Akıl Hastalıklarını Damgalamalardan Kurtarmak

Yazan ve doğrulayan psikolog Gema Sánchez Cuevas

Tarafından yazılmıştır María Alejandra Castro Arbeláez

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Psikolojik sağlık, genellikle, oldukça olumsuz efsanelerle ilişkilendirilmişlerdir. Bu nedenle, akıl hastalıklarını damgalamalardan kurtarmak kolay bir iş değildir. Öncelikle, akıl sağlığına ilişkin düşüncelerinizi sorgulayarak başlamalısınız. Daha sonra, bir kere bu hastalıkla bağlantılanmış damgalamaların ve efsanelerin üstesinden gelince, her şeyi daha sağlıklı ve yargılayıcı olmayan bir bakış açısı ile görmeye başlayacaksınız.

Bu, temel olarak akıl hastalıklarına ve onların olumsuz özelliklerine odaklanmamakla ilgilidir. Bunu yapmak için, bu durumları daha önce hiç yapmadığınız şekillerde ele almalısınız.

Ancak önce, süreç içinde kilit bir bileşen niteliğinde olan akıl hastalıklarını damgalamalardan kurtarmak ne anlama geliyor, onunla birlikte ortaya çıkan zorluklar neler, damgalamanın kaynağı nedir ve damgalamayı yok etmeyi nasıl teşvik etmek gerekir, açıklayalım.

Akıl hastalıklarını damgalamaktan kurtarmak

Akıl hastalıklarını damgalamaktan kurtarmak demek, onlara yeni bir bakış açısı ile bakmak demektir. Bu temel olarak, akıl sağlığını farklı bir şekilde ele almaya çalışmaktır.

Bu nedenle, damgalamadan kurtarmak, akıl sağlığıyla ilişkili rahatsızlıkları farklı bir bakış açısı ile farkederken, akıl sağlığına hakkettiği önemi vermek demektir.

Akıl hastalıklarını damgalamanın kaynağı

Akıl sağlığını damgalama, çok sayıda mekanizmayla zaman içinde gelişmiştir. Gerçekte, damgalama, herhangi bir akıl hastalığıyla mücadele eden kişileri ayrıştırmayı meşru hale getirmeye yarayan korkuların, efsanelerin ve klişelerin bir sonucudur.

Antik çağlarda bile, insanlar akıl sağlığını diğer sağlık sorunlarından ayırmışlardır. Akıl hastalıkları çoğunlukla negatif bir şey (örneğin, insanlar bu hastalıkları içine cin kaçmakla ilişkilendirmişlerdir) olarak algılanmıştır. Ancak, diğer zamanlarda bu hastalıklar, dahi ya da sanatçı olmak ile ilişkilendirilmişlerdir. 

Ancak, bu efsaneler yüzünden, günümüzde insanlar hala bu hastalıklardan muzdarip olanları hor görmektedirler.

Diğer yandan, fiziksel sağlık her zaman daha görünür olmuştur. Ancak, artık toplum fiziksel sağlık sorunları söz konusu olduğunda psikolojinin ne kadar önemli olduğunu ve bu ikisinin nasıl birbiri ile ilişkili olduğunu yavaş yavaş keşfediyorlar. Dahası, Dünya Sağlık Örgütüne göre, psikolojik, sosyal ve fiziksel sağlığın birleşimidir.

Bu nedenle, günümüzde çok sayıda sağlık örgütü, toplam sağlığın önemli bir yöne olan akıl sağlığının önemine dikkat çekmeye çalışıyor. Bu da, insanların akıl hastalığına ilişkin bakış açılarının nasıl devamlı olarak değiştiğini göstermektedir.

Akıl hastalıklarını damgalamalardan kurtarmanın zorlukları

Akıl hastalığı ile ilişkilendirilen damgalamaları zayıflatmak için, bazı mitleri çürütmeyle başlamalıyız:

