Böcek Fobisi veya Entomofobi

Yazan ve doğrulayan psikolog María Paula Rojas

Son Güncelleme: 22 Aralık, 2022

Kim bilir kaç kez mutfakta böcek bulduk? Hoş olmayan, ancak yaşayabileceğimiz bir deneyimdir bu. Yani, bu gibi durumlarda kişi, anksiyetenin nasıl katlanarak büyüdüğünü hissederken aynı zamanda bedeni de bu korku karşısında tepkisiz kalmıştır. Vücudu, zararsız küçük bir hayvan bulmak yerine, bir aslan bulunmuş gibi tepki verir. Aslında gösterilen her böcek fobisi tepkisinin arka planda bir hikayesi olabilir.

Bu durum, çok yaygın olmamakla birlikte, bu sorundan mustarip olanların yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir. Bu nedenle, bu fobilerin bazı özelliklerini bilmek, kökenlerini anlamak ve en etkili olduğu kanıtlanmış müdahaleleri bilmek önemlidir.

Fobileri tanımlamak

Fobi, gerçekte bir tehdit oluşturmayan unsurların motive ettiği güçlü ve mantıksız bir korkunun olduğu, anksiyeteyle gösterildiği bir bozukluktur. Birçoğu çocuklukta kendini göstermeye ve yetişkin yaşamına geçmeye başlar. Vücudun fobisi olduğunda nasıl tepki verdiğini açıklayan farklı modeller var. Bu durumda, böcek fobisinin varlığını açıklayabilecek üç aşamalı bir modele odaklanacağız:

• Birinci aşama: Tehdit edici olduğu düşünülen bir uyaran tarafından verilen olumsuz duygusal aktivasyon. Bu durumda bile, bu aşamada savunma eylemi yoktur.
• İkinci aşama: Tehdit edici bir uyaranın neden olduğu hareketsiz kalma tepkisi ve odaklanmış dikkat.
• Üçüncü aşama: Bu durumda, savaş veya kaçmayı içeren aktif bir savunma zaten vardır. Bu aşama, tehdit edici uyaranın varlığı ve etkileşimi nedeniyle oluşur.

Diğer taraftan, hem fiziksel hem de psikolojik tepkilerin olduğunu belirtmek önemlidir. Fiziksel reaksiyonlar söz konusu olduğunda, üzerinde çalışılan başlıca tepkiler şunlardır:

• Kardiyovasküler: periferik sinir sisteminde vazokonstriksiyon ve kalp hızı artışı.
• Elektrodermal aktivite: Özellikle derideki terleme ile ilgilidir, bu nedenle ciltteki deri tepkimelerinde artış görülür.
• Defansif refleksler: savunmacı reflekslerde artış: vücutta adrenalin ve solunum sabitleri üzerinde artış, azalış.

Böcek fobisi söz konusu olduğunda, tüm bu tepkiler her tür böceğin varlığıyla aktive olur.

Fobi çeşitleri, böcek fobisi

Fobilerin birden fazla sınıflandırması vardır ve en çok kabul edilenlerden biri onları üç gruba ayırır: sosyal fobiler, agorafobi ve basit, spesifik ve odak fobiler. Biz de bu yazımızda bahsi geçen en sonuncu fobilerden konuşacağız.

Böcek fobisine sahip olan kişilerde aşağıdaki belirtilere rastlarız:

• Tepki veya cevap, meydana gelen olaylarla orantısızdır. Potansiyel olarak tehlikeli olmayan bir duruma aşırı tepki verebilirsiniz.
• Birey tarafından gerekçelendirilemez veya açıklanamaz.
• Gönüllü kontrolün ötesindedir.
• Korkulan durumdan sürekli olarak kaçınılmasına yol açar.
• Koşullara göre değişim göstermez ve zamanla devam eder.

Bu nedenle, bu tür bir fobiden mustarip olan kişi, böcekler hakkında farklı inançlar geliştirebilir. Buna ek olarak, kişinin korktuğu durumla yüzleşmesi zorlaşır.

