Utanç: Farklı Türleri ve Bizi Etkileme Şekilleri

Yazan ve doğrulayan psikolog Andrés Navarro Romance

Tarafından yazılmıştır Andrés Navarro Romance

Son Güncelleme: 22 Aralık, 2022

Birkaç farklı utanç türü bulunmaktadır. Çoğunlukla aynı fizyolojik sonuçlara sebep olmalarına rağmen bilişsel işlenme ve ortaya çıkma nedenleri bakımından değişiklik gösterme eğilimindedirler. Neden sık sık utanç duyduğumuzdan bahsederken bizimle kalın!

Son zamanlarda, ünlü bir psikanalist olan Amerikalı Joseph Burgo temel olarak kabul ettiği dört farklı utanç tipinin ayrımını yaptı. Burgo, bu günlerde insanların neyden utanç duyup ne hakkında mahcup hissettikleri hakkında konuşmaya daha hazırlıklı olduklarını söylemektedir. Aynı zamanda, bu utanç türlerinin her birinin bizi nasıl etkileyebileceğini düşündüğünü de açıklar.

Burgo 2018’de yayınlanan kitabında bu fenomeni çalışmak için kullanabileceğimiz dört bakış açısı sunar. Ancak, farklılıklara bakmaya başlamadan önce bu bakış açılarının orta noktalarını işaret edeceğiz:

• Yüz, boyun ya da göğüste kızarma.
• Durumlardan kaçma ya da kaçınma isteği.
• Kaybolma ya da farklı bir yerde olma isteği.
• Diğer insanın gözlerine bakamamak.
• Geçici zihinsel karışıklık.

Ancak, bu psikofiziksel durumun çalışmasındaki uzmanların düşündüğü şey, çoğu insanın bu konuda sahip olduğu anlayıştan farklı görünüyor.

Utanç Her Zaman Olumsuz Mudur?

Pek çok insan utanç hakkında çok negatif bir bakış açısına sahiptir. Ancak, bu duygu üzerinde çalışmak ile sorumlu olan kişiler bu durumu doğada daha çeşitli, ve daha ılımlı ve daha hafif sonuçlara sahip bir şey olarak algılarlar.

Öyle ya da böyle, utanç günlük hayatlarımızın kaçınılması zor olan, nispeten yaygın bir tarafıdır. Ancak, düşünmeye eğilimli olduğumuz kadar toksik ya da negatif olmayabilir. Burgo kitabında bazı ilginç önerilerde bulunmuştur. 35 yıldan fazla olan klinik gözlemlerine dayanarak, utanç ile benlik saygısı arasında var olan ilişkiye işaret etmiştir.

Bu şekilde, Burgo, farklı utanç durumlarından geçerek öğrenebileceğiniz pozitif derslerin, neden olduğu inhibisyonların negatif etkisini aslında geçersiz hale getirebilecek şeyler olduğunu düşünmektedir. Bu yazarın bizlere önerdiği mesaj hem iyimserdir, hem de bu konunun gizemini azaltır.

Genellikle durup utanç durumlarımızın tüm farklı yönlerini dinleyip düşünmüyoruz. Utancımızı sık sık gizleme eğilimindeyizdir çünkü bunu çok rahatsız edici buluruz. Bu durum kendisini pek çok şekilde gösterebilir:

• Bağımlılıklar.
• Mükemmeliyetçilik.
• Kendine acımak.
• Hafifmeşreplik.
• Narsisizm.

Utanç Türleri ve Bunların Etkileri

Bugünlerde bu konuya dokunmanın daha kolay olmasının nedenlerinden biri insanların kendilerini utandıran şeyler hakkında konuşmaktan daha az utanma eğilimleridir. Genel olarak, insanlar bu konuda konuşmak ile ilgili önceden olduğundan çok daha az isteksizdir.

Utancın sayısız kişilik özelliği ve psikolojik savunma mekanizması üzerinde etkisi vardır.

Günümüz toplumunda gerçek halimizi göstermeye teşvik ediliyoruz. Bizlere kendi özelliklerimiz ve zihinlerimiz ile uyum içerisinde yaşamamızı söyleyen tavsiyeleri dinliyoruz. Bundan dolayı insanlar kendi içlerine bakmaya ve onları utandıran şeyleri paylaşmaya daha hazırlar. Bu günlerde çok yaygın olan pozitif psikoloji sizleri daha az arzu ettiğiniz özelliklerinizi iyimserlik ile kabul etmeye teşvik ediyor.

Burgo için utancın herhangi bir formu ile başa çıkmak günlük bir uğraş. Bu, birçok diğer süreçte de olduğu gibi kendisini insanların günlük işleri sırasında gösteren psikolojik bir süreç. Bu sebepten dolayı bu durumla başa çıkmak da doğal ve kabul edilebilir bir fenomen.

Yukarıda da bahsettiğimiz üzere, yazar dört farklı utanç formunu birbirinden ayırabileceğimizi öneriyor.

1. Karşılıksız Aşk

Belki de birini sevdiniz ancak bu sevgi karşılık görmedi, ya da sevdiğiniz kişi sizi reddetti. Belki de sizi terk ettiklerini hissediyorsunuz. Bu durumların pek çoğunda utanç aşağılanmaya dönüşür.

Çocukların bu utanç türünü hayatlarının erken dönemlerinde deneyimlemeye başlayabileceklerini biliyoruz. Bebekler annelerinin dikkatini çekmek için sık sık çaba gösterdikten sonra hala annelerinden ihtiyaçları olan sevgiyi alamadıklarında utanca son derece benzer bir şey yaşarlar. Bunun ortak ismi “tek taraflı aşk”tır.

