Nörojenez Nedir ve Hücre Oluşumu Neden Önemlidir?
Nöronların yalnızca çocuklukta oluştuğuna dair yaygın efsaneler vardır. Fakat bu doğru değildir. Nörojenez yeni hücre oluşumu anlamına gelmektedir. Bu oluşum, nöroplastisitenin ve beyindeki öğrenme ve anı depolama fonksiyonları gibi önemli süreçlerin kilit noktalarındandır. Nörojenez günümüzde bilim insanları tarafından araştırılmakta olan birincil derecede önem taşıyan keşiflerdendir.
Nörojenez son yıllarda keşfedilen kavramlardan biridir. 1960’larda Altman ve Das (1965) bu oluşumu kemirgen canlıların üzerinde gösterdiler. Fakat ancak 1998’de Peter S. Eriksson’un araştırma ekibi insanlarda nörojenezi keşfedebildi.
Son zamanlarda yapılan çalışmaların (Moreno R., Pedraza C., and Gallo M. (2013) gibi) gösterdiği üzere, yetişkinlik çağımızda da yeni hücreler üretiriz ve bu hücre oluşumu bizim için hayati önem taşımaktadır. Nörojenezin ne olduğunu ve neden bu kadar önemli olduğunu mu öğrenmek istiyorsunuz? Okumaya devam edin!
Nörojenez Nerede Gerçekleşir?
Bu olay subventriküler alanda (lateral ventrikülün aşağı kısmında), fakat özellikle hipokampüsün dişli girusunun subgranüler kısmında gerçekleşir (Ehnenger and Kempermann, 2007). Bu yapı temporal lobda yer alır ve limbik sisteme dahildir. Hipokampüsün temel fonksiyonlarından bazıları hafıza ile ilişkili fonksiyonlar, öğrenme, mekansal yönelme ve duygu yönetimidir.
Yeni hücreler iki kategoriye ayrılırlar
İlk kategori, süresiz şekilde çoğalabilen kök hücrelerdir. Diğer kategori ise, kök hücrelere göre bölünme ve kendini yenileme yetileri daha sınırlı olan progenitör hücrelerdir (Arias-Carrión, 2007).
Hücre Oluşumu Neden Çok Önemlidir?
Couillard-Després ve diğerlerine (2011) göre, “Yerleşik yetişkin nöral kök hücrelerden türetilen yeni nöronların sürekli sağlanması, nörojenezin azaltılması veya tıkanması bilişsel bozukluklarla ilişkili olduğundan hipokampal bağımlı görevlerin uygulanmasını kolaylaştırır gibi görünmektedir.” Bu, yeni nöronların oluşumu için öğrenmenin ve hafızanın önemini ön plana çıkarır.
Diğer bir deyişle, eğer hayatımız boyunca yeni hücreler üretmek istiyorsak, beynimizi uyaran aktivitelerde bulunmalıyız.
Yeni bir şey öğrenmek yalnızca yeni yetiler edinmek değil, aynı zamanda yeni nöronlar üretmek anlamına gelir. Anadilinizden başka bir dil konuşmak, yeni bir enstrüman çalmayı öğrenmek ya da zihninizi aktif tutan başka bir aktivitede bulunmak yeni hücre oluşumu açısından yararlı olacaktır. Bu sebepten ötürü, yeni bir şey öğrenmek için hiçbir zaman geç olmadığını unutmayın.
“Nöronlar fazla aktiviteden ölmezler, tam tersi; hareketsizlikten ölürler.”
– José Manuel García
Bununla birlikte, hareketsiz kalmak tam zıt yönde etki yapar. Bu, nörojenez açısından olumsuz olmasının yanı sıra, kognitif olarak zarar görme riskini de artırır. Genel olarak düşünülenin aksine, nöronlara zarar veren fazla aktivite değil, hareketsizliktir. Alkol tüketmek, sigara içmek, kötü uyku alışkanlıkları ve sağlıksız beslenme de nöronlara zarar verir.
Daha Fazla Egzersiz, Daha Az Stres!
Fiziksel aktivitede bulunmanın stresi azalttığını ve şekle girmemize yardımcı olduğunu biliyoruz; fakat aynı zamanda nörojenezi de destekler. Morales-Mira M. ve Valenzuelaa-Harrington M.’in tezine göre (2014); “Fiziksel egzersiz aslında yetişkin hipokampüsünde nörojenezi arttırır, bu da potansiyel bir terapötik gecikme ve yaralanma veya hastalığın neden olduğu beyin hasarının onarımı demektir.”
Stresli olduğumuzda, hipotalamus glukokortikoidlerin (kortizol) salınımını sağlayan, hipofiz bezini aktif hale getiren hormonların salınımını gerçekleştirir. Eğer vücudumuzdaki kortizol akışını durduramazsak, bu hipokampüsümüzdeki nöronları etkiler ve nörojenez gerçekleşmez.
Egzersiz yaptığımızda, glukokortikoid seviyesini düzenleriz ve strese sebep olan beyin devrelerini pasif hale getirip hipokampüsün yenilenmesini kolaylaştırırız. Özetle, stresli bir hipokampüs nörojenezin gerçekleşmesine izin vermez. Sağlıklı bir hipokampüs ise buna izin verir.
“Hipokampüs, öğrenme ve hafıza süreçlerinin temeli olan nöronları bir insanın hayatı boyunca üretmeye devam eder.”
– Sandrine Thuret
Eğer yeni hücre oluşumu gerçekleştiren sağlıklı bir zihne sahip olmak istiyorsak, hareketli kalmaya özen göstermeliyiz. Nörojenezin gerçekleşmesi bizim elimizde ve bu yüzden de düşündüğümüzden daha uzun bir süre aktif bir beyne sahip olabiliriz.
Okuyun, gitar çalmayı öğrenin, yürüyüşe çıkın, meditasyon yapın, egzersiz yapın. Binlerce alternatifiniz var ve bunlar için hiçbir bahaneniz yok. Bugün zihninizi forma sokun!