Farklı Stres Türlerinin Neler Olduklarını Keşfedin

Yazan ve doğrulayan psikolog Valeria Sabater

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Kas ağrısı, uykusuzluk, konsantrasyon sorunları… Bunlar farklı stres türleri olmakla birlikte kendilerini farklı şekillerde gösterirler. Her birini bilirsek bunlarla daha iyi başa çıkabiliriz.

Bazen fiziksel ve psikolojik hisleri bir arada yaşasak da her birini tetikleyen belli şeyler vardır.

Böyle psikolojik durumlar oldukça yaygın bir şekilde görülmektedir. Çoğumuz zaman zaman stres yaşarız ama sorun stresle düzgün bir şekilde başa çıkamadığımızda başlar. Stres köklenmeye başladığında haftalar, aylar ya da hatta yıllar boyunca sürdüğünde bu durum sağlığımızı etkileyebilir.

Pek çok bilimsel yayında kronik stresin kalp sağlığına etkilerinden söz ediliyor. Örneğin; California Üniversitesinde Dr. Joel Dismale tarafından yürütülen araştırmada pek çok insanın doktora stresle ilişkili problemler için başvurduğu ortaya çıkmıştır. Bu insanlar sürekli baş ağrısı, göğüste baskı hissi ve uyku problemleri için çare arıyorlar.

Fakat bu durumlar kronik hale gelirse ve stres yönetiminde başarısız olunursa, böylesi bir durum kardiyovasküler sağlığı olumsuz yönde etkileyebilir. Bundan ötürü, bu tarz zorlu gerçekliklere karşı daha duyarlı olmamız gerekiyor.

Farklı Stres Türleri Nelerdir?

“Çok stresliyim.” lafının ağzınızdan sıklıkla çıktığını tahmin ediyoruz. Fakat baskı hissi ve bunun vücudunuzdaki etkileri pek hoş olmasa da bu sizin fark etmeniz gereken bir şey. Stres “anormal” durumlara karşı gösterilen normal bir tepkidir.

İnsanlar da diğer canlılar gibi tehdit, tehlike ve çevredeki değişimler gibi durumlara karşı tepki verebilmek için bu psikofizyolojik değişime ihtiyaç duyarlar. Adrenalin ve kortizol gibi stres hormonları işinizle alakalı sorunlarınızı çözmeniz ya da hayattaki zorlukların üstesinden gelmeniz gibi şeylere yardımcı olabilmek adına bazı değişimler meydana getirir.

Fakat stresin olumlu ve faydalı bir şey olmak yerine dikkat dağıtın bir unsur haline geldiği durumlar da olabilir. Bu olumsuz stres dengenizi bozar ve ensenizden ayrılmayacak bir çaresizlik hissini beraberinde getirir. Stresin farklı türlerini bilmek ne yaşadığınızı daha iyi anlamanızı sağlayabilir.

Akut Stres: Gerçekten Baskı Hissettiğiniz Zamanlar

Akut stres genellikle kısa sürer. Oldukça yaygın bir stres türüdür. İşte sorunlar yaşamak ya da biriyle tartışmak, doktor randevusu konusunda endişe hissetmek veya hırsızlığa maruz kalmak, bir kazaya şahit olmak gibi durumlar bu tarz strese örnek verilebilir.

Bahsettiğimiz gibi oldukça yaygın bir şekilde görülür ve işin yalnızca olumsuz yanına odaklanılması, belli bir olaya takıntılı olmakla ilişkilendirilir.

Bunu düzgün bir şekilde teşhis edebilmek için Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı’na göz atabiliriz:

• Müdahil olma belirtileri. Kişi soruna takıntılı hale gelir. Fakat sonrasında durum yavaş yavaş yoğunluğunu yitirir.
• Ruh haliyle ilişkili belirtiler. Istırap, korku ve rahatsız olma gibi hisler hissedilir.
• Gerginlik belirtileri. Baş ağrısı, uyku sorunları, konsantrasyon ve karar vermede zorluk çekme.

