Dahiler İle Üstün Yetenekliler Arasındaki Farklar

Bugünkü yazımızda, dahiler ile üstün yetenekliler dediğimiz kişilerin aynı özelliklere sahip olup olmadıklarını ya da bu kişilerin aralarındaki farkları inceleyeceğiz.

İspanya’yı ele alacak olursak, 2017-2018 eğitim öğretim döneminde 8.161.144 öğrenci arasından yalnızca 34.113 kişinin yüksek kapasiteye sahip olduğu ortaya çıktı. Bakanlığın verdiği bu veriler incelendiğinde bu, toplam öğrenci sayısının yalnızca %0.42’sine tekabül ediyor.

Bu veriler zaman içinde değişebilse de dahiler ya da üstün yetenekliler okullarda kolay kolay fark edilemiyor. Üstün yetenekli çocuklardan sıklıkla söz ediyoruz. Peki ya dahiler? Üstün yetenekliler de dahilerle aynı özelliklere mi sahiptirler?

Bu sorunun yanıtı hayır. Bundan ötürü, dahiler ile üstün yetenekliler arasındaki bazı farklardan söz etmek istiyoruz. Genel olarak üstün yeteneklilerin IQ’su 130’un üzerinde olan oldukça akıllı çocuklar olduklarını söyleyebiliriz. (Ortalama zeka 100 IQ civarındadır.) Öte yandan, dahiler de yetenekleri sayesinde bazı alanlarda oldukça ön plana çıkarlar.

Fakat dahilerin zekaları üstün yetenekli çocuklarda olduğu gibi erken yaşlarda ortaya çıkmaz. İnsanlar dahi çocukları kendileri ya da toplum için gerçekleştirdikleri önemli işler doğrultusunda dahi olarak “sınıflandırırlar”. Peki ama dahiler ile üstün yetenekliler arasındaki diğer farklar nelerdir? Hadi bunları keşfedelim!

“Önemli olan ne kadar akıllı olduğunuz değil nasıl akıllı biri olduğunuzdur.”

– Howard Gardner

Üstün Yetenekli ve Dahi Tanımları

Dahiler ve üstün yetenekliler arasındaki farklara geçmeden evvel bunların tanımlarını netleştirelim. İspanya Kraliyet Dil Akademisi dehayı “Yeni ve takdire değer şeyler yaratma ya da icat etmeye yarayan olağanüstü zihinsel kapasite.” olarak tanımlar. Üstün yetenekli bireyi ise “Özellikle entelektüel konularda normalin üstünde becerilere sahip olan kişi.” şeklinde açıklar.

Fakat bu tanımlar sorularımızın yanıtlarını tam olarak vermiyor. İlk bakışta bunlar oldukça basit kavramlar olarak görünse de durum pek de öyle değil. İspanya Kraliyet Dil Akademisinin tanımlarının yanı sıra, psikolojide üstün yetenekli olmak belirli alanlarda yüksek potansiyele sahip olmakla bağdaştırılıyor.

Bir bireyin üstün yetenekli sayılması için IQ’sunun 130’un üzerinde olması gerekir. “Üstün yetenekli” tanımı sosyal niteliklerle ilgilidir ve üstün yetenekliler üzerine uzmanlaşmış psikoterapist Leandro Quiroz’a göre üstün yetenekli insanlar pek çok alanda ön plana çıkarlar.

Bu insanlar nöral, mental, bilişsel ve yönetimsel açıdan farklı farklı özelliklere sahiptirler. Bunun yanı sıra, görece farklı kişilik özelliklerine de sahiptirler.

Dahiler ise belirli alanlarda ön plana çıkarlar. “Deha belirtisi” gösterir ve toplum için önemli işlerde bulunurlar. Diğer bir deyişle, özel yetenekleri olan insanlardır. Yaratıcı, çığır açıcı ve yenilikçi bireylerdir.

Dolayısıyla özet olarak, üstün yeteneklilerin her alanda yetenekli olduklarını, dahilerin ise daha belirli alanlarda başarı gösterdiklerini söyleyebiliriz.

Dahiler ile Üstün Yetenekliler Arasındaki Farklar

Daha fazla uzatmadan, dahiler ile üstün yetenekliler arasındaki en belirgin farklılıklara geçelim. İki kesimin de gruplandırılış şekli zekaları, hangi alanlarda zeka örneği gösterdikleri ve öğrenme motivasyonları gibi şeylerle ilişkilendiriliyor.

