Çocuklarda ve Yetişkinlerde Karmaşık Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Yazan ve doğrulayan psikolog Valeria Sabater

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Karmaşık travma sonrası stres bozukluğu (CPTSD/KTSSB), başka türlü adlandırılamayan aşırı stres bozukluğu (DESNOS) olarak da bilinir. Neredeyse her zaman çocukluktan kaynaklanır. Bireyin uzun süre çeşitli psikolojik travmalar yaşaması durumunda ortaya çıkar. Bunlar, ebeveynlerin sürekli cinsel istismarı ve ihmalinden kaynaklananlar gibi yüksek ve sürekli acı çekme durumlarıdır.

Çoğumuz TSSB’yi zaten duymuşuzdur. Bununla birlikte, bazı durumlarda, daha fazla faktör söz konusu olduğunda, başına “karmaşık” etiketi eklemek gerekir. Aslında, ilki saldırı veya araba kazası gibi belirli bir olumsuz deneyimi tanımlarken, ikincisinin daha fazla özelliği vardır.

Karmaşık TSSB, günlük olarak tekrarlanan ve geri beslenen olumsuz deneyimleri içerir. Kurban savunmasızdır, çünkü sonunda zararlı deneyimi geride bıraktıklarında, gerçekte, travmanın uçsuz bucaksız yarası açılır. Bu durum ilk olarak 1980’lerde tanımlanmıştır. Ancak, bugün uzmanlardan çok daha fazla ilgi görüyor. Bir göz atalım.

“Çocuğu uzun süre tecrit eden bir travma, onun ruhunu yorar ve bağlılığını söndürür. Olayların kargaşası, duygusal istikrarın olmaması, ardı ardına gelen kaderlerin tekrar tekrar kırılması, onların duygulanımları üzerinde uyuşturucu bir etki yapar.”

– Boris Cyrulnik

Karmaşık travma sonrası stres bozukluğu (KTSSB) veya DESNOS

KTSSB, DESNOS (Aşırı Stres Bozukluğu) olarak da bilinir. Bugün bu psikolojik gerçekliğin henüz Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabında (DSM-5) yer almadığına dikkat edilmelidir.

Travma sonrası stresin farklı dereceleri olduğu ve bunlardan birinin özellikle aşırı olduğu varsayılır. Bu, WHO Uluslararası Hastalık Sınıflandırmasına (ICD-11) zaten dahil edilmiş olan karmaşık travma sonrası stres bozukluğudur.

2013’te New York Üniversitesi, KTSSB veya DESNOS’un diğer herhangi bir travma sonrası stres türünden çok farklı olduğunu vurgulayan bir araştırma yaptı. Gerçekten de, Langone Tıp Merkezinin (New York) çocuk ve ergen psikiyatrisi biriminden yüzlerce vakayı analiz ettikten sonra, bu özelliğin açık kanıtları görülebildi. Aslında araştırmacılar, ihmal edilmenin yanı sıra yıllarca istismara uğrayan birçok çocuk olduğunu buldu. Onlarda, psikolojik etki, hayatında belirli bir travmatik olaydan muzdarip olan insanlarınkinden farklıdır.

Semptomlar nelerdir?

Karmaşık TSSB’nin çocuklarda yetişkinlerden farklı şekilde kendini gösterdiğine dikkat etmek önemlidir. Bu nedenle bir ayrım yapılmalıdır.

Çocukluk ve ergenlik dönemi KTSSB belirtileri

Zamanla devam eden olumsuz bir durumun erken yaşanması, çocuğun normal gelişimini bozar. Aslında, genellikle kendilerinde bir sorun olduğunu varsayarlar. Gerçekten de, zihinlerinde, ebeveynlerini veya çevrelerindeki figürleri onları sevmeme ve bunun yerine onları istismar etme konusunda haklı çıkaran kusurlu bir şey olduğu inancını taşırlar. Bu tür çocuklar:

