Amos Tversky: Bilişsel Psikolog, Büyük Matematikçi

tarafından incelendi ve onaylandı. psikolog Gema Sánchez Cuevas

Tarafından yazılmıştır Raquel Lemos Rodríguez

Son Güncelleme: 22 Aralık, 2022

Amos Tversky 1937’de İsrail’in Hayfa şehrinde doğdu. Psikoloji alanına tamamen yeni bir terim olan “bilişsel önyargı” kavramını kazandıran bir bilişsel psikoloji uzmanı ve matematikçiydi. Tversky, aynı zamanda, bilgi işleme ile ilgili zihinsel süreçleri inceleyen ve psikoloji biliminin de bir dalı olan bilişselciliğin öncüsü olarak da görülüyor.

Amos Tversky, kariyeri boyunca Daniel Kahneman ile yakın bir dostluk bağı içerisinde oldu. Aynı zamanda, Kahneman, Tversky’nin de üzerinde çalıştığı teoriler sayesinde Nobel Ekonomi Ödülü’nü kazandı. İsterseniz, bu parlak düşünürün büyüleyici hayatına biraz daha derinlemesine bakalım.

Amos Tversky’nin Biyografisi

Yukarıda da belirttiğimiz gibi, Amos Tversky İsrail’in Hayfa kentinde doğdu. Babası bir veterinerdi ve bir sosyal hizmetler görevlisi olan annesi daha sonra İşçi Partisi (Mapai) üyesi olarak parlamentoya seçildi. Tversky’nin bir de ondan 13 yaş büyük bir ablası vardı.

Gençlik döneminde, Tversky edebiyat eleştirisine ilgi duymaya başladı. Sadece bununla da kalmadı ve aynı zamanda zorunlu askerlik hizmetine karşı savaşan bir gençlik hareketi olan Nahal’ın lideri oldu. Daha sonra, Amos Tversky, İsrail Güvenlik Kuvvetlerine katıldı, paraşütçü oldu ve üstün cesareti nedeniyle madalya kazandı.

“Bir şeyi bilemeyeceğinizi düşünmek korkutucu, ama dünyanın, büyük çoğunlukla, neler olup bittiğini tamamen bildiğine inanan insanlar tarafından yönetildiğini düşünmek daha da korkutucu.”

– Amos Tversky

1961’de, Tversky, Kudüs İbrani Üniversitesinden mezun oldu. Dört yıl sonra, Michigan Üniversitesinde doktorasını tamamladı ve ardından psikoloji ve ekonomi profesörü ve araştırmacı olarak çalışmaya devam etti.

Tversky’nin son görev yeri ise Davranış Bilimleri İleri Araştırmalar Merkeziydi. Burada, 59 yaşında melanomdan öldüğü 1996 yılına kadar çalıştı.

Amos Tversky ve Daniel Kahneman

Tversky ve Kahneman arasındaki dostluk, onları birden fazla konuda iş birliği yapmaya yönlendirdi. Birlikte ortaya koydukları ilk yayın “Küçük Sayılar Kanununa İnanmak” başlıklı bir makaleydi. Bu ortak çalışma, ekonomi alanında oldukça etkili oldu. Sonrasında, “Belirsizlik Altında Yargı: Sezgi ve Önyargı” ve “Tahmin Psikolojisi Üzerine” gibi birçok başka yayın üzerinde de birlikte çalışmaya devam ettiler.

İşbirlikleri o kadar büyük bir değer taşıyordu ki, Kahneman Tversky’nin ölümünden altı yıl sonra Nobel Ödülü’nü aldığında, “Nobel komitesinin kaynak olarak gösterdiği çalışma, Amos Tversky (1937-1996) ile uzun süren ve sıra dışı işbirliğimiz sırasında ortaklaşa bir emeğin sonucu olarak ortaya çıktı. Birlikte, sezgisel inançların ve seçimlerin psikolojisini araştırdık ve sınırlı rasyonellik seviyelerini inceledik.” Eğer merak ederseniz, “Sınırlı Akılcılık Haritaları” (Maps of Bounded Rationality) çalışmasının tamamına Nobel Ödüllerinin web sitesinden ulaşabilirsiniz.

Ödüller ve tanınma

Tversky’nin bilişsel psikolojiye katkıları çok önemliydi, bu yüzden, yaptığı araştırmalar ile ödüller aldı ve itibar sahibi oldu. Elde ettiği sonuçların en önemlilerinden biri Amerikan Sanat ve Bilim Akademisi’nin onu üye olarak seçmesiydi. Ayrıca Amerikan Psikologlar Derneğinden de Seçkin Bilimsel Katkılar (Distinguished Scientific Contributions) ödülü aldı.

Son olarak, Amos Tversky; Chicago Üniversitesi, Gothenburg Üniversitesi ve New York Eyalet Üniversitesi dahil olmak üzere birçok üniversiteden fahri doktora ünvanı da aldı.

“Zeka sadece akıl yürütme yeteneği değildir; aynı zamanda bellekteki ilgili araçlara ulaşma yeteneği ve gerektiğinde dikkati yöneltebilmektir.”

– Amos Tversky

Gördüğünüz gibi, Amos Tversky bilişsel psikoloji alanında öncü bir isimdi. Daniel Kahneman ile birlikte bu alana önemli katkılarda bulundu. Tversky, bireylerin olasılık teorisini kullanarak ne kadar iyi akıl yürüttüklerini ölçen bir zeka testi de oluşturdu. Bu test, Tversky Intelligence Test olarak tanınıyor.

Amos Tversky’nin tüm yayınları ilgi çekici çalışmalar olarak biliniyor ve psikologlar ve diğer mesleklere mensup herkes için erişilebilir dokümanlar. Bilişsel önyargı kavramı, alanda yeni bir konseptti ve parlak bir fikir olarak ortaya çıktı. Aynı zamanda, bu konsept için Tversky’nin psikoloji ve matematik ile aynı anda çalışma şekli de oldukça etkileyiciydi. Bu büyüleyici bilim adamı ve Daniel Kahneman ile olan işbirliği hakkında daha fazla bilgi edinmek istiyorsanız, Michael Lewis’in “Bir Çözme Projesi: Fikrimizi Değiştiren Bir Dostluk” (An Undoing Project: A Friendship That Changed Our Minds) kitabını öneriyoruz.