Farklı Bilimsel Yöntem Türleri Nelerdir?

Yazan ve doğrulayan psikolog Paula Villasante

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Cevap bulmak, bir araştırmayı tanımlamak ve düzenlemek için bilimsel yöntem kullanabilirsiniz. Bilişsel bir araç olarak bilimsel yöntemler çalışmanızın amacını yansıtır. Metodolojide, bilimsel yöntem deneysel veya teorik olabilir.

Bir yandan, veriler ve gerçekleri keşfetmek ve toplamak, bir hipotezi temellendirerek kanıtlamak, bilimsel sorulara cevap bulmak ve bir şeyi tartışmak için bir temel oluşturmak için, ve bir konu rehberi olarak, deneysel yöntemleri kullanabilirsiniz. Ancak, bazı yöntemler öğretme süreçlerinde görülen temel ilişkilerin derinine inebilecek kadar kapsamlı değildir.

Rasyonel yöntemler deneysel yöntem ile elde ettiğiniz sonuçları sınıflandırmanıza ve analiz etmenize yardımcı olur. Dolayısıyla, bu bilimsel yöntemler bilimsel bir sorunun çözümüne yönelik sonuçlar çıkarmanıza yardımcı olabilir. Deneysel yöntemler, rasyonel yöntemleri kullanırken teoriler geliştirmeniz için size ip uçları verebilir.

Farklı Bilimsel Yöntem Türleri

Rasyonel yöntemler, bu yöntemleri bir araştırmada kullanım şeklinize bağlı olarak sınıflandırılır. Bu yöntemlerden bazıları şunlardır:

Sentez Yoluyla Analiz Yöntemi

Sentez yoluyla analiz yöntemleri analiz ve sentez süreçlerine dayanır. Analiz, bir bütünü, bu bütünün özelliklerini, bağlantılı olduğu şeyleri ve bileşenlerini zihninizde parçalarına ayırmanıza yardımcı olan bir mantık sürecidir.

Diğer yandan, sentez işlemi daha önce analiz edilmiş parçaların bir derlemesini oluşturur. Bu şekilde, konunun öğeleri arasındaki genel bağlantıları ve özellikleri ortaya çıkarmanıza olanak tanır.

Analiz ve sentez süreçleri diyalektik bir bütün olarak çalışır. Araştırma sırasında, araştırmanın neresinde olduğunuza bağlı olmak üzere bu şeylerden biri diğerinden daha ön plana çıkabilir. Aynı şekilde, bu yöntemi de bilgi toplamak ve bilgiyi işlemek için kullanabilirsiniz.

Tümevarım ve Tümden Gelim Yöntemleri

Temelde, bu yöntem birbirine zıt iki süreçten oluşur: tümevarım ve tümden gelim. Tümevarım süreci belirli durumlardan ortaya çıkan verilerden yola çıkarak daha geniş resme ulaşmayı amaçlar. Bu bilgi, bu durumların ortak noktalarını yansıtır.

Tümden gelim sürecinin temeli ise doğru olay ve olguların gerçekteki tekrarıdır. İngiliz filozof Francis Bacon, tümden gelimi bir araştırma yöntemi olarak öne süren ilk kişiydi. Bacon, eğer bilgi edinmek istiyorsak doğayı gözlemlememiz gerektiğini söyledi. Bununla birlikte, veri toplamalı ve bu veriler üzerinden genellemeler yapmalısınız.

Günümüzde bu sürece tümevarımlı usa vurma denir ve aşağıdaki adımları takip eder:

• Gözlem
• Formülleme
• Doğrulama
• Tez oluşturma
• Kanun
• Teori oluşturma
• Observation

Bu şekilde tümevarım ve tümden gelim birbirlerini tamamlar. Tümevarım sayesinde vaka çalışmalarınızın ortak noktaları üzerinden genellemeler yapabilirsiniz. Sonrasında, bu genellemelerden yola çıkarak birkaç mantıksal sonuca varırsınız. Tümevarım sayesinde bu sonuçlar didaktik bir bütün oluşturan zenginleştirilmiş genellemeler haline gelirler.

