Edward de Bono’nun Altı Şapkalı Düşünme Tekniği

Yazan ve doğrulayan psikolog Gema Sánchez Cuevas

Tarafından yazılmıştır Valeria Sabater

Son Güncelleme: 22 Aralık, 2022

Pek çoğunuz onu daha önce duymuştur, eğer öyleyse büyük ihtimalle sorunları yaratıcı bir şekilde çözmenize yardımcı olmuştur. Edward de Bono tarafından geliştirilen altı şapkalı düşünme tekniği, bir iletişim ve akıl yürütme aracıdır. Etraflıca düşünerek olayı yeni bakış açılarıyla görebilmek için onu kullanırsınız.

Edward de Bono 84 yaşında ama hala aktif. Oxford Üniversitesinde profesör olarak çalışan Maltalı psikolog, yaratıcılık dünyasına paha biçilmez katkılar sundu. Onun çalışmaları özellikle yönetim ve liderlik alanında etkili oldu.

“Düşünmek nihai insan kaynağıdır. Ama en önemli yeteneğimiz bizi hiçbir zaman tatmin edemez. Ne kadar iyi olursak olalım her zaman daha da iyi olmayı istemeliyiz.”

– Edward de Bono

Altı şapkalı düşünme tekniği iş dünyasında iletişimi teşvik etmek için kullanılan klasik bir dinamik ancak aynı zamanda üniversitelerde ve ilköğretim okullarında, sınıflarda bir egzersiz biçimi olarak da kullanılıyor. Çocuklara nasıl daha iyi düşünebileceklerini ve grup olarak nasıl karar alabileceklerini öğretmek için kullanılıyor.de Bono’nun üstünde durduğu şeylerden biri (Practical Thinking, Water Logic ve The Use of Lateral Thinking isimli kitaplarında da bahsediyor) hepimizin daha iyi bir şekilde düşünmeyi öğrenmemiz gerektiği. Bu gerekliliğin bir parçası olarak başka bir ilginç noktaya daha parmak basıyor. Bu da düşünmeyi öğrenebileceğimiz gerçeği.Başka bakış açılarını öğrenmeye açık olmak, akıl yürütürken daha esnek, düşünceli ve özgün olmak, yalnızca daha iyi kararlar vermenize yardımcı olmakla kalmayacak. Aynı zamanda ilişkilerinizin kalitesini de artıracak ve daha verimli biri olmanızı sağlayacak.

Altı şapkalı düşünme tekniği

Endward de Bono’nun altı şapkalı düşünme tekniği her zaman aynı modeli, aynı stratejiyi izliyor. Ancak ilk başta oldukça basit görünse de, beynimizde inanılmaz bir pozitif etki yaratıyor. Bunun sebebi de gerçek anlamda daha iyi düşünmek için bizi “eğitiyor” olması.

De Bono’ya göre kafanıza şapka takmak gibi basit bir şey genellikle düşünerek yapılan bir davranış. Düşünceleriniz de bu kuralı takip etmeli: “düşün taşın ve çok dikkatli ol.” İyi düşünmek, bu sayede daha iyi bir hayat yaşamak takip edilmeye değer bir karar. Fikir şu, değişken, eskimeyen ve yaratıcı bir düşünce tarzını öğrenmek için farklı “şapkalar” takmak.

Teknikte, altı farklı düşünce şekli, altı hayali şapka olarak temsil ediliyor. Bir sorunla karşılaştığında veya bir karar vermen gerektiğinde her bir şapka bir önermenin, bir görüşün, belli bir çerçevenin yerini alıyor. Hepsini birden taktığınızda, proaktif olarak, kendinizi karar vermeye daha hazır hissediyorsunuz.

Şimdi her bir şapkanın bize ne öğrettiğine bir göz atacağız.

Beyaz şapka

Bu şapka size olan biteni objektif, tarafsız ve ön yargısız bir bakış açısıyla görmeyi gösterecek. Başvuracağınız düşünce tarzı, hiçbir değer yargısına kapılmadan gerçekleri analiz etmeye ve elinizdeki bilgiyi karşılaştırmaya dayanacak.

• Beyaz şapka somut gerçeklere bakar.
• Yorum yapmaz veya fikir vermez.

Siyah şapka

Siyah şapka mantıklı-negatif tarafı temsil eder ve size bazı şeylerin neden yanlış gidebileceğini, neden işe yaramayacağını veya düşündüğünüz gibi olmayacağını gösterir. Altı şapkalı düşünme tekniği aynı zamanda eleştirel olmanıza ve olup bitenlerin negatif taraflarını görmenize yardımcı olur. Bu, daha gerçekçi olmanız için size destek olacak.

