Yapay Bozukluk: Hasta Rolü Oynamak

Yazan ve doğrulayan psikolog Gema Sánchez Cuevas

Tarafından yazılmıştır Francisco Pérez

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Yapay bozukluk olarak bilinen hastalığın en karakteristik özelliği psikolojik veya fiziksel bir hastalığın semptomlarını taklit etmek ya da bunlara sebep olmaktır. Doktorlar bu hastalığı direkt muayene ederek veya eleme sürecinden geçirerek teşhis ederler; fakat hastanın taklit ettiği belirtileri gerçeğinden ayırmak bazen imkansız olduğu için hala tartışmalı olan bir çok vaka bulunur.

Bazı kişiler semptomları taklit ederler fakat aslında bundan bir çıkarları yoktur. Burada hasta rolü oynayan insanlardan ayrılırlar çünkü bu insanlar zaman zaman bu semptomlara kendileri sebep olurlar. Ancak durumlara aşina olduğunuzda tespit etmesi kolaylaşır.

Örneğin, hasta rolü oynayan kişiler bir mahkeme tarihini ertelemek için veya çeşitli konulardaki işlerini ertelemek için bu role bürünürler. Tıpkı ruh ve sinir hastalıkları hastanesindeki bir hastanın bilerek daha sakin davranarak hastalığının geçtiğine ikna etmeye çalışması gibi. Bu da hasta rolü oynamak olarak adlandırılır.

Yapay bozukluk sahibi kişiler, hasta rolü için psikolojik bir ihtiyaç duyarlar. Yapay bozukluğu hasta rolü oynayanlardan ayıran faktör, yapay bozukluk hastalarında dış teşviklerin bulunmamasıdır.

Yapay bozukluk tanım olarak psikopatolojinin bir kademesi şeklinde algılanır; yani zihinsel bir bozukluk denilebilir. Bir diğer deyişle, yapay bozukluğu bulunan kişilerde diğer fiziksel ve psikolojik belirtiler göz ardı edildiği için aldatıcı bir hastalıktır.

Yapay bozukluk için klinik teşhis kriterleri

Zihinsel Hastalıklar İçin Teşhis ve İstatistik Kitapçığı (DSM-4) isimli kitapçığa göre psikologlar ve psikiyatristler bu hastalığı teşhis etmek için aşağıdaki yönergeleri takip etmelidir:

A. Fiziksel ya da psikolojik hastalık semptomları üretir ya da taklit eder.

B. Kişi hasta rolü oynamak ister.

C. Dışarıdan teşvik edici bir sebep bulunmaz (örn. hasta olmadan yalnızca hasta rolü oynamak isteyen kişilerin ekonomik kazanç, sorumlulukların ertelenmek istenmesi ve fiziksel yetinin arttırılması gibi dış teşvik sebepleri bulunur).

Daha önce bahsettiğimiz DSM-4, yapay bozukluk için aşağıdaki sınıflandırmalarda bulunur:

• Psikolojik semptomların çoğunlukta olduğu yapay bozukluk. Genellikle klinik olarak gözlemlenen semptomlar psikolojiktir.
• Fiziksel semptomların çoğunlukta olduğu yapay bozukluk. Belirtiler ve semptomlar fiziksel profilde değerlendirilebilir türdedir.
• Fiziksel ve psikolojik semptomların aynı anda bulunduğu yapay bozukluk. Fiziksel ya da psikolojik oluşu baskın değildir.

Yapay bozukluk

Daha önce de bahsettiğimiz gibi bu hastalığın en belirgin karakteristik özelliği, fiziksel veya psikolojik semptomların olmadan var gibi davranılmasıdır. Hasta kendiliğinden olmayan bir semptomun var olduğunu savunur (örn. başının ağrımamasına rağmen ağrıdığını söylemesi gibi). Bazı hastalar ise kendilerini gerçekten hasta ederler, daha önce derisinde şişlik yaratmak için deri altına tükürük enjekte eden hastalar görülmüştür.

Bazen de hastanın geçmişinde yaşadığı hastalık semptomları abartılarak veya şiddetlendirerek aktarılır, buna örnek olarak geçmişinde zihinsel bir hastalığı olan kişilerin hayal gördüklerini söylemeleri gösterilebilir. Hastalığın belirtileri daha önce bahsettiklerimizden bir ya da birkaçını barındırabilir.

Yapay bozukluk hastaları nasıl tedavi edilir ?

Yapay bozukluk hastaları genellikle hastalık geçmişlerini olduğundan çok daha dramatik bir şekilde açıklama eğilimindedirler. Fakat detayları öğrenmek istediğinizde fark edersiniz ki anlatırken hikayenin bir çok yeri tutarsız ve şüphelidir. Kendileri de hızlı bir şekilde yalanlarının kontrolünü kaybederler, bu yalanlar patolojiktir ve soran kişinin dikkatini çekmek için tasarlanmıştır. Böylece hasta, semptomları ve hikayesi hakkında birçok yalan söyler.