Psikolojik pratikte uzmanlar bu şekilde yetiştirilen insanların – çocukları ile olan ilişkilerinde yeterince empati ifade etmeyen anneler ile yetiştirilen kişiler – bu “tek taraflı aşk”ın bir sonucu olarak belirgin bir şekilde canlarının acıdığını gözlemlemişlerdir. Bu da sonuç olarak kişinin normal gelişimini olumsuz bir şekilde etkiler.

“Dünyanın ayıp dediği kitaplar dünyaya kendi utancını gösteren kitaplardır.”

– Oscar Wilde

2. İstenmeyen Maruz Bırakma

Bu çok sık rastlanan bir durum değildir. Kişiler insanları kamusal alanlarda küçümsediğinde, veya örneğin, bir kişi bir odaya girip sizi yalnız bulduğunda gerçekleşir.

Genel olarak bu utanç türü – sıklığı ve göreceli ciddiyet eksikliği dolayısıyla – geçicidir ve kişinin psikolojik durumu ile ilgili çok bir ilgisi yoktur. Ancak, kişinin yatkınlığı ve deneyimlediği duygunun yoğunluğuna bağlı olmak üzere, bazı durumlarda birini olumsuz yönde etkileyebilir ya da bir tür travmaya neden olabilir.

3. Beklentilerin Yerine Getirilmemesi Ya Da Hayal Kırıklığı

Burada bir hedefe ulaşmaya çalıştıktan sonra başarısız olduğunuzda ortaya çıkan türde bir utançtan bahsediyoruz. Kendi içinizde yarattığınız beklenti, ya da diğer insanların size dayattığı beklenti dolayısıyla utanç hissedersiniz.

Şiddet ve olası yansımaları açısından bu utanç türü bir önceki türe benzerdir. Bu utanç hissine neden olabilecek bazı günlük örnekler şunlardır:

• İş yerinde sizden beklenen ilerlemeye ayak uyduramamak.
• Dostça bir ilişkinin erozyonu.
• Romantik bir ilişkinin başarısızlığı.

4. Dışlanma Ya Da Marjinalleştirilme

Sosyal bir varlık olarak bir gruba uymak ve oraya ait olduğunuzu hissetmek istemeniz son derece normaldir. Bu prensip hayatınızın neredeyse tüm alanlarında geçerlidir: iş, romantik ilişkiler, arkadaşlıklar ve benzerleri. Ancak, bu aidiyet hissinin tehdit edilebileceği zamanlar da vardır…

Bu durumlarda, yüksek benlik saygısı ve geçerli varsayımlarda bulunabilme becerisi bu tür bir utancın üzerinizde oluşturacağı negatif etkilere karşı bir koruyucu görevi görecektir. Bu konuda iyi bir tutum şu şekilde olabilir: “Arkadaşlarım beni bugünkü barbeküye davet etmediler çünkü ne kadar çok çalıştığımı bildikleri için büyük ihtimalle çok meşgul olduğumu düşünüyorlar ve beni rahatsız etmek istemediler, bunun nedeni benimle zaman geçirmek istememeleri değil.”

Sonuç Olarak

Utanç yorucu ve rahatsız edici olabilir. Öyle ki, bazı durumlarda duygusal dengenizi ve kişiliğinizin gelişimini belirleyen unsurlardan bir tanesi olabilir. Hatta, narsisizm ya da kendi kendine zarar verme gibi bazı olumsuz kişilik özellikleri genellikle insanların utançları ile yüzleşmek için gereken kaynaklarının eksik olması ile ilişkilidir.

Bir çocuğa “hayır” demek çocuğun doğal olan keşfetme dürtüsünü kesintiye uğratma eğiliminde olduğu için çok hafif bir utanç formu yaratabilir. Ancak, bu utanç türü genellikle çok uzun sürmez ve uzun vadeli yansımalara neden olmaz.

“Arkadaşlara güvenmemek onlar tarafından kandırılmaktan daha utanç vericidir.”

– François de La Rochefoucauld

Bundan dolayı, çocukluğu istismar, terk edilme ya da travmalar tarafından işgal edilmemiş biri ile karşı karşıya değilsek, birikmiş olabilecek ufak miktarlı utançlar kalıcı bir negatif etkiye işaret etmek zorunda değildir. Bu sebepten dolayı her ebeveyn zaman zaman çocuğunun isteklerini reddetmenin uygun olduğunu bilmelidir.

Ancak, utanç ya da mahcubiyet hislerinin etkilerini derin şekilde yaşamış olan kişiler de vardır. Eğer bu kişiler psikolojik destek aramaya karar verirse – ki bunu şiddetle tavsiye ediyoruz – o halde terapist dikkatli bir şekilde geçmişlerini incelemeli ve kişinin güvenini kazandıktan sonra kişisel savunmalarını yavaş yavaş keşfetmek durumundadır.

Güven bağları inşa etmek zaman ve çaba gerektirir. Derin utanç, mahcubiyet ve aşağılanma duyguları barındıran insanlar söz konusu olduğunda durum budur.Diğer insanların onları yargılaması bu kişiler için çok rahatsız edici olabilir. Hatta bu kişiler terapistlerinin onları yargılamasından bile korkabilirler.

Farklı utanç türleri hakkındaki bu yazımızı ilginç bulduğunuzu umuyoruz!