Zihninizi Eğitmenin ve Çalıştırmanın 7 Yolu

Yazan ve doğrulayan psikolog Sergio De Dios González

Tarafından yazılmıştır Carolina López De Luis

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

İnsan bedeni kalıba dökülüp şekillendirilebilir. Kendini çevresel koşullara adapte etmeye programlanmıştır. Günümüz toplumunda zihnimizi şekillendirmek için tasarlanmış pek çok kolaylığa sahibiz. Bunlar, istediğimiz hedefleri gerçekleştirebilmemiz için zihnimizin nasıl adapte olduğunu yönlendirir. Ne var ki zihinsel eğitim söz konusu olduğunda azami potansiyelimize erişmek için kendimize her gün meydan okumamız gerekir.

Zihni eğitmek, zihinsel sürecimizi iyileştirmek ya da mükemmelleştirmek için yanıbaşımızda bulunan kaynaklardan biridir. Zihinsel bakımdan zorlayıcı görevleri tamamlamak zihnimizi eğitmek mümkündür. Elbette, zihinsel becerinin genetik bir özellik olduğunu inkâr edemeyiz. Yine de sahip olduğumuz zihinsel beceriyi geliştirmenin yolları vardır.

Zihnimizi eğitmek vücudumuzu eğitmeye çok benzer. Yani en iyi sonuçları elde etmek için rahat bölgemizden çıkmamız gerekir. Güçlü ve istikrarlı olmamız, güçlükleri yavaş yavaş aşmamız gerekir. Belli bir işe alışınca otomatik bir şekilde yapar hâle geliriz rutin hâline gelir ama eğitim olmaz.

Aşağıda paylaştığımız öneriler azami potansiyelinizi gerçekleştirmenize yardımcı olacaktır:

1. Bir spor ya da fiziksel aktiviteyle ilgilenin

Nefesinizi geliştiren aerobik fiziksel egzersiz fiziksel faydalarının yanında zihinsel faydaları da vardır. Her şeyden önce frontal ve medial temporal lob arasındaki bağlantıyı iyileştirir. Çalışan hafızayı ve yönetici işlevi etkiler. Sporun bilişsel faydalarının fizyolojik bir açıklaması vardır; buna göre spor, nörotrofik unsurların üretimini destekler.

Nörotrofik mddeler sinaptik plastisiteti, nörojenez ve beynin vaskülarizasyonunu artırır. Yaşlılık nedeniyle özellikle de hafıza ve öğrenmeyle ilgili hipokampusta yaşlılığın yol açtığı beyin kaybını azaltır. Spor ve egzersizden bu faydalrı elde edebilmek için günde 30 dakika kadar olacak şekilde her gün düzenli spor yapmalısınız.

Kardiyovasküler egzersizler, her bireyin becerilerine adapte edilebilir. Daha önce hiç egzersiz yapmadıysanız, yürüyüşle ya da tenis veya yüzme gibi eğlenceli sporlarla işe başlayabilirsiniz. Spor yapmanın bilişsel faydaları yaşlılığa kadar devam ederek Alzheimer gibi hastalıklara karşı bizi korur.

2. Hafızanızı eğitin

Aktif hafızanızı geliştirmek bilişsel becerilerimizi uyarmak için çok faydalıdır. Aktif hafıza için pek çok egzersiz mevcut. Bu tür egzersiz amacıyla tasarlanmış görevlerden biri, n-geri görevdir. Bu egzersizde bir ekrana bakarsınız ve bir figür gözükür sonra ortadan kaybolur. Sonra yeniden ortaya çıkar. Önceki seferdeki ile aynı yerde gözüküp gözükmediğine karar vermeniz gerekir. Her defasında görevin güçlük derecesini artırabilirsiniz.

Bu görev sizi yeni bilgiyi aklınızda tutup mevcut bilgiye karşılaştırmaya zorlar. Bu görev konusunda ilginç olan şey, burada kazanılan becerilerin mantık yürütme akıcılığı gibi başka görevlere aktarılabilir olmasıdır.

İşitsel ya da görsel bilginin geçici olarak tutulması ve daha sonra kullanılmasını sağlayan her görev, çalışan hafızayı geliştirir ve bir zihinsel eğitim şeklidir. Mesela bir dizi sayıyı dinleyin ve ters sırada bunları tekrarlayın. Normalde orta derece bir zorluk seviyesiyle başlamalı ve kendi becerilerinize bunu uyarlamalısınız. Zorlayıcı olacak şekilde bir denge kurmak önemlidir ama görev, imkânsız ve sinir bozucu olmamalıdır.

