Kendi Düşüncelerimle Yüzleşmek

Sokratik sorgulama yöntemi, kişinin kendi düşüncelerini ve inançlarını sorguladığı bir öğretim yöntemidir. Bu yöntemdeki amaç, gerçekçi olmayan fikirleri, gerçeğe daha uygun olanlar ile değiştirmektir. 2000’den fazla bilimsel çalışmayla, kognitif psikolojide ampirik kanıtlarla güçlü bir şekilde desteklenmektedir.

Aşırı duygusal bir ruh halinin ardında, bu durumu kışkırtan, abartılı ve yanlış olan bir düşünce her zaman vardır. Yaşadığımız olaylar duygularımızı belirlemez. Kavram denilen olgunun bir ara basamağı daima vardır. Bu adım içerisinde belli bir kontrol alanına sahibizdir.

“En zalim düşmanların bile, sana kendi düşüncelerin kadar zarar veremez.”

– Buddha

Kendi düşüncelerimizle yüzleşme fikri nereden geliyor?

Delphi Kahinlerini ziyaretinden sonra, Atina’lı meslektaşları ile tartışmaya başlayan filozof Sokrates’ti. Bu nedenle, bir diyalog etrafında şekillenen bu yöntemin adı, kendisi ile anılmaktadır.

Sokrates, mantıklı sorgulama yoluyla, meslektaşlarının öne sürdüğü fikirlerin doğruluğunu bulmaya çalıştı ve bu sayede, bu bahsi geçen düşüncelerin mantıklı ya da mantıksız olup olmadığına karar verirdi. Eğer bu düşünceler mantıklı değilse, konuşmacıların kendi fikirleri ile çelişecekleri bir durum meydana gelirdi. Böyle bir durumdan sonra, kaçınılmaz olarak daha mantıklı ve daha rasyonel bir bakış açısının kabul edilmesi gerekirdi.

Akıl yürütmeyi öğrenmenin önemi

İnsanların, mantık dışı, yanlış ya da abartılı bir şekilde düşünme eğilimi vardır. Bazı olumsuz düşüncelerin, kendimizi tehlikelerden korumamızı sağladığı, yardım almamızı ya da bazı zorlu durumlarla yüzleşmemizi sağladığı doğru olmak ile birlikte, başka zamanlarda bu düşünceler, bizlere içinde bulunduğumuz durumlarda yardımcı olmalarını bırakın, bunun yerine işin içinden çıkılmasına engel olurlar. Bu tür düşünceler, daha iyi kararlar almamıza engel olup, bizi hedeflerimizden uzaklaştırır.

İnsanlar mantık ile hareket etmeyi, mantıklı düşünmeyi, kendi gerçekliğine nasıl bağlı olduğunu öğrenmeli ve gerçeğin ön yargılı bir şekilde yorumlanmış haline göre yaşamamalıdır.

Tedavide, Sokratik sorgulama yöntemi, hastalara kendi kendine nasıl sorgulama yapacaklarını öğretir. Hastaların, kendi mantıksız düşüncelerini reddetmeleri ve bunları daha sağlıklı düşünceler ile değiştirmeleri gerektiği sonucuna varıncaya kadar, kendi düşüncelerini ve yorumlarını tartışmaları öğretilir. Bu sağlıklı düşünceler, daha sağlıklı ve huzurlu bir ruh halini sağlayabilir.

Sokratik sorgulama yöntemi nasıl yapılır?

Yukarıda da belirttiğimiz gibi, gerçeklik hakkında yapmış olduğunuz kendi yorumlarınız ile yüzleşmek ve buları sorgulamak, kendimizi sorgulamak, düşündüğümüz fikrin mantıklı olup olmadığını anlamak anlamına gelir. Düşüncelerimizin gerçeğe uygun olup olmadığına veya kendi düşüncelerimizin veya zihinsel kıstaslarımızın kurbanı olup olmadığımıza karar vermeliyiz.

Gerçekliği, beş duyu ile algıladığımızı akılda tutmak ve yalnızca bunlara güvenerek yaşamak zorundayız. Örneğin, ben dışarıda ‘yağmur yağdığını’ düşünüyorsam, bunun doğru olduğunu kendime kanıtlamam gerekiyor. Bunu yapmak için, kendime bir dizi soru sormalıyım:

• Bu düşüncenin doğru olduğunun kanıtı nedir? Yukarıdaki örnekten yola çıkacak olursak, bunu kanıtlayacak delil, sokakların ıslak olması, suyun gökyüzünden aşağı inmesi ya da insanların şemsiye taşıyor olmasıdır. Bunlar yadsınamaz kanıtların somut örnekleridir.
• Bu düşüncemin yanlış olduğunun kanıtı var mı? Burada, doğruyu söylediğimize dair pek çok kanıt bulduğumuz göz önüne alındığında, yağmur yağdığının aksini kanıtlayan bir durum yoktur ve bu yüzden kimse yağmur yağmadığını iddia edemez.
• Bu duruma ilişkin olası başka yorumlar var mı? Hayır, verdiğimiz örnekte her şey yağmur yağdığını göstermektedir.

