Kültürel Evrim Nedir?

Yazan ve doğrulayan psikolog Gema Sánchez Cuevas

Tarafından yazılmıştır Roberto Muelas Lobato

Son Güncelleme: 22 Aralık, 2022

Hepimizin evrim konusunda bir fikri vardır. Evrim deyince aklınıza muhtemelen Charles Darwin ve kitabı Türlerin Kökeni geliyordur. Darwin biyolojik evrimin doğal seçilim aracılığıyla gerçekleştiğini belirtmiştir. Sonuç olarak değişimlere en çok uyum sağlayan türler hayatta kalmışlardır. Fakat bu evrimin tek türü değildir. Ayrıca kültürel evrim denen bir evrim de vardır.

İnsanlar kültüre sahip olan tek canlı türüdür. Bu bizi özel kılan şeylerden biridir. Kültürü yaratıp yayılmasını sağlarız fakat kültür tam olarak nedir? Kültür şunların gelişimi ile tanımlanır:

• Gelenekler
• Görenekler
• Dinler
• Değerler
• Sosyal organizasyon
• Teknoloji
• Hukuk
• Dil
• Sanat eserleri
• Araçlar
• Taşıma

Çevreye daha iyi uyum sağlamamız için var olan bilgiyi biriktirme ev aktarma biçimidir. Temel olarak, kültürel evrim toplumun kültürel özelliklerinin uzun vadede dönüşümü ile ilgilidir. Tabii ki bu tarz bir evrim bireyleri de dönüştürür.

Kültürel Adaptasyon

Bir noktada kültür hayatta kalmaya yönelik bir stratejidir. Daha gelişmiş teknolojiler elde etmek için bilgi ve becerilerimizi aktarmamıza yardımcı olur. Bunların yanı sıra, kültürel evrim için gerekli iki temel yeti vardır. Bu yetiler sosyal öğrenme ve zihin teorisidir.

Bazı hayvanların kültürel gelenekleri vardır fakat evrilmezler ya da zamanla gelişmezler. Bunun sebebi zihin teorisi ve sosyal öğrenmenin eksikliğidir. Hayvanların tersine, insanlar zamanla gelişir ve kültürel adaptasyon sayesinde ufak ufak evrilirler.

İnsanlar birbirlerini taklit ettikçe yeni teknolojiler edinip onları bilgileri ve yetileri doğrultusunda dönüştürürler. Bu sürecin sonunda ortaya çıkan şey karmaşık ve çeşitli bir kültür birikimidir.

Zihin Teorisi ve Sosyal Öğrenme

Zihin teorisi düşünceleri ve niyetleri diğer insanlara aktarabilme yetisi üzerinedir. Tüm insanlar buna sahiptir ve bu özellik 6 yaş civarında kendini gösterir. Zihin teorisi bize diğer insanların da düşündüklerini anlama imkanı verir; diğer insanların da belirli niyetleri vardır. Bu sayede belirli inanışları paylaşır ve bir kültür yaratırız.

Biz insanlar kültürü de nesilden nesle aktarırız. Biriyle dininiz üzerine konuştuğunuzda ve kutsal ritüelleri gösterdiğinizde kültürünüzü onlara geçirmiş olursunuz. İnsanları taklit edip gördüklerimizden bir şeyler öğrenmek için sosyal öğrenme kavramından yararlanırız.

Örneğin, Carl Sagan Japonya’daki yengeçlerin samurayların kalkanlarıyla aynı şekilde olduklarını söyler. Bu sebepten ötürü, nesillerdir insanlar hiçbir şekilde yengeç avlamazlar. Kültürlerinde samuraylar saygı görürler, bu yüzden sosyal öğrenme aracılığıyla insanlar yengeçleri avlamama kararı almışlardır.

Bunu da okuyun: Bizler Yıldız Tozuyuz: Parlamak İçin Yaratıldık 

Kültürel Değişim Teorileri

Kültürel evrim konusunda tahmin yürütmeye çalışan her tahmin Karl Marx’ın ortaya attığı sınıflandırmadan yararlanır. Bu sınıflandırmada kültürün farklı özellikleri üç kısma ayrılır: alt yapı, yapı ve süper yapı. Kültürün her özelliği bu üç seviye altında sınıflandırılır.

Alt yapı en yapısal özellikleri içerir. Bunlar teknoloji, üretim araçlar ve doğal kaynaklar ya da insanlar gibi toplumun sosyal ve ekonomik alanda yararlandığı şeylerdir.

Alt yapıdaki farklılık tahmin etmek zordur. Genellikle teknolojik ve ekonomik gelişmelerden kaynaklanırlar. yapı ve süper yapıdaki değişiklikler de kültür alt yapısını etkiler.

Bunu da okuyun: Prochaska ve Diclemente’in Transteorik Değişim Modeli

Yapı, sosyal görev ve fonksiyonlarla ilgilidir. Bu hiyerarşik güç ilişkilerinin olduğu alandır. Aynı zamanda ilişkilerimizi kontrol eden kurallarla da ilgilidir. Bu yapıdaki herhangi bir değişiklik alt yapı üzerinde büyük etki yaratır, alt yapı değişiklikleri de yapı üzerinde etki yaratır.

Örneğin, İkinci Dünya Savaşından sonra çok fazla batılı kadın iş gücüne katıldıklarında, alt yapıdaki değişiklik sosyal ilişkilerimizin değişmesine sebep oldu.

Süper yapı materyal olmayan, kültürün ideal özelliklerini içerir. Buna dini inanış, ahlaki değerler ve resim yapma, mimari, müzik, edebiyat ve sinema gibi birçok alanı dahil edebileceğimiz örnekler verebiliriz.

Bu değişimler genelikle baskın sosyal düzen adına yapılır. Örneğin, kadının iş gücüne katılımının artması kadınların kendi işlerini yapmaları için baş kaldırmaları ve eve ekmek getirmeleri ile ilişkilendirilir.

Bir Kültürel Evrim Örneği

Bu teorilere göre, kültür uyum sağlar. Daha spesifik olmak gerekirse, kültür bulunduğu ortama uyum sağlamayı dener. Marin Harris kültürel materyalizm adlı bir teori ortaya atmıştır.

Harris, kültürün alt yapısındaki değişimlerin, özellikle üretim ve teknoloji alanındaki değişimlerin, yapı ve süper yapıyı etkileyen yeni kültürel özellikler ortaya attığını söyler. Fakat bu alt yapı, yapı ve süper yapının hala ilişkili olduğu anlamına gelmez. Herhangi bir seviyedeki bir değişiklik diğer iki seviyeyi bariz bir şekilde olmasa da etkiler.

Kültürel evrim üzerinden inceleyebileceğimiz kültürel değişimlerden biri yamyamlıktır. Bu kültürel pratik bazı toplumlarda savaşın bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Fakat daha çok millet ve hükümdarlık ortaya çıktıkça, savaşın amacı yalnızca düşmandan kurtulmaktan öteye gitmiştir.

Savaş tutsakları bir milletin büyümesine yardımcı olabilir, bu sebepten ötürü de yamyamlık ortadan kalkmıştır. Bu pratiği sürdürmenin bir manası kalmamıştır. Bundan dolayı, alt yapıdaki değişim (kabile yaşamından toplumsal yaşama geçiş) yapıyı da değiştirmiştir. Bu sayede de yamyamlık pratiği kültürden silinmiştir.