3. Rahat bölgenizden çıkın

Zihnimizi güçlendirmek için Yeni şeyler yapmak zorundayız. Küçük çabalarla başlayabiliriz. Belki düşünmemizi sağlayan yeni bir hobi edinebilir, mesela bir enstrüman çalmayı öğrenebiliriz. Ya da Türkçe altyazılı yabancı bir dizi izlemeye başlayabiliriz. Artık nlayabilir hâle gelince o dilde altyazılı olarak izleyin. Sonra hiç altyazı olmadan seyretmeye çalışın.

Kısacası, önemli olan şey hayat boyu öğrenmeye devam etmektir. Hepimiz çocukların her gün bir sürü şey öğrenmesini yaşlarına bağlıyoruz. Ayrıca çocuklar her şeyi daha kolay öğrenir ve nöroplastisite özellikleri zirvededir. Ne var ki son zamanlarda yapılan çalışmalar öğrenmek için hiçbir zaman geç olmadığını göstermiştir.

Yaptığımız aktivitelerin yaş ve becerimize uygun olması mantıklıdır. Elbette bunlar sevdiğimiz aktiviteler de olmalıdır. Motivasyon, bu yeni aktiviteyi bırakmamamız için son derece önemlidir, özellikle de ilk başta kendimizi rahat hissetmiyorsak. Zihinsel beceriyi artıran diğer aktivitelere örnek olarak kelime arama, bulmaca çözme ve sudoku yapboz gibi egzersizleri verebiliriz. Strnç oynamak ve hatta yeni sosyal ilişkiler kurmak da zihin için faydalıdır.

4. Okuyun

Okumak, en etkili ve ucuz zihinsel alıştırmalardan biridir. Bunun için teknoloji veya başka araçlara ihtiyacımız yoktur. Bunu kendi evimizde yapabiliriz ve çok hoş bir aktivitedir. Okuma alışkanlığını ne kadar çabuk edinirseniz o kadar iyi olacaktır. Bu yüzden çocuklara kitap okumak ve kendi başlarına kısa öyküler okumaya teşvik etmek çok önemlidir.

Okumak; algı, hafıza ve mantık yürütme gibi pek çok zihinsel süreci oyuna sokar. Okuma yprke görsel uyarıcıların (harfler, kelimeler ve deyimlerin) deşifresini yapmış oluruz. Bu eylem, serebral korteksin geniş alanlarını etkinleştirir.

Kitap okumak ayrıca hayal gücü ve yaratıcılığı teşvik eder. Yeni kelimeler öğrenmemize de yardımcı olur. Beynimizi güçlendirmenin eğlenceli ve zevkli yolları içinde en önemli olanlarından biridir. Erken yaşta kitap okumanın daha yüksek bilişsel beceriyi sağlar.

5. Karmaşık ve zengin bir çevrede yaşayın

Ev hayvanlarımız ya da hayvanat bahçesindeki hayvanlardan söz ederken yeterince uyarıcı alıp almadıklarını sorarız. Bu konsept insanlara daha uygulanabilir. Bir insan için zenginleştirici ve uyarıcı bir çevre, yenilikler ve karmaşıklıkla dolu bir çevre olacaktır. Bizi uyum sağlamaya zorlayan değişimlerin olduğu bir çevre.

Mesela, zenginleşmiş bir çevrede yaşayan bir çocuk daima yeni bilgi ve aktivitelerde çevrilidir. Evde piyano çalan ve çocuklarına da öğreten, birlikte kitap okuyan, eleştirel düşünceyi destekleyen zihinsel gelişime alan bırakan bir aile çocuk için çok önemlidir.Çocuklar yeni zorluklarla karşılaşıp kendi çözümlerini bulmaları gereken bir çevreden büyük fayda sağlar.

Stern’e göre bu tür karmaşık bir çevre kişiye iki tür kaynak sağlar. Bir yanda daha fazla sinap ve dallanmayı içeren “donanım”; diğer yanda ise daha fazla uyum sağlayıcı bilişsel becerinin bulunduğu “yazılım”. Yetişkinlikte zengin bir çevrede yaşamak, hem fiziksel hem de zihinsel olarak aktif bir hayat yaşamakla sağlanabilir.

