık 2/3’ünü etkiler. Hastaların yarısı bunu en kötü belirti olarak tanımlıyor çünkü bu durum hayat kalitesini doğrudan etkiliyor.

Bu sakatlık, depresyon ve yorgunluğa neden olan diğer faktörlerle ilişkilidir. Bunların bazıları motor, limbik, bazal gangliyon veya hipotalamus disfonksiyonudur.

Yorgunluk, multipl skleroz hastaları için yaşam kalitesini önemli şekilde ve oldukça fazla düşürür. Bu nedenle, belirtileri izlemek çok önemli. Bununla birlikte yorgunluğun algılanışı da öznel olduğu için yönetmek ve yorumlamak zordur.

Enerji kaybı bilişsel beceriler kadar motor becerileri de etkiler. Aynı zamanda zayıflık, enerji kaybı ve konsantre olma zorluğunu da ayırt etmek gerekir.

Bu nedenle doktorlar, diğer koşullarla multipl skleroz yorgunluğunun ayırıcı tanısını yapmalıdır. Depresyon, motor bozukluklar, tiroit sorunları ya da nöbet öncesi veya immünsupresan ilaçların yan etkileri benzer klinik özelliklere sahip olabilir.

Yeniden alevlenmeler

Alevlenmeler (tekrarlar, şiddetlenmeler, nüksetmeler) multipl sklerozun tipik belirtileridir. Bunlar 24 saatten daha uzun süren nörolojik işlevsizliğin belirtileridir.

Bu nüksler merkezi sinir sisteminin farklı bölümlerini etkileyen ve en az bir ayda ayrılan bölümlerdir. Öte yandan, belirtiler kaybolduğunda bunu bir remisyon olarak sınıflandırırız. Remisyon, en az 24 saat boyunca belirti ve semptomların düzelmesidir.

Çevresel belirtiler

Aşağıdaki semptomlar, klinik olarak mevcutken multipl skleroz teşhisini desteklemektedir. Bunlar:

• L’hermitte belirtisi: Hasta elektrik yükünün tüm omurganın altına düştüğünü hisseder. Bazen kollara veya bacaklara kadar uzanır. Boynu ileri doğru bükmek, duyumu tetikler.
• Sıcağa hassasiyet
• Uhthoff fenomeni: vücut ısısı artar. Dış etkenler (yaz sıcağı, sıcak duş, sigara) ya da iç etkenler (ateş, yoğun egzersiz yapmak,regl) belirtileri tetikleyebilir.
• Paroksismal ataklar: Paroksismal hareket bozuklukları aniden ve aralıklarla ortaya çıkar. Çok uzun sürmezler, ancak birkaç kez veya birkaç kez tekrar ortaya çıkabilirler. Paroksismal semptomların en yaygın tipi paroksismal distonidir.

Multipl sklerozun ilerlemesi öngörülemez. Ancak bununla birlikte fiziksel kabiliyetlerin azalması ve ruhsal ve bilişsel görevlerin kötüleşme eğilimi vardır.

Multipl skleroz tedavisi

Günümüzde ne yazık ki MS için kesin bir tedavi yöntemi yok. Aynı zamanda ne yazık ki hastalığın doğal klinik ilerleyişine yönelik olumlu bir tedavi de bulunmuyor.

Uzun vadede amaç tekrarlamaları engellemektir. Doktorlar da aynı zamanda hastalarına hastalığın neden olduğu etkenleri azaltmak konusunda yardım eder.

Bunu yapmak için, immünosupressörler (azatioprin, siklofosfamid, metotreksat) ve interferonlar (alfa) kullanırlar.

Doktorlar tekrarları tedavi etmek için kısa süreli (3-5 gün) yüksek doz kortikoid kullanıyorlar. Alevlenmeyi doğru bir şekilde tanımlamak, teşhis koymak ve doğru tedaviyi bulmak için anahtardır.

Alevlenmenin semptomolojisi, iltihaplanma sürecinin neden olduğu bir veya daha fazla lezondur. Bu süreç merkezi sinir sisteminde bulunur. Kortikosteroidler alevlenmeler için tercih edilen ilaçtır çünkü iltihapları hedef alırlar.

MS belirtilerini tedavi etmek

Semptomatik tedavileri aşağıdaki gibi özetleyebiliriz:

• Spastisite: Baklofen, diazepam, dantrolen sodyum…
• Yorgunluk: Amantadin, Modafinil, Metilfenidat…
• Ağrı: karbamazepin, fenitoin, gabapentin, pregabalin…
• Mesane hiperrefleksisi: oksibutinin, bethanechol…
• Bilişsel yetersizlik: donepezil, interferon beta, memantin…

Rehabilitasyon

Rehabilitasyon bu hastalık için çok önemlidir. Asıl amaç hastanın kabiliyet kaybını önlemektir. Ya da en azından acıyı olabildiğince azaltmak amaçlanmalıdır.

Terapistler hastalara yeni beceriler kazanmayı ve var olan becerileri maksimum düzeyde kullandırmayı öğretirler. Böylece hasta bir dereceye kadar özgürlüğünü korumuş olur.

Aynı zamanda iş ve sosyal hayata adapte olmak da önemlidir. Ayrıca hastanın, ailesinin ve doktorların desteği de hastalık üzerinde hayati öneme sahiptir.

Uzmanlar, bireye göre şekillendirilmiş çok disiplinli bir rehabilitasyon tedavisi önermektedir. MS hastası olan insanlar sağlık anlamında yaşam kalitelerini muhafaza edebilir ve günlük aktiviteleri gerçekleştirebilirler. Aslında, MS hastaları için birçok organizasyon, bütünsel rehabilitasyona odaklanan bu tür tedavi yöntemlerini sunmaktadır.