Fotoğrafik Hafıza: İnsanlar Gerçekten Böyle Bir Yetiye Sahip Mi?

Yazan ve doğrulayan psikolog María Vélez

Son Güncelleme: 22 Aralık, 2022

Fotoğrafik hafıza becerisine sahip olan insanlar aynı zamanda eidetik hafızalı olarak da tanımlanırlar, yazılı ve görsel bilgiyi beyinlerine gözleri aracılığı ile detaylı bir biçimde kodlayabilirler. Dikkatli bir tarama yaparak görüntüyü işlemden geçirirler. Saatler sonra bile sanki o görüntü önlerindeymiş gibi her bir detayı hatırlayabilirler. Araştırmacılara göre sadece dünya nüfusunun %1’i bu yeteneğe sahip. Ancak böyle bir yetinin olup olmadığına dair tartışmalar da bir yandan devam ediyor.

Bazı insanlara göre sadece çocuklar bu yeteneğe sahip ve yaşlandıkça bu yetenek ortadan kayboluyor. Ya bu yeteneği canlı tutamıyor veya geliştiremiyorlar, ya da yetişkinler bazı şeyleri sözel olarak kodlamaya daha yatkın. Diğer insanlara göre bu sadece bir mit çünkü elimizdeki tek kanıt bu yeteneğe sahip olanların iddiaları. Hiçbir bilişsel test veya deney bu iddiayı tam olarak desteklemiyor.

Fotoğrafik hafıza nedir?

İnsanlar bu tür hafıza şekline fotoğrafik diyor çünkü teoriye göre bu kişiler gördüklerini tıpkı bir makina gibi fotoğraflıyor. Diğer bir deyişle, fotoğrafik hafızası çok yüksek olan kişiler bir resimde veya bir kitabın sayfasında görünen her şeyi tam olarak konumlandığı gibi hatırlayabilirler.

Bu durum, aynı zamanda işitsel uyaranlar için de geçerli olabilir. Böyle bir durumda kişi, duyduğu melodileri veya sesleri hafızasında bir görüntü olarak kodlar. Bu tür bir hafıza şeklinin en olağanüstü yanı, insanların hatırlayabildiği detayların fazlalığıdır. Örneğin bu tür kişiler bazen sayfanın bütün noktalama işaretlerini hatırlayabilirler.

Bilim insanları bu iddialarla yakından ilgilidir, ancak fotoğrafik hafızanın gerçekten var olup olmadığını hala tam olarak belirleyemediler. Benzer şekilde araştırmacılar birine bu tür bir hafızayı kazandıracak faktörleri de açıklayamadılar. Görünüşe göre bu yetenek, çocuklar arasında daha yaygın olan son derece nadir bir yetenektir. Ancak, yukarıda da bahsettiğimiz gibi, genellikle insanlar büyüdükçe bu yetiyi kaybederler.

Görsel hafıza ve fotoğraf hafızasının tam olarak aynı şey olmadığını belirtmek gerekiyor. Görsel hafıza, görsel bir uyaran sayesinde hatırlamanızı sağlar. Fotoğraf hafızası ise bir kişinin hatırlama kapasitesinin ne kadar detaylı olduğuyla ilgilidir.

Bu nedenle çoğu insan fotoğrafik hafıza konseptine daha aşina olsa da, bu konsept hakkında birçok şüphe var. Var olan küçük kanıtlar, bu yetiye sahip bireylerin aslında çeşitli becerilerin bir kombinasyonu nedeniyle bu şekilde hatırlayabildiğini gösteriyor.

Bu nedenle, bir şeyleri bu kadar ayrıntılı hatırlama yeteneği, iyi bir görsel hafıza, hatırlanan malzemeye olan aşinalık, çaba ve hatta anımsatıcı araçlardan kaynaklanmaktadır. Aslında “fotoğrafik hafızası” olan çoğu insan, tüm yaşamları boyunca bu yetiye sahip olduklarını ve bunu pratikle mükemmelleştirdiklerini söylüyorlar. 

Loci Metodu

Bu yeteneğe sahip kişiler, becerilerini gösterme eğilimindedir. Örneğin bir kez baksalar bile sonrasında bellekten İtalya haritasını çizebilirler. Ya da çocukluktan itibaren hayatlarının her gününü hatırlayabilirler. Dahası, 9000 sayfalık bir kitabın her sayfasını dahi ezberleyebilirler. Ancak çok az insan hafızayla ilgili bu inanılmaz sonuçları elde etmek için gerçekte ne yaptığını açıklayabiliyor.

Bu olağanüstü yeteneklere sahip sadece birkaç kişi yaptığı şeye dair detay vermiştir. Birçoğu, hafıza sarayı olarak da bilinen loci metodunu kullanır. Hafıza sarayı, mekansal hafızaya dayalı kullanışlı bir tekniktir. Hafızada uzmanlaşan psikologlara göre en güçlü anılar bir imaj, bir yer veya belirli duygularla ilişkilendirilir. Örneğin nerede gerçekleştiğini tam olarak hatırlayabilirseniz, bir şeyi hatırlama olasılığınızın daha yüksek olmasının nedeni budur. 

Bu nedenle loci yöntemi, detaylı bildiğiniz bir yerde yolculuk yaptığınızı hayal etmek gibidir. Fikirler ve anılar, yol boyunca gördüğünüz nesnelerle zihninize “depolanır” veya bir şekilde temsil edilir.

Kısacası, bu tanıdık yerde ilerlerken anılarınız kendiliğinden beliriyor. İnsanlar bu yöntemi MÖ 5. yüzyıldan beri kullanıyor ve bu hatırlama yöntemi kapsamlı araştırmalara konu oldu. Araştırmalar bu metodun insanların hafızasını iyileştirmede önemli ölçüde yardımcı olduğunu gösteriyor.

Fotoğrafik hafızaya sahip olmak öğrenilen bir şey mi?

Bu sorunun kısaca cevabı evet. Fotoğrafik hafızanız olması için kendinizi eğitmeniz mümkündür. Loci yöntemini veya sizde işleyebilecek diğer hafıza stratejilerini deneyin. Araştırmacılar, iyi bir teknik, öğrenme isteği ve bol bol pratikle etkileyici sonuçlar elde edebileceğiniz konusunda hemfikirdir. 

Sürekli pratik yapmak ve sıkı çalışmak, sadece iyi bir hafızayı değil, birçok yeteneği geliştirmenin de anahtarıdır. Bununla birlikte, bazı insanlar belirli alanlarda bilişsel olarak daha yeteneklidir. Yine de bu durum, bu kişilerin yeteneklerinden yeterince yararlanacakları anlamına gelmez. Benzer şekilde, doğuştan yetenekli olmayanların da bu konuda yetenekli olmayı öğrenemeyecekleri anlamına gelmez.