Beyaz Önlük Hipertansiyonunu Duydunuz Mu?

Yazan ve doğrulayan psikolog Sergio De Dios González

Tarafından yazılmıştır Francisco Pérez

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Beyaz önlük hipertansiyonu, bir kişinin kan basıncının klinik bir ortamda (doktorun muayenehane, kliniği, hastanesi, vb.) ölçüldüğünde normalden yüksek olduğu zaman ifade edilen bir durumdur. Ancak, kan basıncı bir klinik dışında ölçülürken, normal bir değere geri döner.

Beyaz önlük hipertansiyonu uzun yıllardır tanınmasına rağmen, hala belirsizliğini koruyan bazı şeyler de vardır. Ama her şeyden önce, beyaz önlük hipertansiyon fenomenini daha iyi anlamamıza yardımcı olacak bazı önemli kavramlara bakalım.

Kan basıncı nedir?

Kan basıncı, kanın arter duvarlarına karşı uyguladığı kuvvettir. Bu basınç, kan damarlarında dolaşan ve vücudun tüm organlarına oksijen ve besin veren kanın vazgeçilmez bir parçasıdır. Vücudun düzgün çalışmasını sağlar.

Tansiyonun iki bileşeni vardır:

• Sistolik kan basıncı: sistol sırasında maksimum kan basıncı değeridir (kalp kasıldığında). Bu, kalpten pompalanan kan tarafından damar duvarlarına uygulanan basıncın ifade ediliş şeklidir.
• Diyastolik kan basıncı: kalp diyastol içinde veya kalp atışı arasında olduğunda minimum kan basıncı değeridir. Esas olarak periferik vasküler dirence bağlıdır (periferik arteryel damarlarda kan akışı).

Kan basıncı anormallikleri

İnsanlar kan basıncı ile ilgili aşağıdaki anormalliklere yada disfonksiyonlara sahip olabilirler:

• Hipertansiyon: sistolik ya da diyastolik olsun, kan basıncında artıştır. Hipertansiyon, yüksek kolesterol ve sigara ile birlikte, kardiyovasküler sorunların ana (ve en önlenebilir) nedenlerinden biridir.
• Hipotansiyon: kan basıncında normal sınırların altına düşmedir. Kişi daha kolay yorulur ve baş dönmesi görülür.

Beyaz önlük hipertansiyonu

Yukarıda ifade ettiğimiz gibi, beyaz önlük hipertansiyonu, hastanelere ya da klinikler gibi başka tıbbi ortamlara gittiklerinde bazı kişilerin başına gelen bir durumdur. Beyaz önlük hipertansiyonu, hasta kendini bir doktorun önünde bulduğunda, algılanan tehlikeye tepki olarak tanımlayabiliriz. Reaksiyon, duygusal bir uyaranın karmaşık ve kalıplaşmış bir yanıtıdır. Bir tehdit gibidir, yani.

Bu reaksiyon, doktor hastanın kan basıncını ölçmeye başladığında kan basıncında ve kalp atışında bir artıştan oluşur. Değeri ölme sırasında doktorun varlığı onu tetikler.

İlginçtir ki, tansiyonu ölçen kişi bir arkadaş, aile üyesi veya hastanın kendisiyse, böyle bir tepki olmaz. Hemşireler bunu tetikleyebilir, ancak daha az sıklıkta olabilir. Kan basıncının alındığı ortam da bahsettiğimiz gibi bir rol oynar.

Beyaz önlük hipertansiyon tanısı için kriterler nelerdir?

Avrupa Kardiyoloji Derneği (ESC), beyaz önlük hipertansiyonu için aşağıdaki tanı kriterlerini önermektedir:

• Üç farklı ziyaret için klinikte 140/90 mmHg üzerinde kan basıncı değerleri.
• Kliniğin 140/90 mmHg altında en az iki tansiyon ölçümü.
• Belirli organlarda hasar yokluğu.
• Ortalama ABPM 135/85 mmHg’den daha düşük. ABPM, Ambulatuvar Kan Basıncı İzlemesi manasına gelir.

Beyaz önlük hipertansiyonu olan insanlar hangi özelliklere sahiptir?

Beyaz önlük hipertansiyonundan mustarip olma eğilimi gösteren hastalar, aşağıdaki özelliklere sahip olabilir:

• 140/90 mmHg ile 159/99 mmHg arasında kan basıncı ölçümü.
• Kadın.
• Sigara içenler.
• Yakın zamanda teşhis edilmiş hipertansiyon.
• Sol ventrikül hipertrofisi yokluğu. Sol ventrikül hipertrofisi, kalbin büyüdüğü ve duvarlarının kalın olduğu zamana karşılık gelir. Bu genellikle hipertansiyonun bir sonucudur.

