Psikologlar için Etik Kurallar
Psikoloji, insan davranışını ve karşılıklı bilişsel süreçleri inceleme altına alan bilim dalıdır. Psikoloji biliminin nihai amacı yaşam kalitemizi arttırmak ve aynı zamanda ruhsal sağlığımızı korumaya teşvik etmektir. Peki psikologların bu prensipleri amaç edinip edinmediklerinden kim veya ne sorumludur? İşte burada psikologlar için etik kurallar devreye girer.
Psikologlar için etik kurallar psikoloji dalında aktif çalışan her birey için bir rehber niteliğindedir ve İspanya’da yaygın olarak Deontolojik Kurallar olarak geçer. Bu kurallar 1984 Mayıs ayında Madrid’de gerçekleşen Birinci Resmi Psikoloji Üniversiteleri Konferansında belirlendi. Bu konferansta psikologlar bu alandaki pratik uygulamaları denetim altında tutabilmek için kurallar belirlerdiler. Etik olarak yanlış uygulamalardan kaçınmak için tüm İspanyol psikologlarından oluşan bir çalışma grubu oluşturulmasını önerdiler.
Etik kurallar kapsamında toplam 59 adet akademik makale bulunur ve bu makaleler profesyonel rekabet, müdahale, araştırma, öğretme, bilginin edinilmesi ve kullanılması, propaganda, hizmet bedeli ve prosedüre dayalı garantiler hakkında düzenleyici niteliktedir. Bu makalelerde geçen düzenlemelere uygun olmayan bir durum tespit edildiğinde, disiplin komitesi toplanıp bu meslektaşları hakkında soruşturma başlatır ve bu etik kurallara uygunsuzluk kesinleşirse bu durumun bazı yaptırımları olur. Bu cezai işlem uyarı niteliğinde olabildiği gibi lisansının iptal edilmesi ve bir daha mesleğini icra etmesini engelleyici nitelikte de olabilir.
Bu yazımızda, etik kurallarının kısa bir özetini sizlere sunuyoruz. 5. ila 15. Makale arasında geçen etik kurallara, bu etik kuralların tümünün genel amacını özetleyecek şekilde göz atalım.
Psikologlar İçin Etik Kurallar
İlk genel prensip psikolojinin varoluş sebebini tanımlar (5. makale). Varoluş maksadı insani ve sosyal hedeflere göre belirlenir ve bunlar refah, sağlık, yaşam kalitesi vb. olarak değerlendirilir. Bu hedeflere ters düşebilecek herhangi bir eylem, etik kurallarına karşı olarak algılanır.
6. makale samimiyet ve profesyonellik hakkındadır. Bütün psikologlar gerçeklere dayanan bilgilerde değişiklik yapmamakla yükümlüdür ve profesyonel bütün eylemlerde hem halk hem de hastalar için sorumluluk, dürüstlük ve samimiyet önceliklidir. Profesyonellik, yukarıda bahsedilen amaçlar için yalnızca bilimsel teknikler ve enstrümanların kullanılması demektir.
Bir sonraki madde psikoloji biliminin kötü niyetli kullanımından bahseder. Bu etik kurallar, psikologların öğrendikleri hiçbir bilgiyi bireylerin özgürlüğünü kısıtlamak veya yanlış tedavi amaçlarıyla kullanmamaları gerektiğini açıkça belirtir. Silahlı çatışma, zorunluluk, iç savaş, devrim, terör de dahil olmak üzere hangi koşullar söz konusu olursa olsun psikolojinin kötü niyetli kullanımına gerekçe oluşturamaz.
8. makale gereğince bütün psikologlar insan hakları ihlali, suistimal veya zalimce cezalandırma gibi durumlara tanıklık ederlerse bunu rapor etmekle yükümlüdürler. Ne yazık ki, hasta gizliliği ilkesi burada geçerli olmamasına rağmen psikologların en çok ihlal ettikleri ilke budur.
Sıradaki prensip hastaların ahlaki ve dini görüşlerine saygı duymakla ilgilidir. Fakat yine de tedavi çerçevesinde olduğu sürece, saygı duyma zorunluluğu psikologların hastayı bu konuda sorgulamalarını engellemez.
10. makale psikologların ırk, cinsiyet, cinsel yönelim, mezhep, ideoloji ve ayrımcılık barındırabilecek herhangi diğer faktörlerde ayrımcılık yapmalarını yasak kılar. Psikoloji bilimi evrenseldir bu yüzden de ayrımcılık ile aynı cümle içinde bulunamaz.
11. prensipe göre psikologlar, kendi güçlerini ve üstünlüklerini kullanarak hastalardan yararlanamazlar. Bu, psikologların kendilerine yarar sağlamalarını kapsadığı gibi farklı tarafların dahil olmasını da kapsar çünkü kötüye kullanmak psikoloji biliminin maksadına tamamen aykırıdır.
12. makale rapor yazılırken veya teşhis konulurken temkinli olmanın gerekliliğini vurgular. Zihinsel rahatsızlıklar genellikle toplumsal damgalara ve etiketlere maruz kalır bu yüzden de kullanılan dile ekstra dikkat edilmelidir. Hiçbir hastaya sosyal çevresinde zarar görmesini sağlayacak şekilde yaklaşılmamalıdır.
Sıradaki makale hastaların psikologlar tarafından yaftalanması üzerinedir. Hiçbir psikolog tekelleşmeye giderek hastaların doktor seçimini kısıtlayamaz. Doktor seçimi yasal maddeler ile korunma altına alınmıştır bu da hastaların en iyi tedaviyi almalarını sağlar.
Sona doğru yaklaşırken 14. makale psikologların yetkilerini ve imzasını farklı taraflara devretmesini veya kiralamasını yasaklar. Bunun sebebi, vasıfsız kişileri psikoloji pratiğinden uzak tutmak ve bilimsel olmayan yöntemlerin kullanımını engellemektir.
Son olarak, 15. makale çıkar çatışmasını kapsar. Çıkar çatışması baş gösterdiği durumda, psikologlar olabildiğince tarafsız kalmalıdırlar ve yasal kurumların karşısında kendilerini savunmaları gerekirse bundan kaçınmamalıdırlar.
Etik kurallarının önemi
Genel olarak bu kurallardan bahsettiğimize göre, profesyonel etik kurallarında neden böyle bir rehbere ihtiyaç vardır, onu konuşalım. Klinik psikoloji dalının bir sağlık mesleği olduğunu unutmayalım. Bu yüzden de hastalar yeterli ve güvenilir bir yardım beklerler ve psikologlar işlerini ciddiye alırlar.
Fakat bu etik kuralların var olmasının başka bir sebebi daha var. Bu rehber niteliğindeki makaleler bütünü, düzenlemelere ve meslek tutkusuna psikoloji bilimi değerleri doğrultusunda rehberlik eder. İlerlemeyi ve refahı amaçlayan bir bilim dalı istiyorsak, bu profesyonel etik kurallar psikoloji pratiğinin hedefinden sapmaması için en büyük kaynak olma özelliğini taşır.
Yazımızı sonlandırırken, kendisine ve kendi davranışlarına eleştirel yaklaşımlarda bulunmanın bütün psikologların görevi olduğunu söylememiz gerekir. Herkesin kendi etik kuralları var mıdır? Sonsuza uzayıp giden tartışmalar herkesin düşüncelerine katkı sağlar ve her zaman bilimin ışığında insanlığa yardım ettiğimizden emin oluruz.