Bu önemli sorulardan yola çıkarak, düşüncemizin gerçekçi, mantıklı ve makul olduğunu ispatlayabiliriz. Ancak, “Ben faydasızım”, “Bu benim başıma gelmemeliydi” gibi, ya da “Hayatım hep saçmalıklar ile dolu olacak” gibi daha olumsuz ve mantıksız olan diğer düşüncelere ne olur?

Bir bilim insanı gibi düşüncelerle mantık yürütmek

Bu olumsuz düşüncelerle karşı karşıya kalırken bile, akıl yürütme süreci aynı kalmaktadır: bu fikirleri gerçekler ile yüzleştirmek zorundayız. Tıpkı bir bilim insanın, bir hipotez üzerinde çalıştığı gibi, düşüncenin doğru olup olmadığını doğrulayana kadar kendimize aynı soruları sormalıyız.

Bu nedenle, Sokratik sorgulama yöntemini uygulamayı öğrenen hastalar, bu zihinsel süreçlerin tümünü çürüten ve bu olumsuz düşüncelerin yanlış ve abartılı olduğunu ispatlayan argümanları araştırmak zorundadır. Dolayısıyla, “Hayatım hep saçmalıklar ile dolu olacak” gibi düşünceler ile karşı karşıya kaldığımızda, kendimize sormalıyız:

• Bu düşüncemin doğru olduğuna dair bir kanıtım var mı?: Benim için son derece önemli olan bir şeyi kaybettim.
• Bu düşüncenin yanlış olduğuna dair bir kanıtım var mı? Hayatımın hep saçmalıklar ile dolu olup olmayacağına dair elimde kesin bir veri yok. Bu nedenle, hayatımın hep saçmalıklar ile dolu olacağını varsaymak, tecrübe edeceğim gerçek olayların önceden çıkarımını yapmaktır. Diğer bir taraftan, hayatımda önemli bir şeyi ya da sevdiğim bir insanı kaybettiğim gerçeği, yaşamımın tam anlamıyla saçmalıklar ile dolu olacağı anlamına gelmiyor. Hala anlamı olan ve hala keyif alabileceğim birçok şey daha var hayatta.
• Olası diğer yorumlar var mı? Evet, hayatımda büyük bir aksama oldu, ama bu, onun tamamen saçmalıklar ile dolu olacağı anlamına gelmiyor. Yaşadığım bir kaybın, hayatımın geri kalanına dair tüm değerli şeyleri de alıp götüreceğine dair hiçbir kanıtım yok. Evet başıma gelen olay istenmeyen bir durum ama dünyanın da sonu değil.

Kendinizi tanımak için kendinizi sorgulayın

Belirli olumsuz düşüncelerin, ampirik açıdan geçerliliğini ispatlamaya yönelik birçok soru vardır. Bu soruların bazıları, daha önce gördüğümüz gibi yukarıdaki soru-cevap argümanlarını açığa çıkartıyor. Diğerleri ise, düşüncenin faydasını kanıtlama yoluna giriyor. Son olarak, düşündüğümüz şeyin gerçek olup olmadığını ve aslında inandığımız kadar ciddi bir konu olup olmadığını doğrulamak için gerekli olan sorular var.

Kendimize ne kadar çok soru sorarsak o kadar iyidir. Buradaki amaç, içinde bulunduğumuz durumu gerçekten abarttığımıza dair kendimizi ikna etmek, geçerli bir sebep olmadan endişelendiğimizi görmek ya da başımıza gelen olayın, gerçekte talihsiz bir durum olsa da, bizim onu katlanamaz bir şekilde algılamamıza engel olmaktır.

Bir kişi bu Sokratik sorgulama yöntem tarzını günlük hayatına uygulamayı bir alışkanlık haline getirirse, bu konuda bir uzman olabilir. Dünyayı daha sağlıklı ve akılcı bir şekilde yorumlamayı öğrenebilir. İçimizdeki bu olumsuz ruh haline karşı koyarak, daha sakin ve daha sağlıklı duygular oluşturabilir. Bu da, kişinin sorunlarına çok daha akılcı ve sakince yüzleşmesine izin verir. Buradaki püf nokta, bu yönteme, hayatımızın bir parçası haline gelene kadar sabretmektir.