Çoğunlukla bu kişiler tıp terminolojisine yeterince hakimdirler ve hastanelerin işlevleri hakkındaki bilgileri sizi şaşırtabilir. Bir çok vakada ağrıdan şikayetçi olup ağrı kesici ilaç talep ettikleri görülür ve eğer doktor hastalık belirtisine rastlamazsa başka şeylerden şikayetçi olup çok farklı hastalık semptomları yaratırlar.

Bu kişiler hastanede bir dizi muayene ve operasyon geçirirler ve genellikle hastanede geçirdikleri vakitte çok fazla ziyaretçileri bulunmaz.

Eğer kendisinin yalan söylediğini düşündüklerini fark ederse ya bunu yalanlar ya da aksi söylenmiş olmasına rağmen hastaneyi terk eder. Genellikle bu kişilerin aynı gün içerisinde başka bir hastaneye gittikleri görülür.

Psikolojik semptom ve belirtiler içeren yapay bozukluk

Yapay bozukluk hastalarının bu çeşidi psikolojik semptom ya da belirti gösteren klinik profildedir. Karakteristik özelliği, uydurma semptomlar çıkarmak ya da bulunmayan bir semptomun var gibi gösterilmesidir.

Semptomlar genellikle zihinsel bir hastalığa işaret eder ve yapay bozukluk bulunan kişilerin hayatında, “hastalıklarını” kullanarak manipüle etmek istedikleri hiçbir faktör yoktur.

Profesyoneller bu hastalığı, genelde semptomlar dizisine uymayan semptomları hastadan duyduklarında anlamaya başlarlar. Belirtiler, alışılmış klinik seyrin ve tedavi tepkilerinin dışında gerçekleşir.

• Kendilerinin izlendikleri duygusuna kapılırlarsa semptomları daha da artar.
• Genellikle yakın bir aile bireylerini kaybettiklerini söyleyerek depresyonda olduklarını savunurlar fakat çoğunlukla bu kayıp edilen kişiyle ilgili detayları aile bireyleri onaylamazlar.
• Ayrıca hafıza kaybı, halüsinasyon, hezeyan ve travma sonrası stres bozuklukları yaşadıklarından şikayetçi olurlar.
• Genellikle oldukça ters kişilerdir.
• Muayene sırasında kesinlikle yardımcı davranmazlar.

Fiziksel semptom ve belirtiler içeren yapay bozukluk

Yapay bozukluk hastalarının bu türünde belirtiler ve semptomlar fiziksel bir hastalığın varlığına işaret eder. Bu kişiler ya çeşitli fiziksel bozuklukları taklit ederler ya da kendileri sebep olurlar, bazı örnekleri aşağıdaki gibidir:

• Apseler
• Yavaş iyileşen yaralar
• Ağrılar
• Hipoglisemi
• Anemi
• Kanama
• Deri döküntüleri
• Nörolojik semptomlar
• Kusma
• İshal
• Sebebi bilinmeyen ateş
• Bağışıklık sistemi hastalıkları
• Bağ dokusu hastalıkları

Bu hastalığın en tehlikeli tipi Munchausen sendromu olarak bilinen çeşididir. Bu kişiler sürekli olarak hastanede tutulurlar çünkü patolojik yalancılardır ve onlar için vücutlarının her tarafı hedef statüsündedir. Taklit edecekleri semptomlara ve belirtilere tek sınır tıp konusundaki bilgileri ve hayal güçleridir.

Fiziksel ve psikolojik semptom ve belirtileri birlikte içeren yapay bozukluk

Son olarak yapay bozukluğun bu çeşidi fiziksel ve psikolojik semptom ve belirtilerin birlikte gözlemlendiği hastalıktır. Fakat bu hastalığın hiçbir türü bir diğeriyle karşılaştırılamaz. Daha önce de söylediğimiz gibi en tehlikeli çeşidi Munchausen sendromu adı verilen kronik çeşididir.

Yapay bozukluğun gelişme süreci ve evrimi nasıl olur ?

Yapay bozukluk hastalığının gelişim süreci aralıklı evreler şeklinde olur. Nadir olarak tek seferlik ya da hafiflemeden kronik bir şekilde devam eden vakalar da görülmüştür. Genellikle yapay bozukluk, yetişkinliğin erken evrelerinde ortaya çıkar ve fiziksel ya da psikolojik rahatsızlığın belirlenmesi için hastaneye yatış ile sonuçlanır. Kronik çeşidi olan hastalar için hastaneye yatmak bir yaşam tarzı haline gelir.