Cinsiyet Ayrımı ve Bechdel Testi

Geride bıraktığımız yıl aktris Robin Wright, kendisine House of Cards adlı dizide baş rolü paylaştığı partneri Kevin Spacey’den daha az maaş verildiği için Netflix’i kınadı. Bu andan itibaren, o ve onun gibi onlarca aktris, yapımcı ve yönetmen, film endüstrisindeki cinsiyet ayrımı ile ilgili daha yüksek sesle konuşmaya başladılar.

Forbes Dergisi, dünyanın en çok kazanan aktör ve aktrislerine ilişkin bir liste yayımladı. Geçtiğimiz yıl en fazla gelire sahip erkek oyuncu, toplamda 89,4 milyon Dolar kazanan Dwayne Johnson olurken, en yüksek geliri bulunan kadın oyuncu ise 56 milyon Dolar ile Scarlett Johansson oldu. Ancak bu ikili arasında gelir açısından altı aktörün daha bulunduğunu belirtmemiz gerekiyor. Yani geride bıraktığımız yıl Amerikan film endüstrisinin en fazla kazanan kadın oyuncusunun, bu sektörde en yüksek altıncı gelire sahip erkek oyuncu ile neredeyse aynı seviyede kazanç elde ettiği görülüyor.

Geride bıraktığımız yıl Amerikan film endüstrisinin en fazla kazanan kadın oyuncusunun, bu sektörde en yüksek altıncı gelire sahip erkek oyuncu ile neredeyse aynı seviyede kazanç elde ettiği görülüyor.

Bu rakamlardan da anlaşılacağı üzere gelir açısından kadın ve erkekler arasındaki ayrım çok açık bir biçimde gözler önüne seriliyor. Ayrıca cinsiyet ayrımı konusunun sadece para boyutuyla kalmadığını da belirtmek gerekir. İspanya’da bulunan Aisge ve Aktörler Aktrisler Birliği tarafından yayımlanan bir rapora göre, günümüzde film endüstrisinde her üç rolden yalnızca biri kadınlara veriliyor. Raporda buna ek olarak, başrol oyuncularının sadece %34’ünün kadın oyuncular olduğu göze çarpıyor.

Aynı çalışma, bu rakamların büyük oranda yaş konusunda da ciddi ayrışmalar ortaya koyduğunu gösteriyor. Yani bir kadın oyuncunun yaşı ilerledikçe başrol oynama şansı da o denli azalıyor. Analiz edilen tüm filmlerden elde edilen sonuçlara göre, 45 yaş ve üzerindeki başrol figürlerinin yalnızca %24’ünün kadın olduğu ortaya çıkmış durumda. 64 yaş ve üzeri aktrisler açısından ise bu oran %20 seviyelerine kadar iniyor.

Kadının Sinemadaki Rolü

Başlangıcından günümüze kadar sinema endüstrisi büyük değişimler geçirmiştir. İzleyiciye sunulan filmler, üretildikleri dönemin inanışları ve sosyal gerçekliklerini yansıtmıştır. Bu bağlamda, kadının toplum içindeki yeri de bu yapımlarda kendine farklılaşan bir yer bulmuştur. Feminist hareketler ve kadın erkek eşitliği için farklı dönemlerde ortaya konan talepler, kadınların sinemada yorumlanma şeklini de doğrudan etkileyen faktörler olmuşlardır.

Bunun en açık örneklerinden biri, Walt Disney tarafından üretilen ilk filmler ile günümüzdeki yapımlar arasındaki farklılıklar olarak gösterilebilir. Ariel, Pamuk Prenses ya da Cinderella gibi figürler, günümüzün Elsa ya da Moana gibi karakterleri ile ciddi anlamda farklılıklar ve tezatlar içermektedir.

Son dönem yapımlarında kadın rolleri artık erkekleri tamamlayıcı bir özellik taşımıyor. Yani günümüz hikayeleri “ideal prensini” arayan prensesler çevresinde şekillenmiyor. Bunun yerine, kendine ait olan güçlü yolculuğunu ve kişisel gelişimini içeren hikayeleri artık çok daha sık bir biçimde görüyoruz.

