Amerikan Güzeli - Görünüş Yanıltıcıdır
1999 yılında Sam Mendes yönetmenliğinde çekilen Amerikan Güzeli, dönemin toplumunu hicivli bir şekilde eleştiren Amerikan filmidir. Fakat sonrasında bir klasik haline geldi. Hatta o kadar ki, çizdiği toplumsal portreyi herhangi bir Batılı topluma mükemmel bir şekilde uygulayabiliriz.
İsim seçimine dikkat edin. Filmin konusu olan Kuzey Amerikan güzelliği idealinden bahsetmektedir. Amerikan Güzeli, empoze edilen “mükemmel aile” kalıbını titizlikle betimler. Fakat, başlangıcından itibaren, film güzelliğin görünüşten başka bir şey olmadığının altını çizer. Uçucudur, yüzeyseldir ve tehlikeli sonuçlar barındırır. Bize, her karaktere uyum sağlamak zorunda olduğu bir rol tahsis edilmiş olan, tam manasıyla karnavalesk bir toplum gösterir.
İdeal aile modeli
Hikayenin konusu müstakil evlerden oluşan sakin bir muhitte geçer. Odak Burnham ailesidir, aile üyeleri:
- Carolyn, anne, görünüşler dünyasına odaklanmış bir kadın. Profesyonel başarının peşindedir.
- Lester, baba, filmin ana karakteri. Hissizdir, sevmediği bir hayata razı gelmiştir ve tek mutlu olduğu anlar mastürbasyon yaptığı anlardır.
- Jane, ergen genç kız. Kompleks doludur, ergenlik dönemindeki sorunlarıyla duygudan tamamen yoksun bir aile içinde yüzleşmek zorundadır.
Bu karakterler, şu veya bu şekilde özgürlüklerini, seks aracılığıyla bulurlar. Seks toplum içinde baskılamaya çalıştığımız doğal yönümüz, çılgın yönümüzdür.
Sonra, darmadağın bir aile yeni komşuları olarak gelirler. Albay Fitts, savunma mekanizması olarak güçlü bir inkar geliştirmiş olan babadır. Kendine bir model empoze eder ve kendini kaybetmesi veya inkar etmesi gerekse bile bun modele uyarak onu harfiyen takip etmesi gerekir.
Öte yandan karısı tamamen itaatkardır. Neredeyse hiç konuşmaz ve temizlikle ilgili bir takıntısı vardır. Genç bir oğulları vardır, Ricky, o da babasının tam zıttıdır. Toplum standartlarını reddeder ve kimsenin görmediği yerlerde güzellik görür.
Toplum, büyük bir maskeli balo
Amerikan Güzeli bize, tamamen insanlıktan çıkarılmış, maddiyatçı bir toplumun en insancıl endişelerimizle oluşturduğu tezatın sonuçlarını gösterir. Roller oynadığımız ve kalıba uymak için devamlı maskeler taktığımız toplumun bir eleştirisidir.
Felsefe ve Karnaval çalışmasında Eugenio Trias’ın da tasvir ettiği gibi, toplumumuz büyük bir maskeli balodur. Tek bir kimlik değil birçok kimliğe sahibiz.
Yıllar içinde değişen maskeler vardır: oğul, baba, büyükbaba … Her biri görünümler ve becerilere dayalı bir yaşam stili, bir estetik şekillendirir. Bu, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra insanlar Amerikan tipi yaşamın yüceltmeye başladığında gerçekleşmeye başladı.
Kişiler tutkuya kendini kaptırdığında ve sahnede seks ortaya çıktığında o maskelerin bulanıklaşmaya başladığını görmek gerçekten ilginçtir. Lester, Albay Fitts genç kızlar Jane ve Angela (Jane’in arkadaşı), hepsi arzuya kendini bırakır ve gerçek istekleri, güvensizliklerini ortaya çıkarır.
“… başarılı olmak için, kişi her an bir başarı imajı yansıtmalıdır.”
– Buddy Kane, Amerikan Güzeli
Amerikan Güzeli’nde bir metafor olarak güller
Güzellik filmin ana fikridir ve güller de güzelliğin metaforudur. Antik çağlardan bu yana güller mükemmeliyet sembolü olarak görülmüştür. Fakat gül hain bir çiçektir. Narin görünür ve kırılgan yaprakları vardır, bu da sapının sertliği ve dikenleriyle bir zıtlık oluşturur. “Mükemmel Amerikan aileleri” de onun gibidir.
Filmin başında Carolyn’in bahçesinde güllerini budadığını görürüz ve komşular güllerine iltifat etmektedir. Bu gülleri kesip bir vazoya koyarak onları yapay bir şeye dönüştürürüz. Tek amacı seyredilmek olan bir şeye dönüştürürüz. Fakat zamanla solarlar, yapraklarını ve onlarla birlikte güzelliklerini de kaybederler. Güller film boyunca görülür, karakterlerin hayatlarında neler olduğuna dair ipuçları verirler.
“Sıradanlıktan daha kötü bir şey olduğunu zannetmiyorum…”
– Angela Hayes, Amerikan Güzeli
Jane’in ergen arkadaşı Angela karakteri bir gül ile bağlantılıdır. Amerikan güzeli prototipidir: sarışın, güzel, ince, amigoların lideri … ve Jane üzerinde güçlü bir etkisi vardır.
Erkekler tarafından istenmek ve hayran olunmak ister ve model olma hayalini elde etmek için her şeyi yapabilir. Fakat güvensizliklerle doludur. Hayatı estetik ve kendisiyle ilgili gerçekle hiç alakası olmayan bir imaj yansıtmaya dayalıdır.
Gül yapraklarının cinsel çağrışımları da vardır. Bu yüzden Angela karakteriyle bağlantılı olmaları şaşırtıcı değildir. Gül yaprakları yavaşça düşer ve güzelliğin ne kadar da uçucu olduğuna dair bize bir anlık bir bakış verir.
Mükemmeliyetin bedeli
Bu film, izleyici tepkisi bekleyen bir filmidir. Rahatsızlık ve tefekkür peşindedir. Günlük hayatlarımıza eleştirel bir şekilde bakmamızı ister. Bizi karakterlerin zihnine, en derin arzularına, birbirleriyle olan ilişkilerine ve yaşamın farklı aşamalarında dünya ile nasıl bağ kurduklarına daldırır. Standart güzellik Ricky karakterinin, ilginç bir biçimde yerleşik tanımın çok uzağında olan güzellik inancına zıtlık içerisindedir.
Müziğin oynadığı rolün ve bizi atmosferin içine alış şeklinin, karakterlerin içinde bulundukları durumlara göre seçtikleri bazı müziklerin altını çizmek gerekir. Özellikle araba sahnelerinde. Arabada maskeler yoktur, karakterler kendileri olabilirler. Yalnızlık onları özgürleştirir ve araba kullanırken hissettikleri güce seçtikleri müzik eşlik eder. Maskeyi çıkarma ve kendin olma zamanıdır.
Amerikan Güzeli modern toplumumuz için sert sonuçlarını, kendimizi olduğumuz gibi kabul etmememize ve dışarıya hiçbir şey belli etmememizin sebebi olan korkunun ana suçlu olduğunu gösterir. İnkar ederiz, saklanırız, varolan kalıplara uyum sağlamak ve hayatta kalmak için birçok maske takarız. Şüphesiz ki, görünüş yanıltıcıdır.
“İnkarın gücünü asla küçümseme.”
– Ricky Fitts, Amerikan Güzeli