Belirttiğimiz üzere akut stres en yaygın stres türüdür. Bilişsel davranışsal terapide yeniden yapılandırma stratejileri, rahatlama teknikleri ya da imajinal maruz bırakılma ile hastalar için süreç iyi ilerler.

Episodik Akut Stres ya da Krize Meyilli Kişilik

Episodik akut stres çok belirli bir kişilik profili ile ilişkilendirilir. Burada Amerikalı kardiyolog Meyer Friedman ve Raymon Rosenman’ın 1950’lerde A tipi kişilik olarak tanımladıkları kişilik türünden söz ediyoruz. Bu insanlar genellikle hep bir yarış halinde oluyorlar.

Benzer bir şekilde, bu tür bir stres çok yıpratan ve gelgitler yaşatan bir psikolojik durum meydana getirir. Bazı zamanlarda stres birkaç aylığına yok olur fakat sonrasında aniden döner. Bu stres türünün yaygın özelliklerine bir göz atalım:

• Duygusal sıkıntı. Bu genellikle öfke ya da rahatsızlık, sabırsızlık, hırçınlık ve sürekli gerginliğe neden olur. Akıllarında sürekli bir aciliyet hissi vardır. Ayrıca sürekli oldu olacak haldeki bilinmeyen bir göreve hazır olmaları gerektiğini düşünürler.
• Bilişsel sıkıntı. A tipi kişiliğe sahip insanlar oldukça talepkardırlar. Yani sürekli aynı anda birden fazla uyaran olduğunun bilincindedirler. Fakat aylarca bu stresi yaşamak hafıza sorunlarına ve zihinsel yorgunluğa yol açabilir.
• Problemli insan ilişkileri.
• Kas ağrısı, baş ağrısı, bel ağrısı ve çene ağrısı çekerler.
• Mide ve bağırsak rahatsızlıkları.
• Sürekli kendini tekrarlayan episodik stres kardiyovasküler hastalıkların meydana gelmesine neden olur.

Farklı Stres Türleri: Zamanla Geçmeyen Kronik Stres ya da Acı Çekme Hali

Tacize uğradığınız zararlı bir iş ortamında uzun yıllar geçirmek. Travmatik bir çocukluk yaşamak. Sevilen bir kişiyi yitirmek ve bu kaybın ve getirdiklerinin üstesinden gelememek. Sırf borçlarınızı ödeyebilmek için tahmin edilemeyecek acılar çekmek. Tartışma, talepkarlık, eleştiri üçgeninde bir hayat süren bir ailenin parçası olmak.

Bunlar ve çok daha fazlası kronik strese neden olur ve bu en sorunlu, en zayıf düşürücü psikolojik durumlardan biridir. Sürekli acı çekme ve huzursuzluk hissi kişinin hayatının öyle bir parçası haline gelir ki onu tamamen değiştirir ve bu durumların kölesi haline getirir.

• Bu stres türü depresyon gibi psikolojik problemlerle birlikte kendini gösterebilir.
• Kronik stres yaşayanlar güvensiz ve çaresiz hissederler. Yani ne yaparlarsa yapsınlar durumun değişmeyeceğini düşünürler.
• Uykusuzluk çeker, yorgun hisseder, sindirim sorunları yaşar, kas ağrıları deneyimler, taşikardi, konsantrasyon sorunları gibi şeyler yaşarlar.

Bu tip hastalar için kişiye özel ihtiyaçlara yönelik bir terapi yaklaşımı benimsenir. Fakat genel olarak şu teknikler oldukça fayda sağlar:

• Kişiye stresin ne olduğunu anlaması için yardımcı olmak.
• Duygusal yönetim stratejileri sunmak.
• Diyafram nefesi, progresif kas rahatlatma teknikleri, tematik hayal gücü gibi fizyolojik etkisizleştirme teknikleri önermek.
• Bilişsel yeniden yapılandırma.
• Girişkenlik teknikleri.
• Stresli zamanlarda problem çözmek ve zorlukların üstesinden gelmek için teknikler sunmak.

Sonuç olarak, farklı stres türleri tedavi edilebilir. Önemli olan bunların sürekli bir sorun haline gelmesine izin vermeden profesyonel bir destek almaktır.