Kişilik Psikolojisi: Kişilik Gerçekten Var Mıdır?

Hangi okula giderseniz gidin, eğer psikoloji okuyorsanız, muhtemelen “Kişilik Psikolojisi” adlı bir ders alacaksınız. Şüphesiz ki, bu kulağa çok ilginç bir konu gibi geliyor. Ancak, bunun kolay olmadığını söylememiz gerekiyor.

Bunun ne kadar karmaşık hale gelebileceğinden korkmanıza gerek yok. Mesele şu ki, öğrenmeniz gereken pek çok model ve bunlara karşılık gelen güncellemeler, revizyonlar ve ilgili eleştiriler var. Bunu sanki kimya çalışmaya başlamışsınız ve birkaç farklı periyodik tablo varmış gibi düşünebilirsiniz. Bahsettiğimiz karmaşık şey bu türde bir şey.

Gerçek Paradoks: Kişiliğin Varlığı

Bununla birlikte, ilgili tüm modellerin ve tanımların ötesine geçen başka bir karmaşa daha var. Bunu göz ardı etmek imkansız. Burada, kişiliğin varlığından bahsediyoruz. İster inanın ister inanmayın, kişilik gerçekten var mı? sorusu pek çok insanın aklına geliyor. Bir düşünün. Birinin uzun ya da kısa olduğunu söyleyebildiğimiz gibi iyi olduklarını söyleyebilir miyiz?

Eysenck ya da McCrae ve Costa buna muhtemelen evet derdi. Bu iki kişi, en ünlü ve en iyi bilinen periyodik kişilik tablolarını yaratmıştır. Aslında, kişilik psikolojisini inceleme zamanı geldiğinde, kitaplarınızda ve çalışma kılavuzlarınızda her zaman bu kişilerin isimlerini göreceksiniz. Buna ek olarak; faktör analizi, ana bileşenler ve istatistiksel süreçler yolu ile yapılan diğer bilgi sentezi tekniklerini sevenler de aynı fikirde olacaktır.

Bununla birlikte, bir bağlamda dışa dönük ve başka bir bağlamda içe dönük olan birini muhtemelen tanıdığınızdan eminiz. Bazen bağlamı değiştirmek bile gerekli değildir. Bir kural olarak, insanlar aynı sosyal toplantıda bile bu boyutta dalgalanabilir.

Görebileceğiniz üzere, bir kişilik hakkında konuşmak karmaşık bir şeydir ve biraz kafa karıştırıcı olabilir. İnsanları, objeleri yaptığımız gibi sınıflandırmak çok daha kolay olmaz mıydı? Herkes çok daha tahmin edilebilir olurdu. Ne yazık ki, her bireyin bireyselliği düşünüldüğünde bu oldukça mantıksızdır.

Kişilik Gerçekten Var Mıdır?

Ya kişilik özelliklerine olan inancımız, tıpkı Noel Baba gibi, aslında bir yanılsama ise? Sonuçta, çoğu insan bir durum ile diğeri arasında gerçekten tutarlı değildir. Bu olasılık, 1960’ların sonunda Walter Mischel Kişilik ve Değerlendirme adlı bir kitap yayınladığında kişilik psikolojisinin temellerini sarsmıştır.

Bu psikolog ne önermiştir? Belki de bu olasılığı düşünmüştür, ama bununla devam etmemiştir. En azından Cain’in Abel’ı öldürdüğü ya da Nietzsche’nin Tanrı’nın kafasını kestiği şekilde değil. Bu durumda Mischel, bağlama duyarlı bir kişilik değerlendirmesi tercih etmiştir.

Bu yazar, insanların kendiliğinden dürüst olmadıklarını, ancak belirli durumlarda dürüst olma eğilimlerini belirlemenin mümkün olduğunu belirtmiştir. Hadi bir örneğe bakalım. Carlos, yalan söyleyerek kâr etmediğinde dürüst olabilir ama ettiğinde de dürüst olmayabilir. Bu bilgiler ile onun dürüstlüğü hakkında ne söylenebilir?

