İnsanlar Genelde Nelerden Pişman Olur?

İnsanlar genelde hangi nedenlerden dolayı pişman olurlar? Bu soruyu yanıtlayabilmek için yapılmış çeşitli çalışmalar bulunmaktadır.  Bu çalışmalardan biri de oldukça bilinen ve meşhur olmuş bir çalışmadır. Bu çalışma, gerek çaresi olmayan bir hastalık, gerekse ilerlemiş yaşları nedeniyle ölümü bekleyen insanlar üzerinde yapılmıştır.

Çaresi bulunmayan hastalıklara yakalanmış kişiler konusunda palyatif bakım uzmanı olan Avustralyalı hemşire Bronnie Ware, bu soruyu hastalarına doğrudan sormayı tercih etmiştir. Hayatlarının sonuna yaklaştıklarını hisseden insanların çok daha samimi ve yetişkin bir biçimde davrandıkları çok iyi bilinen bir gerçektir. Nelerden pişmanlık duydukları sorusuyla karşı karşıya kalan bu insanların cevaplarının büyük çoğunluğu ise hep aynı olmuştur: yeterince uzun yaşamamış olmak.

“Eğer olmuş hiçbir şeyi silmeye yaramıyorsa, pişmanlığın ne faydası var ki? En iyi pişmanlık, sadece değişmektir.”

– José Saramago

Ware, aldığı tüm yanıtların kendisi için çok büyük bir ilham ve keşif olduğunu düşünmüş ve hastalarının söylediklerini bir araya getiren bir kitap yazmaya karar vermiştir. Bu kitapla, insanların pişman oldukları beş adet belirgin gerçeğin bulunduğu sonucuna ulaşmıştır. O zamandan beri kendi hayatı da değişmiştir.

İnsanlar Pişman Olurlar…

Bronnie Ware hastalarına sorusunu yönelttiğinde, hemen hemen her cevap içinde “keşke … yapsaydım” kelimelerinin bulunduğunu gözlemlemiştir. Diğer bir deyişle, insanların büyük çoğunluğu aslında yaptıklarından çok yapmadıkları şeyler konusunda pişmanlık duymaktadırlar.

Çok fazla pişmanlık duyulduğu en sık ifade edilen beş cevap ise şu şekilde sıralanmıştır:

• Gerçekten istediği şeyleri yapabilmek için yeterince cesur davranmamak ve bunun yerine şartlar ne gerektiriyorsa bunları yapmak ilk olarak ifade edilen pişmanlık konusu olmuştur.
• İkinci olarak en fazla pişmanlık duyulan konu, iş için çok fazla zaman ayırmak olarak belirtilmiştir. Ware’in hastalarından birçoğu, hayatlarının en değerli yıllarının bir ofis odasında ve dört duvar arasında geçtiğini ifade etmişlerdir.
• İnsanların en fazla pişman oldukları üçüncü konu, hissettiklerini ifade edememeleri olmuştur. Hem pozitif hem de negatif anlamlarda konuşmaları gerektiği zamanlarda sessiz kalmak önemli bir pişmanlık kaynağı olarak ön plana konular arasında yer almaktadır.
• Diğer bir pişmanlık konusu ise eski arkadaşlarla yeterince zaman geçirip onlarla yaşantıları hakkında yeterince konuşmamak olarak belirtilmiştir. Çocukluk arkadaşları ya da en iyi arkadaşlar, genellikle bir kenara itilerek unutulan arkadaşlar olmuşlardır.
• Son olarak, Ware tarafından sorulan bu soruya cevap veren insanlar büyük bir oranda daha mutlu olabilmek için yeterince mücadele etmemiş olduklarından dolayı pişmanlık duyduklarını ifade etmiştir.

Gördüğümüz gibi, pişmanlıkların büyük bir çoğunluğu geride kalıp eksik bırakıldığı hissedilen konularla ilgilidir. Bu listede yanlış yapılanlar ya da hatalarla ilgili pişmanlıklar değil, yapılmayan ve yerine getirilemeyenlerle ilgili pişmanlıklar yer almaktadır.

İdeal Kişi ve Olması Gereken Kişi

Araştırmayı yöneten Thomas Gilovich ve Shai Davidai’ye göre, aslında her şey “olması gereken” ile “ideal kişi” kavramları ile bağlantılıdır. Bu bağlamda, kavrama verilen isimden de anlaşılacağı üzere, olması gereken, her kişinin kendine göre doğru olan ve ahlaki açıdan istenen sonuçlarla ilgilidir. Bu durum, her insanın inançları ve değerleri ile şekillenen etik görevler ekseninde yer almaktadır.

Diğer taraftan kişinin ideal benliğini bulması, olması gerekenden bağımsız olarak o kişinin olmak istediği şeye yapılan bir çağrışımdır. İdeal kişi ekseninde hayaller, yanılsamalar ve tabii ki idealler de yer almaktadır. Bu durum, ulaşılmak istenen model anlamına gelir. Yani bu, içinde bulunmak istediğimiz hale gelmek demektir.

İnsanlar Somut Nedenlerle Pişman Olurlar

“Olması gereken” ve “ideal kişi” konseptlerini temel alan Cornell araştırmacıları, bu konu bağlamında çok ilginç sonuçlara ulaşmayı başarmışlardır. İdeal kişiliğe ihanet edildiğinde hemen bir tür “vicdan muhasebesi” tepkisi ortaya çıkmaktadır. Bu yüzden insanlar genellikle birtakım şeyleri onarmayı istemekte ya da bu tür bir pişmanlık sürecinden geçmektedir. Bunu yaparken de somut bazı eylemlerde bulunmaktadırlar.

Şimdi bu durumu daha iyi anlayabilmek için bir örnek üzerinden inceleyelim. Yardımına ihtiyacı olduğunu bilmesine rağmen ölmekte olan amcasını ziyaret etmeye gitmeyen bir kişi düşünelim. Bu kişi, amcası öldüğünde yapması gereken yükümlülükleri tutarlı bir biçimde yerine getirmediği için çok derin bir pişmanlık duygusu yaşar. Ancak bu durumun bir de somut yansımaları ortaya çıkacaktır. Bu kişi, neden bu şekilde davrandığını düşünür ve bu konunun muhasebesini yapar. Belki de amcasının cenaze töreninde ağlar ya da sembolik olarak yapmadığı şeyler konusunda ondan af diler.

“İdeal kişide“ böyle bir durum ortaya çıkmaz. Bu tür insanların, ünlü bir astronot olamadığı için ya da Antarktika’ya giden bir gemi ile seyahate çıkmadığından dolayı kendilerini affetmeye yönelik çeşitli ritüelleri yoktur. Bu tür olaylar sadece, bu tür insanların bilincinde hayata geçmemiş birer yanılsama olarak yer almaktadır. Hayatları sona ererken de bunları gerçekleştirmemiş olmalarından dolayı bir pişmanlık duyarlar. Çünkü bu tip bir pişmanlık, hiç olmayan ve asla gerçekleşmeyecek olan şeylerin bir tür işlemden geçirilmesi anlamına gelmektedir.