Antonio Damasio, Duyguların Nöroloğu

Antonio Damasio’ya “beyin sihirbazı” diyorlar. Ayrıca zihinsel süreçleri artık yeni bir şekilde anlıyor olmamızı da ona borçlu olduğumuzu söyleyenler de var. 

Güney California Üniversitesinde sinir bilim, nöroloji ve psikoloji profesörü olan Damasio, ayrıca 2005 senesinde Prince of Asturias adlı prestijli ödülü kazandı. Duygular ve bilinç mekanizması üzerine yaptığı çalışmalar sayesinde üne kavuştu.

Belki de bu bilim adamının adını zaten biliyorsunuz. Ya da yıllarca ona hayranlık duymuş birisiniz veya onu ilk defa kitaplarından biri sayesinde tanıma fırsatını buldunuz.

Yazarın en iyi bilinen kitaplarından biri olan “Self Comes to Mind: Constructing the Conscious Brain (Benlik Geliyor Akla: Bilinçli Beyni Yeniden Yapılandırmak)” bedenimizdeki bu müthiş organ konusunda sahip olduğumuz fikirlere adeta meydan okuyor.

Beynimiz, Antonio Damasio için bir gizem olmaktan çok uzak bir organ. Esasen çok açıkça ortaya koyduğu bir varlıktır beyin onun için. Damasio’nun muhteşem bir bilim adamı ve büyük bir eğitimci olduğu beyne yaklaşımıyla çok açık olarak kendini gösteriyor.

“Duygular ve hisler arasındaki farkı anlamak, şefkatin tabiatını incelememizin önündeki engeli kaldırdı.”

– Antonio Damasio

Hatta Damasio’nun sadece bir nöro bilimci olmadığını söyleyenler bile var. Kitaplarında beynin, bireyselliğimiz ile duygusal, etik ve ahlaki dünyalarımızın yer tuttuğundan fazlasını içeren bir varlık olduğunu göstermektedir.

Beynimiz bizzat toplumun kendisini ve insanlık olarak özümüzü içermektedir. Çalışmalarının pek çoğunda da aynı şeyi söylemektedir: “Sadece beynin işlevini daha derin bir şekilde anladığımızda, başarılı olacağız… daha mutlu olmayı başaracağız.”

Antonio Damasio, Farklı Bir Nörobilimci

Bir çok farklı sinir bilimci türü vardır. Ancak kısa süre öncesine kadar önce mekanik, indirgemeci türden çok fazla sinir bilimci yoktu. Mesela, gün içindeki düşüncelerimiz ve kararlarımızın beyindeki belirli bir bölgedeki belirli bir nöron grubunun basit bir bağlantısının sonucu olduğunu söylüyordu pek çok sinir bilimci. Peki o zaman… bilincimiz nereye yerleşiyor?Her şeyi yönetebilen belirli bir alan var mı? Duygular ve hisler konusunda ne söylenebilir, bunlar nerede üretiliyor?

Çok yakın zamana kadar o bilim adamlarının bir çoğu bu tür fikir ve sorulara gülümseyip geçiyordu.

Ama bugün geçmişteki indirgeyici yaklaşımı bir kenara bırakmış Antonio Damasio gibi iham verici insanlar var artık. Bu insanlar yeni yaklaşımlar ortaya koyarak bilinç ve duygular gibi kavramların önemini anlamamıza yardımcı oluyor.

Başlangıç olarak bilinç, beynin özel bir bölgesinde değildir. Bilinç belli bir süreçtir ve her türde mevcut bir varlıktır.

Esasen Damasio’ya göre bakteri ve amoeba gibi tek hücreli canlılarda bile küçük miktarda bir bilinç söz konusudur. Bu varlıklar, bütünlüklerini korumak için çalışır ve böylece hayatta kalırlar.

Dolayısıyla, her organizma, her canlı varlık, bir bilinç seviyesine sahiptir diyebiliriz. Ve bu bilinçle çevrelerine adapte olarak gelişirler.

Öte yandan, biz insanlar çok büyük bir evrimsel süreç geçirdik. Bilincimiz hafıza, hayal gücü, yaratıcılık ve akıl yürütme gibi boyutları kapsıyor artık.

Antonio Damasio: Duygular ve Hisler

Antonio Damasio hakkında konuşmak demek, aynı zamanda da kendisi gibi bir nörolog olan eşi Hanna Damasio hakkında konuşmak demktir. Araştırmalarında omuz omuza çalışıyorlar. Birlikte çalışarak keşiflerini insanlarla buluşturmayı hedefliyorlar.

Birçok hasta ile yaptıkları araştırmalar sayesinde Damasio çifti çok miktarda veri topladı. Bu verilerle, bazı önemli hipotezleri formüle ettiler.

Bunlardan biri, duyguların aslında özel bir şablondaki bir grup kimyasal ve sinirsel yanıt olmasıdır. Antonio Damasio bunu “bedensel belirteç” olarak tanımlamıştır.

Bu isimlendirme ile aslında hepimizin tepki vermemize neden olan duygusal izi nasıl bulduğumuzu belirtmekteydi Damasio. Belirli davranışları veya belirli kararları alış şeklimizi etkileyen bir durumdur. Ayrıca bu sinir bilimciye göre duygular,hislerin önüne geçer.

Duygular ve Hislere Bir Örnek

Size bir örnek vereceğiz. Diyelim ki sokakta yürürken birden bir kişinin çığlık attığını duyduk. O an hemen fiziksel bir tepki hissederiz. Kalbimiz hızlanır hareket edemez hâle geliriz göz bebeklerimiz büyür ve aniden korku hissine kapılırız…

Damasio’ya göre duygular bedene aittir, belli kimyasal ve organik değişimleri tetikler. Duyguların ardından düşüncelerimizle çok daha derin bir bağı olan hisler gelir. 

“Duygular ve hisler bir lüks değildir, zihinsel durumumuzu başka insanlara aktarma yolumuzdur. Ama ayrıca aldığımız kararlarda bize rehberlik de ederler.”

– Antonio Damasio

Antonio Demasio, duygular ile hisleri farklı şeyler olarak görmeyi öğrenmemizin çok önemli olduğuna inanıyor. Daha sonra ise duyguların hislerden önce ortaya çıktığını anlamamız gerekiyor.

Örneğin; stres, bize egemen olan olumsuz duygular, bunların neden olduğu fiziksel rahatsızlık veya hastalık ve bu zihinsel durumların bize ne yaptıklarını bir düşünelim. Daha kötümser, daha az esnek düşüncelere sahip olmaya başlıyoruz, gündelik sorunlarımızdan çıkış yollarını görmüyoruz bunların sonununda…

Dolayısıyla, hedeflerimizden birisi, her şeyden önce olumlu duygular geliştirmek olmalıdır. Ancak bu aynı zamanda vücudumuza bakmayı da gerektirir. Fiziksel veya zihinsel olarak kendimizi güvende tutarız ve huzur içinde yaşarız.

Bu hepimizin deneyimleyebileceği bir şey. Bazıları meditasyon yaparak veya çeşitli rahatlama teknikleri uygulayarak bunu başarır. Sakin bir vücut, daha iyi düşünen ve daha iyi kararlar veren rahat bir zihin, merkezlenmiş zihin demektir.

Kaynakça

• Damasio, Antonio (2003): Looking for Spinoza. Joy, Sorrow, and the Feeling Brain. Random House, New York
• Damasio, Antonio (2010) Self Comes to Mind: Constructing the Conscious Brain. Vintage, New York