Travmatik Beyin Hasarı: Nöropsikolojik Perspektif

Yazan ve doğrulayan psikolog Sergio De Dios González

Tarafından yazılmıştır Judith Francisco

Son Güncelleme: 22 Aralık, 2022

Travmatik beyin hasarı (TBH), o zamana kadar normal bir gelişim gösteren beyinde oluşan bir lezyonu ifade eder. Nedenleri, bir trafik kazası sonucu kafa travmasından beyin tümörü ve felce kadar çok fazla farklılık gösterebilir.

Travmatik bir beyin hasarının ana sonucu, önceden geliştirilmiş beyin fonksiyonlarının kaybıdır. Bu işlevler, motor ve duyusal sistem, bilişsel işlev, iletişim becerileri ve davranış ve duyguları düzenleme becerisini içerir.

Bununla birlikte, bir TBH’den etkilenen hastaların sık görülen bir özelliği, bir sakatlıkla sonuçlanan fonksiyonel bağımsızlığın kaybıdır. Bu, yakın çevreleri için aşırı sorumluluk ve stres aşırı yüküne neden olur.

Nöropsikoloji ve travmatik beyin hasarı

Nöropsikolojik rehabilitasyon, TBH’den etkilenen hastalarda üç temel araç veya strateji kullanır:

• İade veya restorasyon: Tam kayıp veya eksiklik nedeniyle, etkilenen işlevin uyarılması veya uygulanması yoluyla.
• Telafi: Esas olarak değiştirilmiş işlevle gerçekleştirilen görevin yürütülmesi için diğer korunmuş bilişsel işlevlerin desteklenmesi veya kullanılması yoluyla.
• İkame: Görevin etkili bir şekilde geliştirilmesi için harici yardımcıların veya dış mekanizmaların kullanımını ifade eder.

Bu üç klasik stratejinin temel amacı, hastanın günlük aktivitelerine mümkün olan en verimli ve tatmin edici şekilde devam etmesini sağlamaktır.

Travmatik beyin hasarı sonrası hangi bilişsel işlevler etkilenebilir?

Akıl yürütme, hafıza veya dikkat gibi daha yüksek beyin işlevleri, insanların bağımsız yaşamlar sürdürebilmeleri için gereklidir. Bilişsel işlevlerimizi her gün sürekli olarak kullanırız. Beynimiz, hemisferlerin farklı kısımlarını az ya da çok aktive ederek yemek pişirmek, araba kullanmak veya toplantılara gitmek gibi her türlü aktivite için farklı bilişsel yetenekler kullanır.

İşte temel bilişsel işlevler:

• Oryantasyon: Kendimizin ve belirli bir anda kendimizi içinde bulduğumuz bağlamın farkında olmamızı sağlar. Oryantasyonu değerlendiren üç parametre olduğunu akılda tutmak önemlidir: Kişisel, mekansal ve zamansal.
• Dikkat: Çevremizde olup bitenlerin farkına varmamızı sağlayan gözlem ve uyanıklık halidir. Bu işlevdeki beş farklı süreci not etmek önemlidir: Seçici dikkat, sürekli dikkat, bölünmüş dikkat, işlem hızı ve yarı mekansal ihmal.
• Yürütücü işlevler: Bunlar, çevremize uyum sağlayabilmemiz ve hedeflerimize ulaşabilmemiz için sahip olmamız gereken davranışları planlamak, organize etmek, yönlendirmek, gözden geçirmek ve değerlendirmek için kullanılan karmaşık zihinsel etkinliklerdir. Yürütücü işlevler olarak, bellek, planlama, esneklik ve diğerlerini sıralayabiliriz.
• Dil: Travmatik bir beyin hasarının kelime hazinesi, ifade ve anlama gibi derinden etkileyebileceği farklı dil süreçleri vardır.
• Bellek: Bu, önceden öğrenilmiş bilgileri veya yaşanmış bir olayı kodlama, saklama ve geri alma yeteneğimizdir. Olaysal bellek, anlamsal bellek ve işlemsel bellek arasında ayrım yapabiliriz.

Travmatik beyin hasarında davranış değişikliği ve psikoterapi de önemlidir

Nöropsikolojik rehabilitasyon sürecinde yaygın olarak kullanılan klinik psikolojiye özgü teknikler vardır. Üç büyük prosedür grubundan bahsedebiliriz:

• Davranış terapisi veya davranış değişikliği: Bu, klasik şartlandırma, edimsel şartlandırma ve dolaylı öğrenmeyi içerir. Amaçları, uygun davranışları artırmak ve uyumsuz olanları ortadan kaldırmak için uyaranları ve tepkileri analiz etmek ve manipüle etmektir. Psikologlar, saldırganlık, sinirlilik, disinhibisyon ve diğer istenmeyen davranışlar gibi davranış değişikliklerine müdahale edebilmek için bunları uygularlar.
• Bilişsel davranışçı terapi: Bireyin davranışlarını ve duygularını belirleyaen şeyin aslında farklı deneyimleri algılama ve yorumlama biçimi olduğu fikrine dayanır. Bu nedenle, bilişsel yeniden yapılandırma, bireyin davranış ve duygularını değiştirmek için bu bilişleri değiştirmeye çalışır.
• Psikoterapi: Bu, beyin hasarına, duygusal ve kişilik değişikliklerine veya öz-bilinç değişikliklerine tepki veren psikolojik yönlere odaklanan kişilerarası müdahaleleri içerir.

Bu prosedürlerin travmatik beyin hasarından etkilenen farklı hastalarda etkili olduğu kanıtlanmıştır. Aynı şekilde, son yıllarda bu alanda yeni teknolojilerin uygulanmasına yönelik girişimlerde bulunulmuştur, bu da onların kullanışlılığını ve büyük uygulama zenginliğini ortaya koymaktadır.

Sonuç olarak, uzmanlar nöropsikolojik rehabilitasyonu TBH hastalarında temel bilişsel işlevlerin iyileştirilmesi için yararlı bir araç olarak görmektedir.