Ulric Neisser, Bilişsel Psikolojinin Babası

Ulric Neisser’ı bilişsel psikolojinin babası olarak kabul ediyoruz. Bu psikoloji dalı, öğrenmeyle ilgili zihinsel süreçleri inceler. 2002 Genel Psikoloji İncelemesinde (Review of General Psychology) Neisser, 20. yüzyılın en çok alıntı yapılan psikologları arasında 32. sırada yer aldı.

Uric Neisser, hayatının çoğunu hafıza ve diğer zihinsel süreçleri incelemeye adadı. Gerçekten de, bu alana yaptığı katkılar geçerliliğini hala kaybetmemiştir. Ayrıca, bir dizi iddiası bugün geçerliliğini koruyor.

Neisser, Gestalt psikolojisinin ilkelerinden yola çıktı, ancak daha sonra kendi yoluna gitti. Onu üne kavuşturan kitap 1967’de yayınlanan Bilişsel Psikoloji‘dir (Cognitive Psychology). İlginç bir şekilde ve bilişsel psikolojinin babası olmasına rağmen, 1976’da Biliş ve Gerçeklik (Cognition and Reality) adlı çalışmasında alanı şiddetle eleştirmiştir.

“Dikkat etmek sadece dikkatlice analiz etmek değil, yapıcı bir eylemdir… İnşa ettiğimiz şey sadece bizim verdiğimiz boyutlara sahiptir.”

– Ulric Neisser

Ulric Neisser: Kökenleri

8 Aralık 1928’de Almanya, Kiel’de doğdu. Babası parlak ve zengin bir ekonomist olan Hans Neisser’di. Aslında, Hitler’in Avrupa’da yükselişini önceden tahmin etmişti. Bu nedenle 1933’te İngiltere’ye ve ardından ABD’ye göç etti.

Neisser’in annesi Charlotte Neisser’di. Almanya’daki kadın hareketinde çok aktif olan bir sosyologdu. Charlotte Katolikti ama Hans ile evlendiğinde Yahudiliğe geçti. Ulric’ten dört yaş büyük olan Marianne adında bir çocuğu daha vardı. Hans’ı İngiltere’ye kadar takip ettiler ve hepsi 1933’te kalıcı olarak yerleştikleri ABD’ye göç etti.

Aile, evlat edindikleri ülkeye mükemmel uyum sağladı. Hans beyzbolu çok sever oldu ve oğlu Ulric’i de bir hayran olmaya teşvik etti. Ulric, hem neşeli hem de pratik olan tombul küçük bir çocuk olarak tanımlandı.

Kariyeri

Ulric, Harvard Üniversitesinde psikolog olarak eğitim gördü. 1950’de birincilikle mezun oldu. Ulric, babasının beyzbol tutkusunu miras aldı, ancak kendisi spor yapma yeteneği göstermedi. Aslında, bir keresinde, psikolojinin en az öne çıkan okulu olan Gestalt psikolojisiyle ilk kez bu yüzden ilgilenmeye başladığını söylemişti.

Neisser, yüksek lisans derecesini 1952’de Gestalt psikolojisinin önde gelen merkezi olan Swarthmore Kolejinden aldı. Doktora derecesini 1956’da Harvard’da aldı. Tezi, psikofiziğin olağandışı konusu üzerineydi. Daha sonra bir yıl Harvard’da ve daha sonra diğer akademik merkezlerde profesör olarak çalıştı. Ancak sonunda Cornell Üniversitesine yerleşti.

O yıllarda George A. Miller, Hans Wallach ve Abraham Maslow gibi psikolojinin önemli isimlerinden büyük ölçüde etkilendi. Ayrıca Oliver Selfridge adında genç bir bilgisayar bilimcisi ile tanıştı. Nitekim bu, Ulric’i yapay zeka konusuyla tanıştırdığı için belirleyici bir andı. Ulric daha sonra başyapıtını yazdığı Pennsylvania Üniversitesine gitti.

Ulric Neisser’in katkıları

Neisser’in en büyük katkıları hafızanın anlaşılmasında olmuştur. Nitekim bugün de geçerliliğini koruyan bir kavramı test etti. Bu, insan hafızasının, olanların bir anlık görüntüsü değil, gerçeklerin yeniden inşası olduğu fikridir. Bu anlamda bellek, bir makine gibi değil, yaratıcıdır. Başka bir deyişle, anıları alır ve sadık bir şekilde yeniden üretmek yerine onları yeniden işler.

Neisser ayrıca epizodik bellek terimini de kullanmıştır. Bu otobiyografik anılarla ilgilidir. Anlamsal bellekle birlikte, ikisi bildirimsel belleği oluşturur. Bunu açık bellek olarak da biliyoruz. Bir şeyleri yapmanın yollarını hatırladığımız prosedürel hafızanın aksine, belirli olayları uyandırmamıza izin veren hafızadır.

Neisser, teorilerini detaylandırmak için vakaları veya deneysel çalışmaları kullandı. Aslında, Nixon’ın asistanı John Dean ile Watergate hakkında yaptığı konuşmaları analiz ederek olaysal bellek kavramını detaylandırdı.

Neisser, insanların 1986 California depremiyle ve ayrıca Challenger Uzay Mekiği felaketiyle ilgili anıları üzerine olan çalışmalarıyla tanınıyordu.

17 Şubat 2012’de New York’ta Parkinson hastalığından öldü. Neisser, bilişsel psikoloji alanına şekil ve biçim kazandırdı. Bugün, psikolojinin devlerinden biri olmaya devam ediyor.