Tripanofobi veya Mantık Dışı İğne Korkusu

Tripanofobi veya irrasyonel bir biçimde iğnelerden korkma davranışı, belonefobi gibi başka isimleri de olan çok yaygın bir fobi türü. Aslında, bu konu üzerinde araştırma yapan ve bunu yazıya döken bazı kimseler, daha spesifik olmayı tercih ederler ve irrasyonel biçimde ortaya çıkan bu iğne olma korkusunu belonefobi ve tripanofobi olarak adlandırmak yerine, enjeksiyon korkusu demeyi yeğlerler. Bugünkü yazımızda, iğne ve enjeksiyon fobisine atıfta bulunmak adına, bizler, tripanofobi kavramını kullanacağız.

Peki bu korku tam olarak neyle ilgili? Belirtileri ve olası nedenleri neler? Bu yazımızda, bu sorulara cevap arayacağız. Bunlara ek olarak, bunun gibi belirli fobileri tedavi ederken en etkili iki psikolojik terapi yönteminden de bahsedeceğiz.

Tripanofobi veya diğer adıyla irrasyonel iğne korkusu

Tripanofobi, belirli bir fobi türü (bir anksiyete bozukluğu) olarak ortaya çıkıyor. Başlıca özelliği, aşırı, yoğun ve akılcı olmayan bir biçimde iğne ve enjeksiyon korkusu içermesi.

İğnelerin yanlış kullanılırsa zarar verebileceği doğru olsa da, gerçek şu ki bu fobi (tüm belirli fobilerde olduğu gibi) için yaşanan korku orantısız bir durumda olacaktır.

Gördüğünüz gibi fobilerin belirtilerinden biri de, kişinin günlük hayatına bir şekilde müdahale etmeleri. Buna ek olarak, akılcı olmayan bu iğne korkusu da, bu konudan muzdarip kişiler için büyük rahatsızlık yaratıyor.

Bu fobik uyarıcı nereden geliyor?

Tüm spesifik fobilerde, fobik uyarıcı, kaygıya veya yoğun korkuya yol açan nesne oluyor. Tripanofobi durumunda da, korkulan nesne iğneler olacaktır, ancak aynı zamanda şırıngalar veya herhangi bir şekilde aşı olma olasılığı da bu durumu yaratacaktır. Ayrıca, bazı durumlarda, bireyin iğneler veya şırıngalarla ilgili diğer unsurlardan da korktuğuna dikkat etmek önemli. Örneğin, hastane benzeri kokular, sedyeler ve cerrahi malzemeler ve bunlara benzer diğerleri bu tür korkuları tetikleyebiliyor.

Semptomlar

DSM-5 (2014) kriterlerine göre, tripanofobi semptomları aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• İğne veya enjeksiyon ile ilgili yoğun ve mantıksız korku.
• Bu nesnelerin göründüğü durumlardan kaçınma (veya yüksek rahatsızlık ile birlikte direnç gösterme).
• Günlük yaşamı etkileyecek derecede, yani klinik olarak önemli seviyede, rahatsızlık veya hayata müdahale.

Bu fobinin semptomlarını daha ayrıntılı olarak belirleyebilir ve bunları üç kategoriye ayırabiliriz:

• Fiziksel belirtiler. Nefes darlığı, bulantı, kusma, baş dönmesi ve mide ağrısı gibi belirtiler.
• Bilişsel belirtiler. İğne, ölüm ve bunlara dair kafa karışıklığı ile ilişkili zararlı ve mantıksız düşünceler.
• Davranışsal belirtiler. Korkulan uyarandan kaçınma (daha önce yukarıda da bahsettiğimiz).

Peki bu semptomlar ne zaman ortaya çıkıyor? Temel olarak, kişi iğneleri düşündüğünde, görselleştirdiğinde veya dokunduğunda. Doktorun ofisine gittiklerinde de bu durum gerçekleşebiliyor. Kısacası kişi, iğnelerle herhangi bir şekilde ilgili bir durum yaşadığında, belirtiler yüzeye çıkacak hale geliyor.

Fobinin yoğunluğuna bağlı olarak, semptomlar belirli durumlarda görünecek veya görünmeyecektir de diyebiliriz. Örneğin, bazı insanlar için, semptomların görülmesi için iğneleri düşünmek fazlasıyla yeterli. Bununla birlikte, bunun olması için, diğer bazı kimselerin de iğne ile fiilen temas halinde olması gerekiyor.