Bu düşünceyi genişletecek olursak, Carlos sevdiklerini korumak konusunda dürüst olmayabilir, ancak bunun için çok para alırsa olabilir. Carlos, bütün bir dünyayı temsil eder. Her bir kişi, bütün bir evrendir.

Hadi Mischel’e geri dönelim. Ona göre, bir kişinin davranışının duyarlı olduğu beş farklı değişken vardır:

• Yeterlilikler. Her seviyede: fiziksel, entelektüel, sosyal vb.
• Bilişsel stratejiler. Başa çıkma stratejileri ve bireyin bunlarla olan deneyimleri.
• Beklentiler. Bir kişinin dikkate alınan her seçenek için beklediği sonuçlar.
• Kişisel değerler ve benlik kavramının ölçeği. Kişinin değerler ölçeğine uygun eylemler kesinlikle daha olasıdır.
• Öz denetim sistemleri. Bu, insanların davranışlarını düzenlemek için benimsedikleri kurallar ve normlar kümesini ifade eder.

Son Yansımalar

Bu nedenle, biri diğer kariyerleri incelemenin gerektirebileceği zorluklardan bahsettiğinde, psikolojinin en karmaşık araştırma nesnesini sunduğunu anlamaz: insanın kendisi. Bu, ortak bilgi ile bilimsel bilgi arasındaki farkı açıklar. İkincisi, amacının zorluğunun farkındadır, ya da genellikle farkındadır.

Mischel, her davranışın bir etkileşim ürünü olduğuna inanıyordu. Bunlar durum sırasında ortaya çıkanlar, durumu algılama yolları ve durumla baş etmek için kaynaklardır. Temel olarak, kişilik özelliklerinden bahsederken, belirli durumlarla sınırlı olan benzer özelliklere atıfta bulunuruz.

Bugün itibariyle kişilik psikolojisi, özellikle de kişilik özellikleri teorileri, hala çok fazla eleştiri almaktadır.

Örneğin, Juan’ı dürüstlüğünü test eden yüz duruma sokarsak, dürüst olduğu zamanların bir yüzdesini elde edebilir ve özelliğine bir puan verebiliriz. Juan, %65 dürüst.

Peki, Juan’ın somut bir durumdaki davranışını sadece bu bilgiden hareket ederek tahmin etmek mümkün olabilir mi? Birisi Juan’a bir şey hakkında yalan söylemesi için çok para verebilir. Ancak Juan, paranın samimi olmaktan daha önemli olduğunu düşünmediği için teklifi reddedebilir ve dürüst olmayı seçebilir.

Sorun şu ki, gerçekte etrafımızdaki insanlar hakkında çok sınırlı bilgiye sahibiz. Örneğin, onların banka hesaplarının bakiyesini biliyor olabiliriz, ancak paraya ihtiyacı olan kardeşlerinin hesap bakiyesini bilmiyoruz.

Dahası, kişilik psikolojisinin teorik modellerin ötesine geçip bunları gerçek hayatta uygulamaya bakarken büyük ölçüde zorlandığını söylemek de isabetli olacaktır.

Ayrıca, girişte bahsedilen modellerin PowerPoint slaytlarında harika göründüğünü de rahatça söyleyebiliriz. Yine de, bunların çevrelerinde hala çok sayıda farklı sorun var. Bu noktada, teori tükenmiş görünüyor; hayatta kalmasının en büyük nedeni pozitif psikolojinin yükselişi.

Er ya da geç, bizi çözüme doğru yönlendirmeye başlayacak olan şey veriler olacaktır. O anda IRT gibi paradigmalar, kuyudan çıkmamıza yardımcı olan ip haline gelebilir. Kişilik psikolojisi hakkındaki bu yazımızın biraz ciddi ve hazmetmesi zor olduğunun farkındayız. Bu nedenle, daha sakin bir notla bitirelim. İşte sizin için bir şarkı: