Kişiliğimizi Hangi Noktaya Kadar Değiştirebiliriz?

Kaç kez bir insanın kendini değiştiremeyeceğini “çünkü bu benim olduğum insan” açıklamasını yaptığını duydunuz? Kaç kez bir konuda farklı davranmaya çalışıp bunu başaramadığınızı çünkü belli karakteristik eğilimleriniz olduğunu fark ettiniz? Tüm bu durumlarda aslında bahsettiğimiz şey kişiliğimizdir: bizi biz yapan ve bize özgü olan şeyler. Ancak… acaba hangi noktaya kadar sahip olduğumuz kişiliği değiştirebiliriz?

Kişilik tamamen genlerimiz tarafından belirlenen bir olgu değildir, bu nedenden ötürü biliyoruz ki belli değişiklikler yapma adına müdahalelerde bulunabiliriz. Hatta, gelin bir deney yapmak amacıyla geçmişimize göz atalım. Fark edeceksiniz ki, eskiden kişiliğinizde var olan bazı kısımları hala taşıyorken bazılarını artık deneyimlemiyorsunuz. Belki şu anda geçmişte olduğunuzdan daha arkadaş canlısı bir duruşa sahipsinizdir ya da daha düzenli, kaotik ya da daha melankolik ya da ruha değer veren…

Bu psikolojide de bu kadar önemli bir kavramdır. Bu yazıda, kişiliğin ve onun içindeki bazı noktaları bilinçli olarak nasıl etkileyebileceğimiz ve değiştirebileceğimiz hakkında konuşacağız.

Kişilik nedir?

Gerçekte çok fazla sayıda kişilik tanımı vardır. Bununla birlikte, çoğu kişi, kişiliğin, bireyin sahip olduğu, davranış, düşünce ve duygu eğilimlerini belirleyen özellikler grubuna (psişik özelliklere) atıfta bulunan psikolojik bir yapı olduğunu kabul eder.

Var olan tüm kişilik özellikleri iki ayrı gruba ayrılabilir: mizaç özellikleri ve karakter özellikleri. Mizaç özellikleri, daha büyük genetik ve biyolojik yüke sahip olan davranışsal eğilimlerdir (bu özellikler ile doğarız). Karakter özellikleri ise, kişi ve çevre arasındaki etkileşimin sonucudur.

Özet olarak, mizaç özelliklerinde, yenilik arayışı, zarardan kaçınma, ödül bağımlılığı ve sebat gibi temel ve evrensel olan bazı bulgular elde ediyoruz. Ve diğer yandan bunları da; karakter özellikleri grubunun öz-yönü (güven ve bizim için değerli olan hedeflere doğru davranışları yönlendirebilme yeteneği), işbirliği ve aşkınlık (estetik ve ruhsal tarafa sahip olma).

Tüm bu özellikler, hem mizaç hem de karakterle ilgili, kişiliği şekillendirir ve bizi diğer insanlardan ayırır. Diğer bir deyişle, tüm insanlar bu özellikleri taşır ancak biz insanları, bazı özellikleri diğerine göre daha baskın gösterme derecesine göre ayırırız. Örneğin psikolojide, teknik olarak, birini ani tepkiler veren ya da daha istikrarlı bir insan olarak kategorize etmek yerine, daha doğru bir tabirle, birinin düşük bir ani tepki gösterme yatkınlığı var ya da yüksek bir istikrara sahip olarak tanımlıyoruz, çünkü tüm bu özellikler her insanda belli bir ölçekte bulunmaktadır.

“Hepimiz içimizde hem iyi hem de karanlık taraflar taşırız. Önemli olan, harekete geçmeyi seçtiğimiz kısımdır. İşte biz buyuz.”

– J.K. Rowling

Kişiliğimizi değiştirebilir miyiz?

Cevap çok açık: evet, kişiliğimizi değiştirebiliriz. Hatta dönüşümün gerçekleşmesini istediğimiz yönde ve derecede olmasını da sağlayabiliriz. Kişiliğimizin bir kısmı bize kalıtsal olarak geçen bir karakteristik taşıyor olsa da, bazı sendromlarda da olduğu gibi, genlerimizin bizi tanımlayan bir parçası olmak zorunda değildir (örneğin: Fragile X veya Down Sendromu). Ve kişilik, dünyayla bağlantı kurmak için kullandığımız filtrelerden biridir. Dünya sürekli olarak değişime uğrayan bir ortamdır, yani değişme kapasitesine sahip olması gerekir.

