Ahlaki Bağlılık: İyi ile Kötü Arasında Ayrım Yapmak

Ahlak, insanların davranışlarını yönlendiren bir dizi kural, inanç ve gelenek olarak bilinmektedir (Stanford Üniversitesi, 2011). Ahlak, doğru ve yanlış olan şeydir. Başka bir deyişle, uygun ve uygunsuz düşünceler ile eylemler arasında ayrım yapmamızı sağlar.

Bununla birlikte, kâğıt üzerinde oldukça basit görünebilecek bu durum, aslında daha derin bir inceleme ile başka sorulara yol açabilir. Bu kuşkulara ve ürettikleri çelişkilere bir cevap olarak, ahlaki göreciliğe dayanır.

Ahlak ne tarafsız ne de evrensel bir kavramdır. Aslında, aynı kültür içerisinde bile, kültürler arasında bulunanlardan daha küçük olsa da, ahlaki olarak farklılıklar bulabiliyoruz. İki kültürün ahlakını karşılaştırırsak, farklar çok daha büyük olur. Ayrıca, aynı toplum içinde farklı dinlerin bir arada bulunması birçok farklılığa neden olabilir (Rachels ve Rachels, 2011).

Ahlak ile yakından ilgili olan bir de, etik kavramı vardır. Etik, ahlakın evrensel ilkelerini araştırmaktır (ancak etik ve ahlakı aynı şekilde düşünen bazı yazarlar da vardır, örneğin Gustavo Bueno gibi).

Etik üzerine çalışma yapanlar, ortak özellikleri bulmak için evrensel ilkeleri farklı kültürlerde ahlaki açıdan analiz ederler. Küresel olarak, insan hakları beyanında ahlaki davranışlar açık bir şekilde belirtilmiştir.

Batı ahlakı

Yıllar önce, Nietzsche (1996) Batıyı “köle ahlakı” olarak adlandırdığı şekli ile kınamaya başladı. En yüksek mertebeli işlerin, insanların yapabileceği bir şeyden daha ziyade, kendi dışımızda vuku bulan bir Tanrı ile hayat geçirilebileceğine inandığı için, bu ahlak anlayışını tasvip etmedi. Ve Nietzsche’nin uzak durduğu bu yaklaşım, kökeninde Yahudi-Hristiyan olarak kabul edilir.

Felsefi eleştirilere rağmen, daha ahlaki olmakla birlikte, bu ahlak kültürü hala hayatta. Sömürgecilik ve batı dünyasının egemenliği göz önüne alındığında, Yahudi-Hristiyan ahlakı en yaygın olanıdır. Ve bu gerçek bazen sorunlara neden olabilir.

Her kültürün kendine has bir ahlak anlayışı olduğu fikri, kültürel görelilik olarak adlandırılır. Her kültürün, Kuran ya da Hindu Vedas gibi iyi bir davranışını betimleyen bir metni vardır (Santos, 2002).

Kültürel görecelik

Kendi ahlakınızın bakış açısından başka bir ahlak anlayışını değerlendirmek, totaliter bir uygulama olabilir. Çünkü normalde, stereotiplerle dolu negatif bir değerlendirme oluşturuyorsunuz. Bu yüzden, kendimize uyum sağlamayan ahlaki bir anlayışı neredeyse her zaman reddederiz. Hatta farklı bir sistemle herkesin ahlaki kapasitelerini sorgulayabiliriz.

Çeşitli ahlaki anlayışların nasıl bir etkileşim içinde olduğunu anlamak için, Wittgenstein’ın açıklamasına (1989) bir göz atalım. Ahlakı basit bir şema ile açıklar. Daha iyi anlamak için, bu basit alıştırmayı deneyin: bir kâğıt parçası alın ve üzerinde bir sürü daire çizin. Her bir daire farklı bir ahlakı temsil edecek ve bu dairelerin nasıl etkileşim içerisinde bulunduğu konusunda üç olasılık meydana gelecektir:

• İlk olarak, iki daire birbirleri ile örtüşmez.
• İkincisi, bir daire başka bir dairenin içinde yer alır.
• Üçüncüsü, iki daire birbiriyle örtüşüyor, ama bu durum hepsi için geçerli olmaz.

