Bipolar Bozukluk – Roller Coaster'da Yaşıyormuş Gibi

Bipolar bozukluk, klinik psikolojiyle ilgilenenlerin üzerinde çalışmak için en ilgi çekici bulduğu konulardan biridir. Bir kişinin iki uç noktaya ya da kutba gidebilmesi etkileyici olduğu kadar korkutucudur da. Bipolar bozuklukla ilgili, bizim de çok kolay bir şekilde maruz kalabileceğimizi ve ne kadar zeki olursa olsun hiç kimsenin duygusal istikrarsızlıktan tamamen hoşlanmayacağını düşündüren popüler bir algı var.

Diğer yandan, bipolar bozukluğu olan kişilerin çift kişilikli olduklarını kaç kişiden duydunuz? Bir kişinin “farklı kişilikler”e sahip olduğu bir bozukluğun özünde ne yatıyor olabilir? Bipolar bozukluk ile borderline (sınırda) kişilik bozukluğu arasındaki farklar nelerdir?

Bipolar Bozukluk – Nedir?

Bipolar bozukluk ruh hali değişimleri olarak tanımlanan, mani (öfori), hipomani (kısa süreli öfori) fazlarından oluşan ya da genellikle birbirini izleyen depresif epizodlar ile karışık fazlar arasında gidip gelen duygusal bir bozukluktur. Hastalıkların Uluslararası Sınıflaması (ICD-10) ile Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı’nın (DSM-IV) kriterine göre Bipolar Bozukluğun farklı türleri vardır:

• Bipolar bozukluk I: depresif epizodlardan önce ya da sonra olabilen en az bir mani epizodu ya da karışık epizodlar (mani ve hipomani).
• Bipolar bozukluk II: hipomanik faz ile depresif epizod adlarındaki daha hafif manik semptomlar.
• Siklotimi: hipomani ile belirtisiz depresif bozukluklar arasında gidip gelmek.

Bu bozukluk 15 ile 25 yaş arasında ortaya çıksa da her yaşta ve cinsiyette insanlarda nispeten yaygın olarak görülen bir durumdur. İlk belirtilerini 60 yaşında göstermeye başladığında, araştırmalara göre bu, bozukluğun bedensel bir kaynağı olması muhtemeldir ve ona göre de tedavi uygulanır.

Bozuklukların büyük çoğunluğunda olduğu gibi bu bozukluk da kişinin işlevlerini ve genel mutluluğunu etkiler. Bipolar kişiler arasında intihar oranı oldukça yüksektir –hastaların %15’i kadar bir oran– ve bunlar depresif ya da karışık fazlarda daha sık yaşanır.

İniş çıkışlar

DSM-IV-TR manik, hipomanik, depresif ve karışık epizodlar için bazı kriterler belirlemiş.

Manik epizod en az bir hafta süren ruh hali değişimleridir ve şu semptomların üç ila dört tanesi görülür:

• Abartılı öz saygı.
• Uyku ihtiyaçlarında azalma.
• Normalden daha konuşkan olmak.
• Birçok fikir öne sürmek.
• Dikkati bir yerde tutmakta güçlük geçmek.
• Psikomotor heyecan.
• Yüksek ihtimalle ciddi sonuçları olacak zevk veren aktivitelerde bulunmak.
• Bu bozukluk, iş alanında ve sosyal anlamda gerilemeye, hastaneye kaldırılmaya ya da psikotik semptomlara yol açabilecek kadar ciddi bir hastalıktır.

Hipomanik epizod manik epizod için listelenen semptomlardan üç ya da dört tanesini görebileceğimiz, en az dört gün süren ruh hali değişimidir. Kişinin farklı bir ruh haline büründüğünü ve yaptığı aktivitelerdeki değişimi etrafındakiler gözlemleyebilir, ancak yeteri kadar ciddi olduğu düşünülmez ve psikotik semptomlar görülmez.