Bechdel Testi

Bechdel testi ilk olarak Alison Bechdel tarafından yazılan The Rule adlı karikatür dizisinde ortaya çıkmıştır. Bu testin temel mantığına göre, cinsiyet ayrımı olmaması için bir sinema filminin, dizinin ya da karikatür dizisinin en az şu üç kriteri karşılaması gerekmektedir:

• Yapımda en az iki kadın karakterin bulunması gerekir.
• Bu iki kadın karakter bir noktada kendi aralarında konuşmalıdır.
• Aralarındaki bu konuşmada erkeklerle ilgili hiçbir şey olmamalıdır.

Son kriter sadece romantik konularla sınırlı olarak algılanmamalıdır. Yani iki kadın arasındaki diyaloğun, gerek bir eş, gerekse bir erkek kardeş, baba ya da bir komşu da olsa erkeklerle ilgili olmaması gerekmektedir.

2015 yılında hazırlanan Bechdel Testi Film Listesinde de belirtildiği gibi, analiz edilen yaklaşık 130 filmin % 61’i bu testi geçmiştir. Tüm bunlara rağmen Bechdel testinin kadın erkek eşitliği ile tam olarak eş anlama geldiğini söylemek de mümkün değildir.

Yukarıda belirtilen her üç kriteri de aynı anda sağlayan fakat içerikleri ve ana fikirleri nedeniyle cinsiyet eşitliğinin olduğu söylenemeyecek filmler de bulunmaktadır. Buna karşın, bu durumun tam tersi de olabilir. Bunun en önemli örneklerinden biri yedi dalda Oscar ödülü kazanma başarısı gösteren Yer Çekimi (Gravity) adlı yapımdır.

Bechdel Testini Geçen / Testten Kalan Filmler

• Testi geçenler: Çılgın Max, Fantastik Canavarlar Nelerdir, Nerede Bulunurlar?, Aslan Kral (2019), Operasyon: Argo, Ruhların Kaçışı, Son Umut (Children of Men), Roma, Mustang, Mavi En Sıcak Renktir, Annem Hakkında Her Şey, Thelma ve Louise, Özgürlük Yolu.
• Testten kalanlar: Para Avcısı (The Wolf of Wall Street), Prenses Gelin, Yüzüklerin Efendisi, Yıldız Savaşları – Star Wars (orijinal üçleme), Avatar, Yurttaş Kane, Avengers: Endgame, Karayip Korsanları, Baba.

Bechdel Testini Geçen / Testten Kalan Diziler

• Testi geçenler: Friends, Taht Oyunları, Orange Is the New Black, Lost, The Good Wife, Altın Kızlar, Damızlık Kızın Öyküsü, Unbreakable Kimmy Schmidt, Shameless, Parks and Recreation, Veep.
• Testten kalanlar: Narcos, Boardwalk Empire, Breaking Bad, Law and Order, The Sopranos, Gossip Girl, The Wire.

Sinemanın, cinsiyet ayrımı bulunan sektörlerden biri olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Daha önce de vurguladığımız gibi yaş konusu aktrislere yaklaşımı doğrudan etkileyen önemli bir faktördür. Öte yandan bu konu aktörler için o denli kritik bir özellik değildir.

Bu bağlamda, yaklaşık olarak 35 yıl önce yaratılan Bechdel testi, filmlerde cinsiyet eşitliği olup olmadığının belirleyicisi olarak görülen ve bu alanda ne tür ihtiyaçlar olduğunu belirlemek amacıyla ortaya çıkmıştır. Ancak son yıllarda bu metodun ne kadar etkin olduğu sorgulanmakta ve güncellenmesi gerektiğine yönelik çeşitli tartışmalar bulunmaktadır. Ayrıca günümüz toplumuna hitap eden sinema yapımlarına yönelik Bechdel testi ile ortaya konan ihtiyaçların bir tür değişim sürecinden geçmesi gerektiğine inananlar da bulunmaktadır.