Planlama Yanıltmacası: Verimsizlik Bahanesi

Planlama yanıltmacası aslında hepimizin aşina olduğu bir konsept, kısaca planlarımızın gerçeklerle örtüşmemesi anlamına gelir. Çalışma ortamı veya özel hayatımız gibi birçok alanda bu konseptle karşılaşabiliriz. Bununla ilgili güzel bir örnek olarak hepimizin hazırladığı yapılacaklar listesi verilebilir. Gün, hafta ya da ay sonunda çoğumuz bu listedeki yapılması gerekenleri yapmamış oluruz.

Yaptığımız planlar uygulanma kısmına ulaşmadığında, zamanla bize katlanmamız gereken sonuçlar olarak geri döner. Fakat bu farklar kaynaklarımızı, üretkenliği ve verimliliği de direkt olarak etkiler; hatta duygusal etkilerinden bile söz edebiliriz.

“Plan: kazara bir sonuca ulaşmak için kullanılan en iyi yöntemi bulmayı kafaya koymaktır.”

– Ambrose Bierce

Planlama yanıltmacası kökeni

Sanayi devriminden bu yana birçok insan farklı şekillerde planlama yanıltmacasından bahsetmeye başlamıştır. Endüstriyel ve seri üretimin dünya gündeminde büyük yer tutmasıyla birlikte zaman kavramı kendine daha önemli bir yer edinir. Bu bağlamdaki ana amaç, karlılık buna bağlı olduğu için en kısa zamanda en fazla üretimi yapabilmektir.

O zamanlardan beri planlama hem birey düzeyinde hem de organizasyon düzeyinde önemli rol oynar. Buna rağmen, tasarlanan fakat asla uygulanmayan planlardan öteye gidemez.

Endüstriyel alanlarda istikrarlı planlama teknikleri bulunana kadar on yıllar geçer. Fakat aynı zamanda, bireysel düzeyde ve makineler yerine insan merkezli üretim yapan şirketlerde bunun imkansız olduğuna inanılır.

1979 yılında Daniel Kahneman ve Amos Tversky, planlama yanıltmacası hakkında böyle bir şeyin ispatlanmasa da var olduğunu fakat keşiflerine göre bunun arkasında bilişsel önyargı olduğunu söyler. Aslında gerçeklik algısının sınırları konusunda bir kendini kandırma söz konusudur.

Planlama yanıltmacasının karakteristik özellikleri

Zamanla planlama yanıltmacasının karakteristik özellikleri üzerine farklı tanımlamalar yapılır. Bugün bizler, bu yanılgıyı aktivitelerimizi planlarken hata yapmamıza sebep olan zaman algısının bir ilüzyonu olarak kabul ederiz.

Bu yanıltmacanın karakteristik özelliklerinden biraz bahsetmek gerekirse;

• Uzmanlara göre planlar yaparken en iyimser senaryoya göre hareket ederiz. Buna göre planlarımızda her zaman hiçbir problemin çıkmadığını ve öngörülmeyen hiçbir tesadüfi zorlukla karşılaşmadığımızı varsayarız.
• Yanıltıcı düşünmek baskın gelir. Bu düşünce tipi, bir şeye olan arzumuzun onun gerçekleşme ihtimalini yanlış algılamamıza yol açmasından gelir; bir diğer deyişle istekli düşünmek diyebiliriz.
• Performansımız hakkında gerçeklikten uzak varsayımlar yaparız. Planlama yaparken, kendi yetilerimiz hakkında iyimser düşünürüz ve kısa zaman içerisinde birçok şey yapabileceğimizi zannederiz. Bu özellik planlama safsatasının en temel özelliklerinden biridir.
• Toplu olarak planlar yaparken, insanlar diğer insanları etkileme arzularına yenik düşer. Bir diğer deyişle, bu kişilere ne kadar etkin olduğumuzu göstermek adına, yapılacaklar için gereken süreyi yanlış tasarlarız.

Aynı şekilde, insanların bir işi normalden daha hızlı yaparsa daha başarılı algılanacaklarını düşünmeleri de normaldir. Bu yüzden, diğer insanları etkilemek adına bir şeyi başarmak için gereken zaman konusunda iyimser tahminlerde bulunurlar.

Planlama yanıltmacasının sonuçları

Planlama yanıltmacasının beraberinde getirdiği en büyük problem yanlış zaman yönetimi sayılabilir. Bazı durumlarda ise kaynakların yanlış yönetilmesine ve yanlış değerlendirmeye neden olabilir.

Fakat şüphesiz planlama safsatası ile ilgili en kötü sonuç duygusal etkileridir. Duygusal olarak insanlarda sürekli bir hayal kırıklığı hissine sebep olur ve bu da kalıcı stresi doğurur. Başarısızlığın getirdiği gerginlik ve rahatsızlık duyguları da planlama yanıltmacasının etkilerinden bazılarıdır.

Bilişsel önyargıdan kaçınmanın yolu önceki tecrübelere göre hareket etmekten geçer. Bu tecrübeler bizim için hangi aktiviteye ne kadar zaman ayrılması gerektiği konusunda güvenli bir referans olma görev görürler. Planlama yaparken her zaman hesapta olmayan zorlukları da göz önünde bulundurmak iyi bir strateji olabilir. Böylece aynı hayal kırıklığı döngüsünden kaçınabilirsiniz.