Seyirci Etkisi: İhtiyacı Olan Birine Kimse Yardım Etmediğinde

Yazan ve doğrulayan psikolog Gema Sánchez Cuevas

Tarafından yazılmıştır Francisco Pérez

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Yıllar önce, New York’ta bir yerleşim bölgesinde tam sokağın ortasında genç bir kadın bıçaklandı. Genç kadın aldığı yaralar sonucu öldü. Bu çok sık olmayan bir olay olmasına rağmen haberlerde çok fazla ilgi görmedi. Ancak, kısa bir süre sonra basının dikkatini çeken seyirci etkisi denilen şeydi.

Neydi orada olan? En az 38 kişinin cinayetin görgü tanığı olması ve hiçbirinin katili önlemeye çalışmak için müdahale etmemesi madalyonun diğer tarafıydı. Katilin Kitty Genovese isimli genç kadını öldürmesi yarım saatten fazla sürdü ve inanılmaz olan da genç kadına bu süre zarfında kimse yardım etmedi. 38 tanığın hiçbiri polisi dahi aramadı. Hepsi olayı seyretti ama kimse yardım etmedi.

İnsanların neden yardım etmediklerinin sebepleri araştırıldığında, “çökmüş ahlak”, “kentsel çevrede insanlıktan çıkma”, “yabancılaşma” ve “varoluşsal umutsuzluk” gibi ifadeler sarf edildi. Ancak diğer faktörler o sırada göz ardı edilmişti.

Bu durum açıkça “seyirci etkisi” denen olguyu göstermektedir. Seyirci etkisi veya sorumluluğun dağılması, bir suça tanık olan kişilerin etraflarında olaya tanık olan başkaları da olduğu zaman mağdurlara herhangi bir şekilde yardım etmediği durumları ifade eder.

Sosyal psikoloji bu olguyu geniş bir şekilde inceledi. Etrafında daha fazla insan varken birinin acil durumda müdahil olmasının daha az olası olduğunu gösteren psikolojik bir olaydır.

Kitty’ye neden kimse yardım etmedi?

Bıçaklama veya cinayete teşebbüs gibi durumlara tanık olan biri kendiyle bir mücadele içindedir. Mağdurlara yardım etmesi gerektiğini söyleyen etik ve ahlak kuralları var. Ancak, yardım eden kişiye ne olabileceğine dair mantıklı ve mantıksız korkular da vardır.

Tüm bunların arkasında fiziksel olarak zarar görme korkusu, polis tutanaklarında yer almak, diğer insanların sizi izlemesinden rahatsızlık duymak ve diğer bilinmeyen tehlikeler vardır. Bu faktörlerin tümü kimsenin müdahale etmemesi ihtimaline katkıda bulunmaktadır.

Başka görgü tanıklarının mevcut olma faktörü üzerinde duralım. Genç Kitty Genovese olayında her görgü tanığı korkunç cinayeti gören başkalarının da olduğunu biliyordu. Ancak hiç kimse diğerlerinin nasıl bir tepki vereceğini bilmiyordu.

Böyle bir durumda yardım etme sorumluluğu tüm tanıkların üzerine düşer. Hepsi müdahalede bulunmadıkları için suçluluk psikolojisini paylaşırlar ve hatta içlerinden birinin yardım etmeyi denediğini ya da polisi aradığını düşünmüş bile olabilirler.

Seyirci etkisi sadece bir kişi varken olmaz

Acil bir durum varsa ve yalnızca bir görgü tanığı varsa, bu durumda yardım edebilecek tek bir kişi vardır. Evet, yardım etmemeyi seçebilir ancak müdahil olma baskısı üzerinde etkili olur. Bununla beraber, birkaç tanık bulunduğunda bu baskıyı paylaşırlar ve genelde kimsenin yardım etmemesi ile sonuçlanır.

Başka bir neden de potansiyel suçluluk duygusunun tüm görgü tanıkları arasında paylaşılmasıdır. Bir bireyin ahlaki davranışının ceza veya kişisel ödül düşüncelerinden ayrı olmadığını gösteren kanıtlar vardır.

Bir grup insanın sorumluluğu paylaştığı böyle durumlarda ceza veya bireysel suçluluğun az veya hiç olmadığını varsaymak daha makuldür. Mantık şudur: “Herkes harekete geçebilirdi, bu yüzden yardım etmediğim için kimse beni suçlayamaz.”

Belki birileri nasılsa yardım etmiştir

Acil bir durumda bizden başka insanlar da varsa, onların davranışları veya tepkileri çoğu zaman gözlemlenemez. Böyle bir durumda, herhangi birisi diğerlerinden birinin fırlayıp harekete geçebileceğini ve bir şekilde ona yardım edebileceğini varsayabilir.

Bu aynı zamanda kişisel sorumluluğu da azaltır, çünkü kendi yardımının gereksiz ve hatta zarar vereceğini düşünebilir. Bu nedenle, davranışları gözlemlenemeyen tanıkların olduğu bir durumda, her biri kendi eylemsizliğine şöyle bir bahane bulabilir: “Başka birinin bu sorunu çözmesi gerekiyor.”

Ne kadar çok insan varsa, birinin yardım etme olasılığı o kadar azdır

Bu araştırma bizi izleyenlerin sayısı arttıkça herhangi birinin yardım sağlama olasılığının daha düşük olacağı sonucuna götürmektedir. Yardım ederlerse de bu sefer kişinin yardımına gelmek için çok daha yavaş hareket edeceklerdir. Seyirci etkisi maalesef hayatın hüzünlü ve acımasız bir gerçeğidir.

Bu teoriyi nasıl kanıtlayabiliriz? Öncelikle başlamak için yapay bir acil durum oluşturulur. Katılan her kişinin diğerleriyle iletişim kurmaması gerekir, böylece herkes birbirinin davranışını tahmin edemez.

Son olarak, böyle bir sosyal deney insanların acil durumlardaki tepkilerinin hızlarını değerlendirmemize de izin vermelidir. Bazı yapılmış deneyler zaten bu teoriyi kanıtlamıştır.

Toplumda seyirci etkisi

Günlük yaşantımızdaki birçok durumda seyirci etkisini görebiliriz. Ne yazık ki, okul şiddet olayları şu anda oldukça göz önünde. İnsanlar neden şiddete maruz kalan bir kişiye yardım etmezler? Seyirci etkisi en azından kısmen bu durumu açıklayabilir, çünkü ilgili faktörlerden biri de tanıkların sessizliğidir.

Ayrıca, pek çok şirkette veya organizasyonda seyirci etkisi görülebilir. Adil olmayan bir ücret yapısının veya çalışma koşullarının olması az karşılaşılır bir durum değildir. Bu durumda, seyirci etkisi neden hiç kimsenin bu durumu düzeltmek için bir şey yapmadığını açıklayabilir. Görüldüğü gibi seyirci etkisi Kitty Genovese cinayetinin ardından çirkin yüzünü göstermeye başladı.

Herhangi bir olaya tanıklık eden çok sayıda insan varsa, onların acil durumlarda yardım etmemeleri çok daha olasıdır. Tüm görgü tanıkları ortak bir sorumluluğu paylaşırlar. Ne yazık ki bu durumu açıklayan birkaç faktör var. Birey olarak değil de bir sosyal grubun parçası olarak hareket ettiğimizde, herhangi birine yardım etmemiz bizim için oldukça zordur. Etrafımızdakilerden etkilenmek yerine her zaman etkileyen olmalıyız.