6. Yaratıcılığı güçlendirin

Bilişsel becerilerimizi geliştirmek için hesap veya hafıza egzersizlerinden fazlasını yapmamız gerek. Yaratıcılığımızı serbest bırakmaya odaklanan egzersizler de faydalıdır. Müzik, resim, dans ve tiyatro, yaratıcılığı destekleyen aktivitelerdir. Ayrıca boş vaktimizi bu şekilde değerlendirerek hareketsiz bir yaşam tarzıyla savaşmamıza katkıda bulunur.

Bu tür aktiviteler uygulamak, belli sinirsel ağların etkinleştirilmesiyle ilgili olarak zihinsel esnekliği ve orjinalliği artırmaya katkıda bulunur.Yaratıcılık ayrıca direnç gücünü olumlu etkiler ve yetişkinlikte kaçınılmaz olan kayıp ve değişimlerle baş edebilmemize yardımcı olur.

Yaratıcılık; motivasyon, sosyal ilişki kurma veya diğer bilişsel unsurlar üzerindeki etkisi sayesinde bilişsel düzeyde pozitif etki sağlayabilir. Bizi rutinimizden çıkıp yeni insanlarla tanışmaya zorlayan her görev, yaşam tarzımız üzerinde özellikle de yaşlılık döneminde etkili olacaktır.

7. Yeni bir dil öğrenin

Dil, beynimizin gerçekleştirdiği en karmaşık yüksek işlevlerden biridir. Serebral korteksin daha fazla alanını içerir. Karmaşıklığına rağmen insanlar, özellikle beynin daha plastik olduğu çocukluk döneminde dil öğrenme konusunda doğuştan bir yeteneğe sahiptir.

İki dilliliğin faydaları üzerine çok sayıda çalışma gerçekleştirmişler ve bu özelliğin daha iyi seçici dikkat yaratarak zihinsel içerikleri değiş tokuş etme alışkanlığını geliştirdiği sonucuna ulaşmışlardır. Konuşmaya başlar başlamaz iki dil öğrenmek ve bunları ailede, sosyal ortamlarda ve eğitimde kullanmak çok faydalıdır. Bu diller çocukluk döneminden sonra öğrenildiğinde ikinci dil daima ilkinin altında kalacaktır.

Ana dilden diğerine her şeyi aynı anda çevirmeksizin lingüistik otomatizmi üretmenin tek yolu pratiktir. Dolayısıyla, bir dili haftada iki saat öğrenmek yetmez. Beynimizin özelikle ana dil konuşucularıyla konuşarak pratik etmesi gereklidir.

Sonuç

Bilişsel uyarı ve aktif bir hayata tarzı benimsemek sinir bozulumuna yol açan hastalıkları önleyerek nörolojik hasarı telafi edebilir. Bilişsel rezervimizi artırır ve hasar için telafi mekanizmalarını etkinleştirir. Sadece yaşlılıkta değil ömür boyu zihnimizi geliştirmek önemlidir. 

Rutinden kaçmak, aktif bir kişi olmak ve yeni şeyler öğrenip keşfetmek, zihninizden en iyi şekilde faydalanmanıza yardımcı olur. Entelektüel güçlükler empoze etmek, monoton ve hareketsiz bir yaşam tarzından vazgeçmek zihinsel eğitimin en etkili şekilleridir. Bunun yanında hesap ve hafıza egzersizleri yapın, alışkanlıklarınızı değiştirin.

Bilişsel rezerv konusundaki araştırmalarda beynin plasitisitesini etkileyen ana faktörler, yaşam boyu gerçekleştirilen işler, okuma alışkanlığı, eğitim yılları ve sahip olduğunuz sosyal ağdır. Yani beyin doğumdan ölüme dek şekillenir bu da gelişimine müdahale edebilmek için bize pek çok fırsat sunar.

Kaynakça:

Fink A., Grabner R.H., Gebauer D., Reishofer G., Koschut-nig K., Ebner. (2010) Enhancing creativity by means ofcognitive stimulation: evidence from an fMRI study. Neuroimage, 52(4):1687-95.

Redolat R. (2012). La estimulación mental como factor potenciador de la reserva cognitiva y del envejecimiento activo. Informació psiclògica, 104:72-83.

Redolat R. y Mesa-Gresa P. (2012). Potential benefits and limitations of enriched environments and cognitive activity on age-related behavioural decline. Current Topics in Behavioral Neuroscience, 10:293-316.

Stern Y. (2009). Cognitive reserve. Neuropsychologia, 47(10), 2015-28.