• Bazen, daha iyi çıkış yolları bulabilmek için, zor veya karmaşık gerçeklerin farkında olmalı, bazı yolların çıkmaz sokak olduğunu kabullenmelisiniz.
• Siyah şapkalı düşünce tarzı geçmiş deneyimlerinizle beslenir. Dünün hatalarını size hatırlatan, daha önce düştüğünüz tuzaklara düşmemenizi, yeni şeyler denemenizin daha iyi olacağını söyleyen deneyimler.

“Bir bisiklet -veya yaratıcı düşünme- ile ilgili en önemli şey hareket etmesidir. Frenler – veya negatif düşünmek- yalnızca güvenlik mekanizmasıdır.”

– Edward de Bono

Yeşil şapka

• Yeşil şapka özgünlük, yaratıcılık ister, sınırları aşmanızı, imkansız denileni başarmanızı bekler.
• Etraflıca düşünüp yenilikçi çözümler üretmek bu şapkadadır. Sizi daha az tutucu ve daha kışkırtıcı olmaya davet eder.
• Bu düşünce türü size çok hızlı tatmine ulaşmanın iyi bir şey olmadığını hatırlatır. Yeni ihtimaller, yeni alternatifler, yeni yollar aramalı hatta onları yaratmalısınız…

Kırmızı şapka

• Kırmızı şapka tutkulu ve duygusaldır. Hayatı tüm kalbiyle hisseder.
• Beyaz şapka daha tarafsız, dikkatli ve objektif bir şekilde mantık yürütmenize yardımcı olurken kırmızı şapka sizi bilinmeyenin kollarına atar. Böylece hayat dolu, öznel bir dünyayı kucaklayabilirsiniz.
• Yani kırmızı şapkayı taktığınızda, sizi heyecanlandıran, rahatsız eden şeyin ne olduğunu yüksek sesle söyleme şansına sahip olursunuz. Elinizdeki bilgilerle ilgili sezgilerinizin sesini dinleme vakti gelmiştir. Ayrıca başka insanların duygularını ve ihtiyaçlarını anlamanıza da yardımcı olacaktır.

Sarı şapka

Siyah şapka size günlük hayatınızda daha gerçekçi davranmanız için yararlı olabilecek mantık dolu-negatif odaklanmayı verirken, sarı şapka size mantık dolu-pozitif bir yaklaşıma nasıl başvurabileceğinizi gösterecek.

• Sarı şapka başka insanların kapalı kapılar olarak gördükleri ihtimalleri fark etmenizi sağlayacak.
• Olup bitenleri yapıcı ve iyimser bir şekilde değerlendirmenize yardımcı olacak.
• Ancak bu pozitiflik ve yeniliklere açık olma hali her zaman mantık ile dengelenir. Eğer mantıklı gözlerle bakmayı bırakır ve mantıksız tutkularınızın sizi ele geçirmesine izin verirseniz, sarı değil kırmızı şapkayı kullanıyor olacaksınız.

Mavi şapka

Mavi renk her şeyi kapsıyor. O her zaman orada ve her şeyi kontrol ediyor. Ayrıca sükunet, denge ve irade aşılıyor. Bu yüzden altı şapkalı düşünme tekniğinde, mavi, tüm süreci kontrol eden şapka. Bu teknikte mavi şapkayı iki kez kullanıyorsunuz, en başta ve en sonda.

• En başta hangi şapkaları takacağınıza ve nasıl bir sıra izleyeceğinize karar vermek için mavi şapkayı kullanıyorsunuz. Sonra da en sonda karar vermek için tekrar takıyorsunuz.
• Bu, mavi şapkanın planlanmış düşünceyi temsil ettiğini gösteriyor. Merkezde ve sizin rehberiniz. Size alternatif seçenekler, yeni stratejiler ve süreç boyunca her daim kontrolü nasıl elinizde tutacağınızı gösteriyor. Dikkatinizin dağılmasına ve sıkışıp kalmanıza izin vermiyor.

Edward de Bono’nun altı şapkalı düşünme tekniği daha iyi kararlar verebilmek için yararlı bir strateji. Sorunları değerlendirmek ve gerçekleri olası tüm bakış açılarıyla görebilmek için, farklı düşünce tarzlarına başvururken bu tekniği kullanabilirsiniz. Sonunda ulaşacağınız cevaplar sadece eksiksiz olmakla kalmayacak aynı zamanda çok daha yaratıcı ve özgün de olacaklar.