• Akıl sağlığı önemli değildir. Sağlık, çok boyutludur. Eğer, sağlığın her bir bileşenine özen gösterirseniz, hayat kaliteniz yükselir.
• Akıl hastalığından muzdarip olan herkes birer dahidir. Bu efsane, deliliğin zeki olmanın bir işareti olduğuna inanılan zamanlardan gelmektedir.
• Akıl hastalığına maruz insanlar saldırgan, tutarsız ve tehlikelidirler. Akıl rahatsızlıkları davranışları, duyguları ve düşünceleri etkilediği halde, akıl hastalığına sahip olan herkes bu özellikleri taşımazlar. Bu kişiler bazen davranışlarını kontrol etmekte zorlansalar da, bu her zaman olan bir şey değildir ve her rahatsızlıkta da görülmez. Akıl hastalıkları, insanları farklı şekillerde etkileyebilir.
• Akıl sağlığı, fiziksel sağlık üzerinde etkili değildir. Birçok akıl sağlığı yönü, fiziksel sağlığı etkiler. Çünkü bu ikisi birbirleriyle oldukça bağlantılıdır. Buna iyi bir örnek, strestir.
• Hastalığın ne ise, sen de osun. İnsanlar genellikle, hastalık o hastalığı taşıyan kişinin kimliğinin bir parçasıymış gibi davranırlar. O insanların yaşadığı depresyonun ya da şizofreninin geçmişindekileri görmezler.

Bilgisizlikten kaynaklanan bu efsaneler, hem akıl hastalığı korkmanız gereken bir şey olarak görüldüğü için hem de bu hastalıklar önemli addedilmediği için, ayrımcılığı teşvik edebilir.

Bu mesele ile ilgili siz ne yapabilirsiniz?

Akıl hastalıklarını damgalamalardan kurtarmak konusunda nasıl yardımcı olabilirsiniz?

• Empatinizi geliştirin. Kendinizi başka insanların yerine koyun ve neler yaşadıklarını anlayın. Sadece klişelere ve önyargılara inanmayın.
• Daha fazla şey öğrenmeye açık olun. Meseleye ilişkin ilk düşüncenizin ötesine bakmak, yeni bakış açılarına açık olmak ve akıl hastalığının nasıl işlediğini anlamaya çalışmak yardımcı olabilir.
• Takım çalışması. Farklı uzmanlık alanlarından diğer insanlarla çalışarak, sağlığa çok boyutlu bakış açısıyla bakabileceksiniz.

Bu konudaki en büyük zorluk, akıl hastalığına maruz kalan insanları normal olarak görmek olabilir. Anlamanız gereken diğer şey ise, sağlığın farklı unsurların rol aldığı evrensel bir kavram olduğudur. Bu nedenle, efsaneleri çürütmeye yardımcı olmak için yapmanız gereken şey, diğer insanların görüşlerine inanmaktan kaçınmaya çalışmaktır.

Bu konuda en çok kim yardımcı olabilir?

• Örgütler. Akıl hastalığı riskini azaltmaya ve akıl sağlığını desteklemeye yardımcı kampanyalar yürüterek, yeni yasaları ve politikaları uygulayarak ve sorunu anlamak için etkili topluluklarla çalışarak yardımcı olurlar.
• Akıl hastalığına maruz kalan hastalar ve onların aileleri. Önemli bir konu olan akıl sağlığını teşvik ederek ve onunla ilgili efsaneleri çürüterek.
• Akıl sağlığı uzmanları. İnsanlara, akıl sağlığının gerçekte ne olduğunu açıklayarak.

Akıl sağlığını teşvik etmek

Damgalamayı durdurmak için, aşağıda belirttiğimiz gibi araçlarla müdahale edebilirsiniz:

• Medya. Amaç, akıl sağlığı kavramını daha gerçekçi ve olumlu bir bakış açı ile desteklemektir.
• Tanı. Klişeleri önlemek adına, tanıları makul bir biçimde kullanmak.
• Sağlık hizmeti. Akıl hastalıkları için etkili sağlık hizmetlerini desteklemek.
• Sistemleri desteklemek. Bazı efsaneleri açıklamak ve çürütmek ve akıl hastalığına maruz kalan insanlar için uygun tedavi önermek.
• Yasal önlemlere başvurmak. Akıl sağlığı ile ilişkili olan ayrımcılık ve şiddetle mücadele etmek.

Politikaları kullanmak ve bilgileri doğru bir şekilde aktarmak önemli olduğu halde, bu önlemler uzun vadeli değişimleri garanti etmezler. Bunun nedeni, her bir kişinin bu meseleyi daha iyi anlamaya başlaması ve akıl hastalığı sorunları yaşayan insanları desteklemesi gerektiğidir. Akıl hastalıklarını damgalamalardan kurtarmak ancak kolektif bir çabayı gerektirir.