Majör depresif epizod‘larda 2 hafta boyunca şu semptomlar yaşanır:

• Kiloda ya da iştahta ciddi bir azalma.
• Uykusuzluk ya da aşırı uyuma.
• Endişe ya da psikomotor yavaşlama.
• Yorgunluk.
• Kendini aşırı derecede işe yaramaz ya da suçlu hissetmek.
• Konsantrasyonda ya da karar verebilme becerisinde azalma.
• Tekrarlayan ölüm düşüncesi.
• Günün büyük bir kısmında bunalımlı bir ruh halinde olmak ya da genel apati.

Karışık epizod ise manik epizod ile majör depresif epizod semptomlarının karışımını en az 1 hafta boyunca neredeyse her gün yaşamaktır.

Bütün bu epizod türlerinde gördüğümüz semptomlar herhangi bir madde ya da tedavinin yol açtığı fizyolojik etkilere bağlı olarak yaşanmaz. Eğer bu semptomlar bir madde ya da ilaç alınmasından dolayı ortaya çıktıysa, yukarıdaki tüm kriterlere uymasına rağmen yine de bipolar teşhisi koyamayız.

“Psikopatolojik bozukluklara sahip insanların tedavisine de her hastalığa baktığımız şekilde bakmalıyız. Bu durumdan muzdarip olduğu için hastayı kınamamalı ya da suçlamamalıyız.”

Bipolar Bozukluk ile Borderline Kişilik Bozukluğı arasındaki farklar

Borderline kişilik bozukluğu (BKB) en ciddi kişilik bozukluklarından biridir. BKB’de yaşanan duygularını yönetememe durumu bipolar bozukluktaki dengesizlikten ayrı tutulmalıdır. BKB’nin karakteristik özellikleri şunlardır:

• Geniş çaplı bir dengesizlik hali kişinin ruh halini, benlik algısını ve davranışlarını etkiler.
• Yapısal sebeplerden dolayı kalıcı olarak sağlam bağlar kurmakta zorluk çekmek, ki bipolar hastaları bunu yaşamaz.
• Fevri olmak, kontrol edilemeyen öfke, kendine ve dışarıya karşı saldırgan bir tavır göstermek.
• İntihara meyilli davranışlar, tehditler ya da hareketler, kendine zarar vermek.
• Genellikle kişiler arası anlaşmazlık ve ilişki problemleri (reddedilme ya da terk edilme korkusu) gibi durumların tetiklediği riskli davranışlar.
• Boşluk hissi ve can sıkıntısı.

Bipolar bozukluk farklı kişilikler oluşturmaz

Varlığımızın en yüksek seviyesi (kişiliğimiz) bir ayrışma yaşadığı zaman disosiyatif kimlik bozukluğu (Çoklu ya da Bölünmüş Kişilik Bozukluğu) ile karşı kaşıyayız demektir.

Çoklu kişilik bozukluğu olanlar iki ya da üç (hatta 100’e kadar) farklı kimliğe sahip olur ve kişinin davranışları bunlardan en az ikisi tarafından yönetilir. Ayrıca bu bozukluğa sahip kişiler, o sırada hangi kişiliğin ağır bastığına bağlı olarak kendi kişisel bilgilerini hatırlayamaz.

Akıl sağlığı konusunda çalışan insanların büyük bir çoğunluğu, farmakolojik müdahalelere ek olarak başka alternatifler de uygulanması gerektiğine inanıyor. Bireysel terapi ya da grup terapisi bu durumda oldukça faydalı olacaktır. Fark edilir bir iyileşme görmediğiniz takdirde ise farmakolojik tedaviyi azaltmanız tavsiye edilir.

Son olarak, tanısal etiketler koymak daha kişiselleştirilmiş bir tedavi uygulamaya yardımcı olur. Ancak her insanın farklı olduğunu ve sağlık durumunu da bu konudan ayrı tutamayacağımızı unutmayalım. Bu bağlamda, aynı teşhis koyulan iki insan “paylaştıkları” bu bozukluğu çok farklı şekillerde deneyimleyebilir.

Kaynakça:

• Belloch, A., Sandín, B., & Ramos, F. (2012). Manual of psychopathology.
• McGraw- Hill’s Guide, G. D. T. (2012). of Clinical Practice on Bipolar Disorder.
• Clinical Practice Guideline on Bipolar Disorder. Madrid: Ministry of Health, Social Services and Equality. University of Alcalá. Spanish Association of Neuropsychiatry.