Hipoteze Dayalı Tümden Gelimci Mantık Yürütme Yöntemi

Hipoteze dayalı tümden gelimci mantık yürütme yöntemi yola bir hipotezle çıkar. Bu hipotezler ilkeler veya yasalara dayanır, veya bilimsel veriler üzerinden belirlenir. Böylece, tümden gelim tekniklerini uygulayarak deneysel doğrulama yolları ile doğrulayabileceğiniz tahminlere ulaşırsınız. Örnek vermek gerekirse, bu yöntem klinik tanı koyma sürecinde kullanılır.

Tarihsel-Mantıksal Yöntem

Bir şeylerin özünü keşfetmek için mantık, tarihe ihtiyaç duyar. Her nasılsa, bu yöntem gerçekleri mantıksal gelişim süreçleri üzerinden tanımlamanıza izin verir. Bilimsel sorunun temeline dair bilgileri araştırmak için bu yöntemi kullanabilirsiniz.

Genetik Yöntem

Bu yöntem bir objenin evrimini ve bu evrimi belirleyen etkileri çalışırken kullanılır. Araştırma yaparak enine kesitsel bir çalışma da yapabilirsiniz.

Analojiler ve Analojik Yöntem

Analojik yöntem benzer olaylar arasındaki çıkarımsal ilişkilerden veya sonuçlardan oluşur. Bu yöntemi yeni bilgiler yaratmak için kullanabilirsiniz. Örneğin, bu yöntemi kullanarak benzer tarihsel zaman dilimleri ile ilgili benzer sonuçlar çıkarabilirsiniz.

Modelleme Yöntemi

Modelleme yöntemi sayesinde gerçekliği incelemek için modeller yaratabilirsiniz. Öncelikle üzerinde çalışacağınız objeyi tanımlamalısınız. Bunu yaptıktan sonra, çalışmanızın objesi için elzem olan şeyleri olmayan şeylerden ayırmalısınız. Bu şekilde objenin özü ile ilgili açık bir fikir edinebilirsiniz ve bu gerçeklikten soyutlanmış konsept sizin modeliniz haline gelir.

Sistemik-İşlevsel Yöntem

Aristoteles’e göre, bütün, parçalarının toplamından daha büyüktür. Bunun nedeni, parçalar arasındaki ilişkilerin, her bir ayrı parçanın özelliklerinin mekanik toplamında bulunmayan özelliklere de sahip olmasıdır. Bu yöntem bu düşünce üzerine kurulmuş ve yeni bilgiler üretmek için oluşturulmuştur.

Sistematikleştirme Yönteömi

Bu yöntem bilimsel yöntemin gelişimi ile ilgilidir. Temel olarak, veri, bilgi veya deneyimlerin sistematikleştirilmesinde kullanılır.

Böylece, bilimsel yöntemlerin araştırmalarda ne için kullanıldıklarına göre yapılan bu sınıflandırması iki şekilde özetlenebilir. Öncelikle, elimizde araştırma yöntemleri vardır. Bu bütün deneysel yöntemlere işaret eder: sentez yoluyla analiz yöntemi, tarihsel-mantıksal yöntem, genetik yöntem ve bilginin sistematikleştirilmesi yöntemi.

Diğer yandan, elimizde yeni bilgiler yaratmaya yarayan bazı bilimsel yöntem türleri de vardır. Bu yöntemlerin arasında hipoteze dayalı tümden gelimci mantık yürütme yöntemi, analojik yöntem, sistematikleştirme, tümevarım ve tümden gelim yöntemleri, modelleme yöntemi ve sistemik-işlevsel yöntem bulunur.

Kısaca, iki şeyi hesaba katmanız gerekir. Öncelikle, mükemmel metodoloji diye bir şey yoktur. Bazı yöntemler diğerlerinden daha güvenlidir, ama aynı zamanda daha yavaştırlar. Diğerleri geriye kalanlardan daha kolay yanılır, ancak bu yöntemler sayesinde daha hızlı çıkarımlar yapabilirsiniz. İkincisi, bilginin, onu türetmeye yarayan yöntem kadar önemli olduğunu anlayın.