Hipertansif bir insanın kalbinde kan, daha yüksek basınçla dolaştığı için, daha fazla pompanlamaya çalışılır. Zaman içinde (genellikle yıllar), kalp kası her kalp atışı ile kanı daha hızlı pompalayabilmek için daha büyük (hipertrofi) bir hale gelmelidir.

Beyaz önlük hipertansiyonuna ve beyaz önlük etkisine ne sebep olur?

Şimdiye kadar kimse, bu fenomeni açıklayabilecek herhangi bir mekanizmayı açıkça tanımlamamıştır. Ancak, bundan sonra açıklayacağımız bazı ipuçlarını biliyoruz.

Bir uyarı reaksiyonu nedeniyle klinik ortamda artan kan basıncı

Bütün kalbimiz daha hızlı artar ve bir şeyi bir tehdit olarak algıladığımızda tansiyonumuz yükselir (stres). Beyaz önlük hipertansiyonu olan insanlar için bu tehdit edici veya stresli uyaran klinik bir ortamdır.

Bir stres tepkisi olarak aynı fiziksel değişiklikleri yaşatır. Bu durumda, ne kolesterol ne de hipertansiyona neden olan diğer fiziksel nedenler olarak görülebilir. Nedeni stresin kendisidir.

Dolayısıyla, bu etki “beyaz önlüğün” kendisinin değil, klinik veya hastane ortamına şartlı bir tepkini sonucudur. Bir uyarıcıdan önce öğrenilen bir tepki olarak şartlı bir tepki veriyoruz. Bir şeye koşullandırıldıktan sonra gerçekleştiği için “şartlı” diyoruz: bu, bir uyaranı başka bir şeyle ilişkilendirmektir.

Şartlı refleksler nelerdir?

Şartlı reflekslerin ünlü bir örneği Pavlov’un köpeğidir. Köpek, normalde gıda ile ilişkili olmayan ve doğal olmayan bir uyaran sağlandığında salya salgılamayı öğrendi: bir zil sesi. Bu zil sesi ile yemek yemeyi birleştirdiği için bu yanıt ortaya çıktı.

Vücut “şartlı uyaran” sonrası koşullandırılmış cevaplar olarak tepki verir. Eldeki maddeye atıfta bulunarak, koşullu uyaran, beyaz önlük değil, klinik veya hastane ortamıdır. Tepki, sempatik sinir sisteminde aktivitenin artması ve parasempatik sinir sisteminde azalmış aktivitedir.

Sempatik sinir sistemi sinirlilik, huzursuzluk, stres ve benzeri durumlara neden olur. Parasempatik sinir sistemi ise tam tersi durumlardan sorumludur. Sakinlik ve rahatlama duygularından sorumludur.

Beyaz önlük hipertansiyonu ile sempatik sinir sisteminde daha fazla aktivite vardır. Bu, kalp atışı ve kan basıncında bir artışa neden olur. Ancak bulgular, kardiyak frekanstaki artışın ana nedeninin, parasempatik sinir sisteminin azaltılmış aktivasyonu olduğunu göstermektedir.

Beyaz önlük etkisi ile beyaz önlük hipertansiyonu

“Beyaz önlük etkisi” ve “beyaz önlük hipertansiyon” terimleri aynı şey değildir. Beyaz önlük etkisi, uyarının reaksiyonu olarak gerçekleşen geçici bir tansiyon artışına işaret eder. Klinik ortam, esas olarak tepki reaksiyonunu tetikleyen şeydir.

Beyaz önlük hipertansiyonuna gelince, medikal bir ortamda hipertansiyonun klinik tanısından söz ederken, günlük aktiviteleri sırasında hastanın kan basıncı ölçümleri normaldir. Beyaz önlük etkisi, bazal kan basıncı seviyesine bağlı değildir ve hipertansiyonu olan veya olmayan hastalara da olabilir.

Gördüğümüz gibi, beyaz önlük hipertansiyon esasen psikolojik faktörler tarafından üretilir ve kontrol edilir. Temel olarak, bir kişinin kan basıncı ve kalp atışı, hastane ya da klinik ortam gibi şartlı bir uyarıyla karşılaşıldığında artar. Verilen bu tedavi de psikolojik olmalıdır.

Referanslar:

• Hernández, Edelsys; Grau, Jorge (2005). Psicología de la Salud. Fundamentos y aplicaciones (Primera edición). Guadalajara, Meksika: Universidad de Guadalajara.
• Morrales Rueda, A., Ortega García A., Sierra Santos L. Prevalencia de bata blanca durante la perimenopausia. Medifam, 2001.