Değişimin zor olmasının nedenleri

Karakter özelliklerinin değiştirilmesi, mizaç özelliklerinin değiştirilmesine göre daha kolaydır. Oluşumlarındaki genetik etki daha düşük seviyededir ve onları (esas olarak) çevre ile etkileşerek geliştiririz. Terapi sırasında dürtüsellik gibi mizaç özelliklerinin nasıl değiştirilebileceğini araştırırken, kişinin genellikle bu değişime daha dirençli olduğunu görüyoruz. Ancak, azim ve özveri ile, birçok durumda olumlu sonuçlar elde edebiliriz.

Yaşlı insanlar için bile, kişilik değişimi mümkündür. Genelde yaşlı olan kişiler için bu durumu zorlaştıran şey, değişime daha dirençli olmalarıdır. Bu değişim, kendilerini bu şekilde tanıdıkları ve yıllarca bununla tanımladıkları bazı özellikleri de değiştirmeyi gerektirecektir. Bu özellikler, genelde uzun yıllar boyu yavaş yavaş yoğurulan bir hamurdur ve bu nedenle değiştirilmesi güçtür.

Bu nedenle, kişi çoğu kez kişiliğinin bazı özelliklerini değiştirmekten kaçınıyor ve yaşının geçmiş olması gibi bahaneler kullanıyor ya da “Ben bundan hoşlanıyorum ve bu şekilde hayatıma devam ediyorum” diyordur. Ama bunlar yalnızca birer bahane olmaktan ibarettir! Yaşımızdan bağımsız olarak kişiliğimizi değiştirmek mümkündür ve bu değişimlere sınır koyan yalnızca bizleriz. Şimdi ise akla gelen büyük soru şudur: “Kişiliğimizi nasıl değiştirebiliriz?

Nasıl değişebiliriz?

İnsanın kişiliğindeki değişimleri gözlemlemek için derin ve sürekli psikolojik çalışma gereklidir. İlk olarak, kişinin gerçekten değişmek isteyip istemediği önemlidir. İkinci sırada ise, kısa vadede küçük günlük değişiklikler yapıp yapamayacağı büyük önem taşır.

Pozitif yönde gerçekleşen ve insanda kalıcı olabilen değişiklikler üzerinde yıllardır uğraştıklarımızdır. Şu anda olduğunuz insan size zorluk yaratıyor diye kişiliğinizi bir gecede değiştirmeyi planlıyorsanız, bu hedefinizin sadece ona olan yaklaşımınızdan dolayı çoktan başarısız olduğunu üzülerek söylemek durumundayız. Ulaşmayı amaçladığınız bu hedefi tam anlamıyla “Elinize yüzünüze bulaştıracaksınız”. Öte yandan, bu kadar kısa bir sürede (mucizeler bazen gerçek olur) kendinizi değiştirmeyi başarabilirseniz, olabilecek en muhtemel şey, çok geçmeden başladığınız yere geri dönecek oluşunuzdur.

Unutmayın: Psikolojik sisteminizin yeniden yapılandırılması ve başka bir şekilde işlev görmeyi öğrenmesi için zamana ihtiyacınız vardır. Değiştirmek istediğiniz özellikleri ve günlük davranışlarınızdan hangilerinin bu özellikleri yansıttığını belirlemelisiniz. Değiştirmek istediğiniz her şeyin bir listesini yapmanızı ve sizin hayatınızda daha az yer kaplayan ya da sizin için daha kolay olacağını düşündüklerinizden başlayarak bu dönüşümler için emek sarf etmenizi öneririz. Genellikle bunlardan biri diğeriyle ilişkilidir.

“Kimlik benim için dramın bir parçası. Ben kimim, neden bu şekilde davranıyorum ve neden bunun farkındayım?”

– Matthew Weiner

Değişimi nasıl ölçebilirsiniz?

Kişiliğimizi değiştirmek için değişimi objektif olarak değerlendirmeliyiz. Yani, değiştirmek istediğiniz özellikleri tanımlamaya ek olarak, bu değişikliği “ölçmek” için bazı referanslara sahip olmak gereklidir. Örneğin, değiştirmek istediğiniz özellik dürtüsellik ise, daha az ani tepki veren biri olup olmadığınızı anlamanız gerekir. Ve bunun olası bir “ölçümü” örneğin, öfkelendiğinizde, cevap vermeden önce 10’a kadar sayılabiliyor olmanızdır.

Eğer sevmediğimiz ya da varlığından ötürü sorunlar yaşadığımız kişilik özelliklerine sahipsek, bir psikolog ya da terapiste başvurarak onlarla konuşmak iyi bir çözüm bulmamıza yardımcı olabilir. Ayrıca, bu makaleyle ilgili şüpheleriniz varsa, kişiliğinizi nasıl değiştireceğinizi açıklayabilecek ve size ait kişisel özellikleri de göz önünde bulundurarak bir yol haritası çizebilecek bir terapiste danışmanızı öneririz.