Fobimiz olan bir uyaran ile karşılaştığımızda, sergilediğiniz fiziksel semptomların abartılı bir yorumunu yapabiliriz. Bizim durumumuzda, fobimiz olan şey bir böcektir. Bu nedenle vücudumuz bir böcek ile karşılaştığında farklı tepki verir.

Her hangi bir hayvana karşı bir fobi geliştirmemiz durumunda ise, fobiler bu durumda böcekler gibi belirli hayvanlarla ilgilidir. Korku genellikle hayvanlar hareket halindeyken en yüksek yoğunluğuna ulaşır. Diğer taraftan, kişi bu durumdan kaçmanın bir yolunu bulamadığında da bu yoğunluk daha hızlı artma eğilimindedir.

Beynimiz fobimiz olan böcekle karşılaştığımızda nasıl tepki verir?

Fobik uyaranla karşılaşıldığında beyin aktivitesinde bir değişiklik olduğu bulunmuştur. Bizde bu durumda odaklamayı böcek fobisi uyaranıyla karşılaşılması durumunda verilen tepkiyi inceleyeceğiz. Yapılan yeni araştırmalarda, beynin yapısal ve işlevsel görüntülerini kullananlar vardır. Bunda üç ana bölüm merkezde yer almıştır:

• Amigdala: Beynin bu kısmı, özellikle tehditlere yanıt olarak duygusal ve savunmaya yönelik tepkilerde çok önemlidir. Aynı şekilde, uyarıcı ve pekiştirme birliklerinin oluşumunda rol oynar. Bu nedenle, böcek fobisinde, böceklere karşı fiziksel ve davranışsal tepkileri düzenlediği için bu yapının aktivasyonunda aşırı artış söz konusudur. Bunun yanında, beyindeki aktive edici sistemleri harekete geçirerek uyanıklık seviyelerini artırır.
• Insula: Böcek fobisi durumunda, fobiyi oluşturan uyaranın varlığında insula aktivitesinde artış olduğu görülmüştür. Olumsuz durumları işleme işlevi özellikle içsel duyumlarla ilgilidir. Bu fobide böceklerde olduğu gibi caydırıcı veya tehdit edici uyaran beklentisi.

Böcek fobisine karşı nasıl mücadele etmeliyiz?

Bir fobiyi yönetmek için birden fazla yaklaşım vardır. Burada odaklanmamız gereken şey psikoloji stratejileri değildir. Bunun kullanımıyla, hem davranışsal düzeyde hem de beyin aktivitesinin düzenlenmesinde tatmin edici sonuçlar görülmüştür.

İlk olarak, sistematik duyarsızlaştırmadan bahsedeceğiz. Bu, kaygı ile bağdaşmayan bir eğitimden oluşur, buna bir örnek gevşeme eğitimidir. Daha sonra, anksiyete mümkün olan en düşük seviyeye inene kadar kişi yavaş yavaş böceklere maruz kalacaktır. Böcek fobisinde kişi hayal gücü, fotoğraflar, sanal gerçeklik kullanarak böcek fobisini aşmaya çalışacaktır.

İkinci olarak, pozlama teknikleri vardır. Bu, böceklere canlı olarak, hayal gücüyle ve hatta sanal gerçeklik kullanarak maruz kalmayı içerir. Kişi kademeli olarak korktuğu şeye maruz bırakılır: daha az endişe yaratanlardan daha fazla üretenlere kadar. Bunu yapmak için başlangıç ​​noktası, kişinin kendisi tarafından üretilen ve sonrasında fobi kaynaklı kaygı düzeyine göre sıralandığı bir listedir.

Son olarak, bilişsel-davranışçı terapi bulunmaktadır. Amacı, böceklere karşı oluşan farklı düşünce kalıplarını değiştirmektir. Olası olanı dikkate alarak gerçekçi olmayan düşünceleri belirlemeye odaklanır.

Bu teknikler yani genel olarak böcek fobisi yönetimi, profesyoneller tarafından yönetilmelidir. Bunun nedenini yazımız boyunca basit bir şekilde size açıkladık. Ancak bu tekniklerin uygulanması sırasında genellikle bazı komplikasyonlar ortaya çıkar. Bu nedenle fobi yönetimini bilen deneyimli bir kişi eşliğinde bu yöntemleri uygulamakta fayda vardır.