Tripanofobi ve nedenleri

Farklı nedenler, tripanofobiyi veya irrasyonel biçimde iğnelerden korkma durumunu açıklayabiliyor. En yaygın nedenlerden biri iğnelerle ilgili travmatik bir deneyime sahip olma durumu. Örneğin kan alınırken canınızın yanması.

Aslında bunu, zihnin bir uyaranı olumsuz bir yanıtla ilişkilendirdiği ilişkisel öğrenmeyi (klasik koşullandırma) kullanarak açıklamak mümkün. Bu tür öğrenmedeki kilit figürlerden biri, Amerikalı psikolog John Watson. 1920’lerde Albert adında bir çocuğu beyaz farelere karşı büyük ölçüde korkuttu.

Bununla birlikte, tüm fobiler gibi, bu korku da, dolaylı şartlandırma ile de elde edilebilir. Örneğin, tripanofobiden muzdarip bir akrabaya sahip olmak ve onu ne kadar etkilediğini görmek gibi. Son olarak, bazı yazarlar, insanların, özellikle atalarımızın hayatta kalmasına izin veren belirli fobiler geliştirmeye biyolojik olarak programlandığını (veya yatkın hale getirildiğini) iddia ediyor.

Bu teorilere göre, bizi bir tür olarak kurtaracak olan savaş ya da kaç tepkisini tezahür ettirmek için belirli fobiler geliştiriyoruz. Aslında, korkular beynin çok ilkel bölgelerinde gizli duruyor.

İrrasyonel biçimde ortaya çıkan bu iğne korkusunun tedavisi

Klinik psikolojideki bulgulara ve tadavi yöntemlerine göre ve Pérez ve ark. (2010) ve Caballo (2002) tarafından yazılan Etkili Psikolojik Tedaviler Kılavuzu’na (Guide to Effective Psychological Treatments) göre, belirli fobilerin tedavisi söz konusu olduğunda tercih edilen iki tedavi (en etkili) yöntemi şunlar:

Maruz kalma tedavisi

Hastayı aşamalı bir şekilde fobik uyarıcıya maruz bırakmaktan ibaret bir tedavi yöntemi. Tedaviyi uygulayan kişi hastanın yakını da olsa, bunu bir terapistin yanında yapmaktan sorumlu.

İrrasyonel bir biçimde ortaya çıkan iğne korkusunun meydana gelmesi durumunda, kişi söz konusu fobik nesneye maruz kalacaktır. Önce iğneleri ve benzerlerini düşünerek, sonra görüntüleri ve videoları izleyerek ve onlara yavaş yavaş dokunarak ilerleyeceklerdir, ve örneğin bu süreç onlara bir enjeksiyon yapılabilinceye kadar devam edecektir. Nihai hedef, kişinin durumla hiç bir endişesi kalmadan yüzleşmesi.

Bilişsel terapi

Bilişsel terapi, daha spesifik olarak bilişsel yeniden yapılandırma yoluyla uygulanacaktır. Buradaki amaç, hastanın fobileriyle ilişkili olarak gösterdiği irrasyonel ve yıkıcı düşünceleri değiştirmek. Mantıksız bir biçimde ortaya çıkan iğne korkusu söz konusu olduğunda; bunlar, örneğin “iğnenin acısına dayanamayacağım” veya “beni incitecek” olabilir, bu düşünceleri daha gerçekçi ve işlevsel olanlarla değiştirmekle ilgili bir süreç izlenecektir.

Tripanofobi ve diğer ilgili korkular

İrrasyonel biçimde ortaya çıkan bu iğnelerden korkma durumu, genellikle hematofobi (kan korkusu) veya amofobi (keskin nesnelerden korkma) gibi diğer fobilerle de bağlantılı olabilir. Başka bir deyişle, tripanofobiden muzdaripseniz, bu diğer korkuların da ortaya çıkması muhtemeldir diyebiliriz, çünkü aralarındaki ilişki oldukça basit düzeyde olacaktır.

Hematofobi veya amofobi durumunda, kullanılan psikolojik tedaviler tripanofobi ile aynı olacaktır, ancak bu tedaviler, bu özel fobiye uyarlanacaktır.

Öte yandan, bilişsel terapi ve maruz kalma terapisinin bu tür bozukluklarda en etkili terapiler olduğu kanıtlanmış olsa da, alternatifler arasında bulunan psikolojik eğitim, farkındalık ve bilişsel-davranışçı terapi gibi diğerleri de, fobilerle savaşmaya yardımcı olabilir.

Fobinizin günlük yaşamınızı etkilediğini düşünüyorsanız, en iyi seçeneğinizin bu konuda uzmanlaşmış bir profesyonele (ideal olarak bir klinik psikolog) gitmek olacağını unutmayın.