Bağırsak Nöronları: Fonksiyonları ve Beyinle Bağlantıları

Yazan ve doğrulayan psikolog Valeria Sabater

Tarafından yazılmıştır Valeria Sabater

Son Güncelleme: 14 Aralık, 2021

İnsan bedeninde olup biten her şeyin tüm evrende olanlardan çok daha büyüleyici olduğu söylenir. Örnek olarak beyin, halen çok büyük ve zorlu bir bilmece olma özelliğini korumaktadır. Aynı şekilde enterik sinir sistemi ve bağırsak nöronları tarafından insanın ruh halinin belirlenmesi ve hatta sağlığımızın korunması hayret verici ve çözülmemiş bilmeceler arasında yer almaktadır.

Popüler deyimiyle “ikinci beyin” olarak adlandırılan bağırsağın bu bölümünün ne denli önemli olduğunu anlamak için sadece bir gerçeğin altını çizmek yeterli olacaktır. Bağırsakta bulunan sinir sisteminde omurilikten beş kat daha fazla nöron bulunmaktadır. Bu oldukça karmaşık nöral ağ, içinde yaklaşık olarak yüz milyon nöron barındırmaktadır.

Buna ek olarak bağırsak sürekli olarak beyinle işbirliği içinde çalışarak serotonin üretimi gibi çok önemli fonksiyonların yerine getirilmesini sağlar. Ancak bu ikili arasındaki ortaklıkta üçüncü bir faktörü de göz ardı edemeyiz: Bu iletişimin ayrılmaz bir parçası olan ve halen pek çok soru işareti ve gizem barındıran bağırsak mikrobiyotası.

Bu yazımızda, beyin-bağırsak eksenindeki kritik işbirliğine dair pek çok soru içinden bazılarını cevaplayacağız. Şimdi konunun detaylarına hep birlikte göz atalım.

Bağırsak Nöronları: Sağlık ve Mutluluk Araçları

Bağırsakta bulunan nöronlar sindirim, bağışıklık, hormonal ve metabolizma konularında farklı görevlere sahiptirler. Bu nöronların işleyişi hem biyolojik hem de psikolojik sağlık açısından son derece önemlidir. Örnek olarak, yakın dönemde bazı depresyonla ilişkili bozukluklar ile geniş bağırsak ekosistemi arasında bir ilişki olduğu ortaya çıkarılmıştır.

İstanbul Üsküdar Üniversitesinde yapılan bir araştırma ve benzerleri, hem bağırsak nöral ağı hem de içeriğindeki mikroorganizmaların, serotonin ve gama aminobütirik asit gibi nöroaktif maddelerin üretimi ve dağıtımı için önemli rol oynadıklarını göstermektedir.

Bilim insanları büyük bir kısmı gizemini koruyan bu dünyayı mikroskopları ile aydınlattıkça olağanüstü veriler de gün ışığına çıkmaktadır. Bu bağlamda, bağırsak sistemi içinde nöronlardan oluşan ve beyinle birlikte çalışan oldukça karmaşık bir ağın varlığından söz ediyoruz. Şimdi konuyla ilgili biraz daha detaylı bilgiler edinelim.

Enterik Sinir Sisteminde Neden Nöronlar Bulunur?

Enterik sistem özofagus (yemek borusu), mide, ince bağırsak ve kalın bağırsağın tamamını kapsar. Tüm sindirim sistemi ve özellikle de bağırsakların çok geniş bir nöral ağa sahip olduklarını biliyoruz. Harvard Üniversitesinde yapılan ve Nature dergisinde yayımlanan makalede belirtilen çalışma ve diğer bazı araştırmalarda da belirtildiği gibi, bilim insanları hem insan hem de hayvan modeller üzerinde bu nöronların haritasını çıkarmayı başarmışlardır. Bu çalışmalar sonucunda şu bilgilere ulaşılmıştır:

• Uzunca bir süredir insanın doğumunda var olan bağırsak hücrelerinin ölürken de aynı oldukları düşünülüyordu. Ancak şimdi bunun tam olarak doğru olmadığını biliyoruz. Çünkü bu bağırsak hücrelerinin bir kısmı yaşam süresi içinde kendilerini yenilerler.
• Diğer taraftan, enterik sinir sisteminin farklı türlerde nöronlara sahip olduğunun da altını çizmek gerekir.

Bu noktada kendimize insanın neden bu kadar çok sayıda sinir hücresine sahip olduğunu soracak olursak, bu sorunun cevabı oldukça basit olduğunu belirtmeliyiz. Bağırsak hücreleri beyin ile işbirliği içinde çalışarak bizi hastalıklardan korur, sindirim, hormonal ve metabolizma ile ilgili hayati fonksiyonları yerine getirir, düzenler ve bunun sonucunda da duygusal sağlığın korunmasına yardımcı olur.

