Psikolojide Dokuz Rastlantısal Keşif

Yazan ve doğrulayan psikolog Valeria Sabater

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Şans eseri ortaya çıkan tesadüfler veya bulgular, bilim ve teknoloji dünyasında sabittir. Bunlar, sihrin değil, azmin ürünü olan eureka anlarıdır. Psikolojideki tesadüfi keşifler tıp veya kimya dünyasındakiler kadar iyi bilinmese de varlar.

Bilimsel alanda penisilin, Prusya mavisi pigmenti, Teflon, X-ışınları veya aspirin gibi gelişmeler şans eseri ortaya çıkmadı. Açık zihinlerin sonucuydular. O an pek olası görünmeseler bile, bir sorunun olası tüm çözümlerini takdir edebilen zihinler.

Psikolojik tesadüfler, yeniliğe açık esnek zihinsel yaklaşımlarla şansın ve ayrıca merakın harika birleşimidir. Şimdi psikolojide tesadüfler sonucu ortaya çıkan on bir teori ve kavrama bir göz atalım.

“Keşif, herkesin gördüğünü görmek ve kimsenin düşünmediğini düşünmekten ibarettir.”

-Albert Szent-Györgi-

Psikolojide tesadüfi keşifler

Serendipity terimi ilk olarak 1754’te İngiliz yazar Horace Walpole tarafından icat edildi. Kahramanları her zaman tesadüfen keşifler yapan bir Pers hikayesi olan Serendip’in Üç Prensi‘nden geliyor.

Psikoloji alanındaki (genel olarak bilimin yanı sıra) tesadüfi keşifler, tarih boyunca yaygın bir olay olmuştur. Gerçekten de bazıları, araştırmacıların bu beklenmedik değişkenleri takdir etmemesi veya hesaba katmaması nedeniyle kaç keşfi kaçırmış olabileceğimizi merak ediyor.

Her neyse, bu makalede, psikolojideki belki de herkesin bilmediği bu tesadüfi keşiflerden dokuzunu saygıyla anacağız.

1. Pavlov’un klasik koşullandırması

Ivan Pavlov’un klasik koşullanma teorisi, davranış bilimlerinin önemli bir parçasıdır. Onun katkısı sayesinde çağrışımsal öğrenmenin temellerini anlıyoruz. Bununla birlikte, bu ünlü fizyologun aslında sindirim süreçlerini anlamakla ilgilendiğini bilmek ilginçtir. Özellikle, köpeklerin yiyecekler sunulduğunda salya salgılama eğilimi.

Aniden, Pavlov’u psikolojide koşullu tepki teorisini geliştirmeye yönlendiren bir şey oldu. Köpekler yanlarında yiyecek getirseler de getirmeseler de laboratuvar görevlilerinin içeri girdiğini görünce salyaları akmaya başladı.

Bu, bir organizmanın bir koşullu uyarıcıyı (CS) ve bir koşulsuz uyarıcıyı (ABD) ilişkilendirdiği öğrenme sürecini dile getirmesini kolaylaştırdı; CS, koşullu bir tepki (CR) uyandırabilir.

Psikolojideki tesadüfi keşiflerin çoğu, sinirbilim veya fizyoloji araştırmaları alanında meydana geldi.

2. Psikofarmasötikler ve LSD

Trisiklik antidepresanlar, başlangıçta tüberkülozu tedavi etmek için kullanılan ilaçlardı. Ancak zamanla, ruh halini iyileştirmedeki faydaları görüldü. Bu, depresif bozuklukların tedavisine yönelik bir ilerlemeydi.

1940’larda İsviçreli kimyager Albert Hofmann, ilaç şirketi Sandoz için çalışıyordu. Migren tedavisinde kullanılan bir ergotamin türevi (bir mantar bileşeni) olan liserjik asidi stabilize etmeye çalışıyordu. Bu araştırma sonucunda yanlışlıkla liserjik asit dietilamid -25’i (LSD) buldu.

3. Beynin görsel bilgiyi işleme şekli

David Hubel ve Torsten Wiesel, tesadüfi  bir buluş için 1981’de Nobel Ödülü’nü aldı. Görsel korteksteki nöronların alıcı alanlarının nasıl çalıştığını anlamaya çalışıyorlardı.