Üst üste örtüşen iki daire, ortak bir yanları olan iki ahlaki kodu temsil eder. Ne kadar örtüştüklerine bağlı olarak değişen derecelerde ortaklığa sahiptirler. Ek olarak, daha fazla kural içeren ahlaki yapıları ve daha spesifik olanları ifade eden daha küçük ve daha büyük daireler de vardır.

Ahlaki görecelik

Bununla birlikte, herhangi bir kültürde ahlaki değerlerin olmadığını öne süren başka bir yapı da vardır. Bunun yerine, ahlaki görecelilik her bireyin kendine özgü bir ahlakı olduğunu öne sürmektedir (Lukes, 2011).

Şimdi, önceki alıştırmadan her bir çemberin bir kültürün değil, bir insanın ahlaki değerleri olduğunu hayal edin. Bu bakış açısıyla, tüm ahlaki yapılar, nereden geldiklerinden veya hangi durumda ortaya çıktığından bağımsız olarak kabul edilir. Ahlaki görelilik içinde üç pozisyon vardır:

• Tanımlayıcı ahlaki görelilik (Swoyer, 2003): Bu tutum, her davranışın sonuçları aynı olsa bile hangi davranışların doğru olduğu konusunda anlaşmazlıkların olduğunu tespit eder. Bununla birlikte, tanımlayıcı görelilik, bu tür anlaşmazlıkların ışığında tüm davranışları tolere etmeyi zorunlu kılmaz.
• Meta-etik ahlaki görecelilik (Gowans, 2015): Bu düşünce yapısında göre, bir yargının gerçekliği veya yanlışlığı evrensel olarak aynı değildir. Bu nedenle hiçbir karar nesnel olamaz. Yargılar, gelenekler, inançlar, inanışlar ya da topluluk uygulamaları nedeniyle görelidir.
• Normatif ahlaki görelilik (Swoyer, 2003): Bu yapıda evrensel ahlaki standartların olmadığı düşünülmektedir. Bu nedenle, başka insanları yargılayamazsınız. Kendi inançlarımıza aykırı olsa bile tüm davranışlara tolere edilmelidir.

Bir ahlaki yapının, daha geniş bir davranış yelpazesini açıkladığı ya da daha fazla insanın buna katıldığı gerçeği, bunun doğru olduğu anlamına gelmez. Ancak, yanlış olduğu anlamına da gelmez.

Ahlaki görecelilik, farklı ahlaki değerlerin, diyalog ve anlayış yoksa çatışmaya yol açacak olan anlaşmazlıklara yol açacağını var sayar (Santos, 2002). Bu nedenle, ortak zemin bulmak, hem insanlar hem de kültürler arası sağlıklı ilişkiler kurmak için en iyi yoldur.

Kaynakça

• Gowans, C. (2015). Ahlaki görecelik. Stanford Üniversitesi. Bağlantı: https://plato.stanford.edu/entries/moral-relativism/#ForArg
• İnternet felsefesi ansiklopedisi. Bağlantı: http://www.iep.utm.edu/ethics
• Lukes, S. (2011). Relativismo moral. Barcelona: Paidós.
• Nietzsche, F. W. (1996). La genealogía de la moral. Madrid: Alianza Editorial.
• Rachels, J. Rachels, S. (2011). Ahlaki felsefenin unsurları. New York: McGraw-Hill.
• Santos, B. S. (2002). Hacia una concepción multicultural de los derechos humanos. El Otro Derecho, (28), 59-83.
• Stanford Üniversitesi (2011). “Ahlak tanımı”. Stanford Felsefe Ansiklopedisi. Palo Alto: Stanford Üniversitesi.
• Swoyer, C. (2003). Görecelik. Stanford Üniversitesi. Bağlantı: https://plato.stanford.edu/entries/relativism/#1.2
• Wittgenstein, L. (1989). Conferencia sobre ética. Barcelona: Paidós.