Bağırsak Nöronları ve Fonksiyonları

Bağırsağımızda 100 milyondan fazla nöron olduğunu bilmek aslında vücudumuzda ikinci bir beyin bulunduğunu düşünmemizi sağlayacaktır. Ancak konuyla ilgili açıklığa kavuşturmamız gereken küçük detaylar bulunmaktadır. Bağırsakta bulunan bu nöron sistemi düşünmez, mantık yürütmez, matematik problemleri çözmez ya da şiir yazmaz. Fakat zihinsel durumumuzu düzenler.

Bağırsakta bulunan sinir hücrelerinden oluşan sınıflar arasında motor nöronları ve duyusal nöronlar yer almaktadır. Benzer biçimde bunlar iki tip sinir düğümüne ayrılırlar: miyenterik pleksus ve submukozal pleksus. Şimdi bunları analiz edelim.

1. Submukozal Pleksus ya da Meissner Pleksusu: Hormonların ve Enzimlerin Uyarılması

Bu sinir hücrelerinden oluşan ağ özofagustan başlar ve anüse kadar uzanır. Temel görevi hormonların, enzimlerin ve sindirim işleminde gerekli tüm maddelerin salımının gerçekleştirilmesidir. Bu ilk ağ temel olarak uyarıcı nitelikteki görevleri yerine getirir.

2. Miyenterik Pleksus ya da Auerbach Pleksusu: Beynin Kimyasal Laboratuvarı

Auerbach plaksusu en kritik işleve sahip sinir ağıdır. Bunun nedeni, bağırsakta bulunan bu nöron grubunun merkezi sinir sistemi ile doğrudan bağlantısının olmasıdır. Bu nedenle bu bölge, merkeze giden ya da duyusal nöronlar, aracı nöronlar ve motor nöronları içerir.

Auerbach pleksusunun fonksiyonları şu şekilde sıralanabilir:

• Gastrointestinal (sindirim sistem ile ilgili) hareketleri düzenler.
• Safra kesesi, pankreas ve hatta dolaşım sisteminin sinir düğümlerini birbirine bağlar.
• Bağırsak nöronları gerçek anlamda bir tür kimyasal laboratuvar işlevi görür. Serotonin, dopamin, ağrı uyuşturucuları vb. maddelerin üretimini teşvik eder.
• Bu sinir ağı bakterilerin bulunup bulunmadığını belirleme yeteneğine de sahiptir. Ayrıca bunların vücuttan atılması için ishal gibi süreçleri başlatır. Bu tür kararları beyinden emir almadan verir.
• Bağışıklık sisteminde bulunan hücrelerin yaklaşık olarak %70’i bağırsağın bu bölgesinde bulunur.
• Aynı zamanda bağırsak nöronları, bağırsak dokusunda bir enflamasyon tespit ettiklerinde bağışıklık hücrelerini aktive ederek reaksiyon gösterebilirler.

Beyin İle Bağırsak Hücreleri Arasındaki Bağlantı

Beyinle bağırsak hücreleri arasındaki bağlantı çift yönlüdür. Diğer bir deyişle verileri karşılıklı olarak verir ve alırlar. Aynı zamanda bunu özel ve kendilerine ait nöral ağlar üzerinden gerçekleştirirler. Bunun sonucunda da arada aktarılan mesajlar neredeyse anında iletilir.

Dr. Diego Bohórdez tarafından yakın zamanda yapılan bir çalışmada, bu iletişimin vagus siniri (akciğer-mide siniri) üzerinden gerçekleştiği keşfedilmiştir. Bu sinir beyin sapını bağlayan sinirdir. Benzer şekilde bu süreç, bağırsak ile beyin arasındaki iletişimi hızlandıran ve optimize eden bir nörotransmitter olan glutamat sayesinde düzenlenmektedir.

Öte yandan bu mesajların, basit bir göz kırpmasından çok daha hızlı bir biçimde, 100 milisaniye içerisinde iletildiği ortaya çıkarılmıştır. Bu iletişim sayesinde beyin, sindirim, metabolizma ve hormonal süreçler gibi işlemleri sağlıklı bir şekilde düzenleme şansına sahip olmaktadır.

Ancak bunların yanında çok ilginç bir detayın da altını çizmek gerekir. Bağırsak hücreleri beyinden aldıkları bilgiden %90 daha fazla bilgiyi beyne gönderirler. Bu durum, enterik sinir sisteminin pek çok kararı kendi başına aldığını düşünmemize yol açar. Bağırsak nöronları mikrobiyom ile birlikte bizi hem pek çok hastalıktan koruma hem de serotonin üretimi sayesinde ruh halimizi düzenleme konularında kilit görev üstlenirler.

Sonuç olarak, bağırsak ile beyin arasındaki bağlantı konusunda halen bilmediğimiz pek çok şey bulunmaktadır. Ayrıca örnek olarak bağırsak mikrobiyotasının davranışları nasıl düzenlemeyi başardığına dair yüzde yüz oranında doğru bir veriye sahip olduğumuzu da söyleyemeyiz. Ancak yine de her geçen gün daha fazla veri gün ışığına çıkarılmaktadır. Bu durum şüphesiz insan vücudunu ve işleyişini daha iyi tanımamıza ve hak ettiğimiz şekilde kendimize daha iyi bir biçimde bakmamıza yardımcı olacaktır.