O zamana kadar, görsel beynin bu bölgesinin, gözlerin yakaladığı her şeyi yeniden oluşturmak için birlikte çalışan binlerce hücreden oluşan bir yapıdan oluştuğu düşünülüyordu. Ancak birkaç testten sonra şans araya girdi ve bu iki bilim adamı durumun böyle olmadığını keşfetti. Aslında, sadece belirli uyaranlara göre aktive olan seçici hücreler olduğunu buldular.

4. Dikotik dinlemede sağ kulak

Bilişsel psikoloji ve sinirbilim içinde dikotik dinleme önemli bir olgudur. Dikkat süreçlerini kolaylaştırır ve işitsel sistemdeki seçici dikkati araştırmak için yaygın olarak kullanılan bir prosedürdür. Genelde sağ kulak ile işitmede insanların sol kulağa göre her zaman belirli bir avantajı vardır.

Bu, psikolojideki en iyi bilinen tesadüfi keşiflerden biridir. Keşif Dr. DoreenKimura tarafından yapıldı ve araştırması 1964’te yayınlandı.

5. Oryantasyon hipokampusa bağlıdır

Hipokampus, limbik sistemin bir parçasıdır ve öğrenme, hafıza ve duygusal düzenleme gibi süreçlerde önemli bir bölgedir.

John O’Keefe bir nörobilimci, psikolog ve Nobel Ödülü sahibidir. Hipokampusun oryantasyon süreçlerini de kolaylaştırdığını keşfetti. Bu, hayvanlarda hafıza süreçlerini araştırırken tesadüfi bir bulguydu.

6. McGurk Etkisi

Bazen birini iyi duyamadığınızda ağzına bakarsınız. Ancak bu dudak okuma işleminde küçük hatalar yaparsınız.

McGurk etkisi bize, birisi ‘ga’ hecesini telaffuz ettiğinde, görme yoluyla konuşmayı deşifre etmeye çalışırken beyindeki bir hatadan dolayı anladığımız şeyin ‘da’ olduğunu söyler.

Bu, 1970’lerde psikolojideki tesadüfi keşiflerden bir başkasıydı. Sorumlular bilişsel psikologlar Harry McGurk ve John MacDonald’dı.

“İnsan bazen aramadığını bulur.”

-Alexander Fleming-

7. Thatcher illüzyon fenomeni

Thatcher illüzyonu son derece ilginç bir optik etkidir. Bir kişinin görüntüsünü ters çevirerek değiştirdiğinizde oluşur. Bazen beyniniz gerçekten neler olup bittiğini bilemez. Bir tür anormallik olduğunu algılar, ancak tam olarak ne gördüğünü netleştiremez.

Bu keşiften Dr. Peter Thompson sorumluydu. 1980’de beklenmedik bulguları üzerine bir araştırma yayınladı. Psikolojide bir başka tesadüfi keşif.

8. Ayna nöronlar

Nörobiyolog Giacomo Rizzolatti tarafından ayna nöronların keşfi de şans eseriydi. Bir makağın kavrama eylemiyle bağlantılı beyin aktivitesini analiz ederken, deneyciye bakarak hayvandaki belirli nöronların aktive olduğunu görebildi.

Daha sonra bakma eylemi, hayvanın insanları taklit etmesine ve onlardan öğrenmesine izin verdi. Bu tür bir sürece, o zamana kadar adı duyulmamış olan ayna nöronlar aracılık eder.

9. Tekrarlama körlüğü

Psikolojideki bir başka tesadüfi keşif, tekrar körlüğü ile ilgilidir. Beynin birçok kez maruz kaldığı görsel bir öğeyi (görüntüler ve kelimeler) artık tanıyamadığı zaman ortaya çıkar. Örneğin, bir kelimeyi birçok kez tekrarladığınızda, sonunda hiçbir anlam ifade etmez.

Bu fenomen, Nancy Kanwisher’ın 1987’de bir soruşturmada yaptığı tesadüfi bir keşifti.

Bu tür tarihsel gerçekler, herhangi bir bilgi alanında sabittir. Bununla birlikte, deneysel düzlemde geliştirilme eğiliminde olduklarından özellikle bilimsel disiplinlerde yaygındırlar. Şans ve beklenmedik şeyler hayatımızın bir parçası. Bu rastgele olaylardan nasıl yararlanılacağını bilmek önemlidir.