• Daha yavaş fiziksel ve psikolojik gelişim gösterir. Ayrıca, daha fazla somatizasyon ve tıbbi problemler yaşama eğilimindedirler.
• Gelecekte sosyal ve duygusal ilişkiler kurmalarını zorlaştıran güvensiz bağlar geliştirirler.
• Duygusal düzenleme eksikliği vardır. Sonuç olarak, duygularını anlayamaz ve kontrol edemezler.
• İhtiyaçlarını nasıl ifade edeceklerini bilmezler.
• Seçici amnezi yaşayabilirler.
• Genellikle saldırganlık nöbetlerine yol açan dürtü kontrolü eksikliği gösterirler.
• Uykusuzluk sorunları, karabasanlar ve yeme davranışı sorunları gösterirler.
• Genellikle kendilerine zarar verirler.
• Bilişsel bozuklukları vardır. En yaygın olanı dikkat eksikliği ve ayrıca yürütücü işlevlerde (planlama, analiz, yansıtma, hafıza…) sorunlardır.
• Dil ve iletişim becerilerinde olgunlaşmamışlık gösterirler.
• Benlik kavramında ve kişisel imajda ciddi değişiklikler vardır. Örneğin, düşük benlik saygısı, utanç duyguları yaşarlar.

Çocukluk çağı KTSSB’si zamanla başka zihinsel sorunların gelişmesine neden olur. Aynı şekilde doğru fiziksel ve psikososyal olgunlaşmalarını engellemenin yanı sıra ergenlik çağına gelindiğinde intihar girişimleri de yaşanabilmektedir.

Yetişkinlerde KTSSB belirtileri

Yetişkinlerde karmaşık travma sonrası stres, çeşitli deneyimlerden kaynaklanır. Örneğin, istismar ve kötü muameleye dayalı olanlar gibi travmatik flört ilişkileri. Savaş koşulları yaşamış olmak veya kaçırılmak diğer olası tetikleyicilerdir. Semptomları bunalrdır:

• Çözülüm en yaygın olanlardan biridir. Bu, bağlantının kesilmesinden duyarsızlaşmaya veya derealizasyona kadar değişen bir olgudur. Bunlar aslında zihnin kendisini acının odağından ayırmak için deneyimlediği savunma mekanizmalarıdır. Duygusal ve bilişsel olarak kendini çevreden ayırma veya kendi vücudunun bir parçası olmadığı hissinden oluşur.
• Geçmişin bazı parçaları hakkında amnezi veya hafıza kaybı oldukça yaygındır.
• Suçluluk ve değersizlik duyguları.
• Başkalarıyla bağlantı kurma, ilişki kurma ve güvenme sorunları.
• Somatizasyonlar (kas ağrısı, sindirim bozuklukları, baş ağrıları vb.).
• Değer sisteminde buhran.
• Disforik durumlar, coşkunluktan sinirliliğe geçiş, sık sık öfkelenme, öfke patlamaları…
• Kendi kendine zarar vermek.
• İntihar fikirleri.

Karmaşık travma sonrası stres bozukluğu nasıl tedavi edilir?

2018 yılında Oxford Üniversitesi, Avustralya’daki Sidney Üniversitesi ve Çin’deki Pekin Üniversitesi ile işbirliği içinde bir çalışma yapılmıştır. Bu çalışma, KTSSB’yi tedavi etmek için en etkili terapötik yaklaşımlardan birinin göz hareketi duyarsızlaştırma ve yeniden işleme (EMDR) tedavisi olduğunu bulmuştur.

Bu yaklaşımın amacı, kişinin bu yaşanan olayları (genellikle parçalanmış veya unutulmuş) bütünleştirmesidir, böylece onları hatırlamak çok fazla acı ve ıstırap yaratmaz. Bu deneyimlerin kişinin iyiliğini ve dengesini bozmaması için şimdiki zamanda yeniden yapılandırılmaya çalışılır.

Öte yandan, farmakolojik tedavilere başvurmak da yaygındır, antidepresanlar özellikle yararlıdır. Ancak, çok iyi bildiğimiz gibi, her vaka benzersiz ve istisnaidir. En önemli şey, bu gerçeklerin daha da kötüye gitmemesi veya aşırı seviyelere ulaşmaması için mümkün olan en kısa sürede özel destek almaktır.