Bundan ötürü, psiko-pedagoji ya da psikoloji alanında çalışan biriyseniz ve müthiş becerileri olan ya da ortalamanın üstünde zekaya sahip bir çocukla karşılaşırsanız ne yapmalısınız? Öncelikle hemen sonuca atlamadan evvel özel değerlendirmelerde bulunmanız gerekir. Bunun ardından gelişimleri, hayat kaliteleri ve öz güvenleri için uygun eğitim programının hazırlanması gerekir.

Dahiler ve Üstün Yetenekliler Hangi Alanlarda Öne Çıkarlar?

Üstün yetenekliler matematik, dil gibi pek çok farklı alanda yüksek zeka örneği gösterirler. Diğer bir deyişle, zekalarıyla pek çok alanda parlarlar.

Öte yandan, dahiler tek bir alanda öne çıkarlar.

Zeka Mı Yetenek Mi?

Üstün yetenekli bir çocuk verili görevleri gerçekleştirme ve zor problemleri çözme konusunda oldukça beceriklidir. Zekaları genellikle erken yaşlarda kendini gösterir. Bu genellikle çok küçük yaşlarda tespit edilse de bu durumun her zaman tespit edilmesi mümkün olmayabilir de.

Bir dahinin ise çok zeki olması gerekmez. Onları dahi yapan şey belirli bir alandaki yetenekleridir. Örneğin; sanatsal deha ya da matematiksel dehayı bu deha örnekleri arasında sayabiliriz.

Zekanın Erken Gelişimi

Bir önceki noktaya paralel olarak, dahiler ile üstün yetenekliler arasındaki bir fark da hali hazırda değinmiş olduğumuz erken gelişimdir. Üstün yetenekli çocuklar çok zekidirler ve zorlu problemleri olması gereken zamandan daha erken bir dönemde çözebilecek şekilde erken gelişim gösterirler. Fakat dahiler için bu her zaman doğru değildir.

Dahiler her zaman erken zeka gelişimi göstermezler ve onları fark edilir kılan becerileri, yani yaptıkları işlerdir.

Öğrenme ya da Yaratma Motivasyonu

Belirli bir alandaki yeteneğin üzerine düşme ya da belirli bir alanda iyi olma çabası da dahi ve üstün yetenekli çocuklar arasındaki farklardandır.

Üstün yetenekli çocuklar genel olarak okulda motive edilmelidirler. Dolayısıyla özellikle sıkılmalarının önüne geçilmesi için durumların tespit edilmesi son derece önemlidir. Öte yandan, dahiler becerilerini geliştirmek için bir iç güdüye ve motivasyona sahiptirler. Çünkü yaptıkları işi gerçekten çok severler.

Dahi dediğimiz kişiler işleriyle tanındıkları ve gerçekten yapmak istedikleri şeyi yaptıkları için fark edilmeleri kolay olabilir. Diğer bir deyişle, iyi oldukları şeye karşı son derece tutkuludurlar.

Dahiler ve Üstün Yetenekliler ile İlgili Durumu Keşfetme

Üstün yeteneklileri, en azından daha erken zamanlarda, okulda keşfetmek pek kolay olmasa da onların keşfedilmesi dahilere kıyasla daha kolaydır. Çünkü üstün yetenekli çocuklar çok daha hızlı öğrenirler. Tabii sıkıldıklarından ötürü okul performanslarının kötü olduğu da görülebilir. Yine de ne olursa olsun ortalamanın üstünde zekaya sahip kişiler kendilerini gösterirler.

Öte yandan, dahiler her zaman daha zeki ya da daha “göze batan” kişiler olmazlar. Bu okul çağındaki çocuklar için normal olabilir ama akademik anlamda okul sonrası örneğin müzik gibi alanlarda kendilerini gösterebilirler. Bu da üstün yetenekli ile dahi arasındaki farklardan biridir.

Çocuklar birbirlerinden bu kadar farklıyken bir de dahiler ve üstün yetenekliler arasındaki farkı bir düşünün. Her zaman bir farklılık olacaktır ve çoğunlukla da bu farklar dünyalar kadar çok olacaktır. Bundan ötürü, hiçbir zaman genelleme yapmamalıyız. Her durumu kendi içinde analiz etmeliyiz.

Ebeveynler ya da profesyonel bireyler olarak çocuklara ne olursa olsun bu yolculuklarında eşlik etmeliyiz. Onların güçlenmesine destek olabilmek için ihtiyaçlarına uyum sağlamalıyız.

Tabii her şeyden önemlisi çocukların iyiliğine katkı sağlamak ve onları istedikleri alanlarda gelişmeleri için desteklemektir.