Siz Farkında Dahi Olmadan Gelişen Normlar

Yazan ve doğrulayan psikolog Sergio De Dios González

Tarafından yazılmıştır Roberto Muelas Lobato

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Normlar fikirlerdir. Aklımızda barınan fikirler bizlere ne yapmamız gerektiğini söylerler. Ne yapmamızın beklendiğini de ifade eder ve genel olarak yayılırlar. Tüm grupların zararsız belirli normları vardır. Bu gruplar içinde gelişen normlar gruptaki her bir kişinin nasıl hissettiği, düşündüğü ve davrandığı üzerinde büyük ölçüde etkilidir.

Grup kimliği önemli bir hal aldığında bu grup içinde gelişen normlar insanların davranışlarını yönlendirir. Örneğin, yolda yürüyorsunuz ve evsiz biri sizden para istedi. Belki biraz para verirsiniz, belki vermezsiniz. Ama eğer bağış yapan bir topluluğa dahilseniz ya da dininizde vermek ve paylaşmakla ilgili gelişen normlar varsa; muhtemelen para verirsiniz. Böyle yapsanız iyi edersiniz çünkü vermek bulunduğunuz topluluk için bir normdur.

“Mirasımız ve fikirlerimiz, kurallarımız ve standartlarımız -varlığıyla yaşamımızı sürdürdüğümüz ve çocuklarımızı öğrettiğimiz şeyler- korunur ya da fikirlerimizi ve hislerimizi ne kadar özgürce paylaştığımıza göre azalır.”

– Walt Disney

Normlar Nasıl Ortaya Çıktı

Bir grup, üyeleri arasında karar alarak gelişen normlar bütününe ulaşabilir. Bu aynı zamanda insanların davranış biçimlerine göre de ortaya çıkabilir. Diğer üyeler belli davranışlar taklit ettiklerinde bu grup normuna dönüşür. Grup üyeleri bazı amaçlar doğrultusunda ya da grubun varlığını sürdürmek için bazı davranışları taklit ederler.

Fakat bu, normların tek ortaya çıkma şekli değildir. Daha az demokratik şekillerde de ortaya çıkabilirler. Bazen bu normları seçen grup lideridir.

Bazen grubun prototipik üyeleri de istemeden normları yaratabilir. Bu, belirli bir temsilci üye bazı düşünce, davranış ya da hissiyatı ortaya attığında oluşur. Bu yeni davranış diğer grup üyeleri tarafından kabul görüp norm haline geldiğinde ortaya çıkan gerginlik çözülür.

“Kurallar ve modeller dehayı ve sanatı yok eder.”

– William Hazlitt

İki Çeşit Norm

Bir grup içinde gelişen normlar ikiye ayrılır: tanımlayıcı ve yerleşik. Tanımlayıcı normlar her durumda grup üyelerinin uyması gereken normlardır. Ne yapacağınızı bilmediğinizde, diğer insanların nasıl davrandığını gözlemleyerek yardım ararsınız. Bu sebepten ötürü onları taklit edersiniz. Sonrasında eğer onları taklit ettiğinizde sizi desteklerlerse, bunu yapmaya devam edersiniz. Bu yüzden, bu normlar insanlar grupların en önemli üyelerini taklit ettiklerinde ortaya çıkarlar.

Yerleşik normlar grup üyelerinin onay ya da reddiyle ilgilidir. Bu şekilde gelişen normlar size neleri yapıp yapamayacağınızı söylerler. Ahlak kuralları gibidirler: Size doğruyu ve yanlışı gösterirler. Grup bu normları ödüllendirme ve cezalandırma yoluyla motive eder. Bu normlara uymayanları cezalandırır, uyanları ödüllendirirler.

“Dinim ve kişisel standartlarım sebebiyle asla bir sevişme sahnesinde oynamayacağımı düşünüyorum.”

– Jon Heder

Normların Fonksiyonları

Grup içinde gelişen normlar birçok farklı fonksiyonu yerine getirir. Bir yandan, grup üyelerini ayrı ayrı etkileyen bireysel fonksiyonları vardır. Diğer yandan da grubun hepsini etkileyen sosyal fonksiyonları vardır. Temel bireysel fonksiyonu size belirli bir dünya görüşü katmasıdır. Grup içinde gelişen normlar dünyanın nasıl işlediğini ve bu dünyada nasıl düşünmeniz, hissetmeniz ve hareket etmeniz gerektiğini söyler.

Sosyal fonksiyonlar söz konusu olduğunda bahsedilmeye değer belirli amaçlar vardır. Bunlardan biri normların grup üyeleri arasındaki ilişkileri organize etmesidir. İnsanlar etrafında nasıl davranılacağından bahseder. Aynı zamanda grubun fonksiyonunu ve amaçlarını açık bir şekilde ortaya koyar. Son olarak, grup kimliğinin varlığını sürdürmesine katkıda bulunur.

Bunu da okuyun: Hayallerinizi Gerçekleştirmeye Yardım Edecek 5 Alışkanlık

Kara Kuzu Etkisi

Fakat normlar, -en azından bazıları- çiğnenmek için vardır. Grup üyelerinin her zaman bu normlara uymama seçeneği vardır. Bu durum geliştiğinde, çoğu grup uyum sağlamayanları durdurmaya çalışır. Bu durumda genellikle normlara saygı göstermeyen kişinin itibarını zedelerler. Diğer bir yandan, normlara uyan üyeler (mükemmel prototipler) en tepeye yükselirler.

Buna kara kuzu etkisi deriz. Normlara uymayan kişinin itibarını zedelemenin sebebi, grubun sosyal kimliğine zarar veren kişiden kurtulmaktır. İspanya’da bu durma örnek olabilecek iki yeni durum bulunmaktadır.

Bunu da okuyun: Samimiyet ile Aşırı Dürüstlük Arasındaki Fark Nedir?

Bazı Katalonyalılar bağımsızlık için baş kaldırdıklarında, normları yıktılar. Bazı milliyetçi insanlar (herkes değil) bu kişilerin itibarını zedeleyecek hareketlerde bulundular. Bu kişiler İspanya’nın tek bir ülke olarak bir arada olması gereken bir ülke olduğunu düşünenlerdi. Bu durumun tam tersi de yaşandı: Katalonya kimliğine sıkı sıkı bağlı olan bazı Katalonyalılar “tek ülke İspanya” savunucularının itibarını zedeleyecek davranışlarda bulundular. Eğer haberleri takip ederseniz, bu durumun hala çözüme kavuşmadığını görürsünüz.

“Biri kültürel normların dışına çıktığında, kültür kendini korumak zorundadır.”

– Robert M. Pirsig