Kabul ve Kararlılık Terapisinin Dört Metaforu

Yazan ve doğrulayan psikolog Gema Sánchez Cuevas

Tarafından yazılmıştır Alicia Escaño Hidalgo

Son Güncelleme: 22 Aralık, 2022

Psikoterapide, hastaların problemleri ile bağlantı kurması ve terapistin anlatmaya çalıştığı şeyi daha iyi anlamasına yardım etmek için metaforlar sık kullanılır. Basit hikayeler anlatmak bir şekilde anlama ve empati kurmaya yardımcı olur. Problemleri somutlaştırmak açısından, kabul ve kararlılık terapisi metaforları terapistlerin kullandığı değerli bir araçtır.

Kabul ve kararlılık terapisi (acceptance and commitment therapy – ACT) iki ana prensibe dayanır: kabullenme ve aktivasyon. Dolayısıyla, hedef acı veya ıstıraptan kaçmak değil, bunları kabul etmektir.

Bu, insanın kendisini acı ve ıstıraba teslim etmesi gerektiği anlamına gelmez. Aksine, kendinizi kişisel hedeflerinize adamak ve yolda karşılaşabileceğiniz güçlüklere rağmen onların peşinden gitmek anlamına gelir. Aktivasyon, veya aksiyonun özellikle önemli olmasının nedeni budur.

Bu açıdan, metaforlar son derece yardımcıdır, çünkü hastanın kendini özdeşleştirebileceği bir hikaye anlatırlar. Şüphesiz ki, terapistin hastanın kişisel değerleri ile paralel bir çözüm önerebilmesi için hangi metaforu kullanması gerektiğini bilmesi elzemdir.

İşlevsel Bir Metafor

Kabul ve kararlılık terapisi metaforları farklı problemlere adapte edilebilir. Önemli olan hastanın bu metaforları kullanışlı bulması ve metaforların hastanın kendisinde yapmasına gerek olan terapötik değişiklikleri yapmasına destek olmasıdır.

Metafor etkin olmalı ve sadece hasta ile hiçbir alakası olmayan bir hikaye olmamalıdır. Bu yüzden, metafor aşağıdaki kriterleri gerçekleştirebilmelidir:

• Metafor hastanın ilerleme seviyesi ile uyumlu olmalıdır. Hasta, metaforu anlayabilmelidir. Metafor ya direkt olarak hastanın deneyimleri ile ilgili, ya da sosyal grubu ve yaşı bağlamında genel geçer olan bilgiler ile ilgili olmalıdır. (McCurry ve Hayes, 1992).
• Hastanın problemi ve hikaye arasında açık bir bağlantı olmalıdır.
• Metafor aksiyon odaklı olmalıdır. Metafor, bir ya da diğer açıdan hastanın davranışlarını değiştirebilmesi için gerçek hayatta atması gereken adımlara dair bir çerçeve çizmelidir.
• Metaforun bir çözüm öneriyor olması önemlidir. Bu şekilde, hasta daha önce görmediği bir davranış örgüsünü görme şansı yakalayacaktır ve ya problemini yeniden tanımlayabilecek, ya da çözebilecektir.

Bazı Kabul ve Kararlılık Terapisi Metaforları

Köpek Balığı Tankı ve Yalan Makinesi Testi

“Şimdi şunu hayal edin: bir tankın tam ortasında, etrafınız köpek balıkları ile sarılı bir biçimde oturuyorsunuz ve son derece hassas bir yalan makinesine bağlısınız.

Yapmanız gereken, herhangi bir anksiyete hissetmekten kaçınmak. Eğer anksiyete hissederseniz, üzerinde oturduğunuz platform hareket edecek ve direkt köpek balığı tankının içine düşeceksiniz. Ne olacağını düşünüyorsunuz?

Hayal edebileceğiniz gibi, büyük ihtimalle anksiyete hissedeceksiniz.”

Bu metafor panik ataklardan muzdarip insanlar için mükemmeldir. Biraz anksiyete hissetmeye başlarsınız, ancak anksiyeteden kaçınmak da istersiniz. Ancak, bununla başa çıkamazsınız ve “Bu çok kötü oldu, anksiyete hissetmemem lazım!” diye düşünürsünüz ve bu daha da fazla anksiyete hissetmenize sebep olur. Ne olduğunu anladığınızda çoktan köpek balığı tankının içine düşmüşsünüzdür bile.

Karnı Aç Kaplan Metaforu

“Bir gün uyanıp evinizin kapısını açarsınız ve kapının önünde çok şirin bir kaplan yavrusu görürsünüz. Kaplanı evlat edinir ve evinize alırsınız.

Değerli kaplanınız miyavlamaya başlar ve onun aç olduğunu fark edersiniz. Kaplana biraz kıyma verirsiniz. Her miyavladığında ona daha fazla kıyma vermeye devam edersiniz.

Günler geçtikçe kaplanınız büyümeye başlar ve kıyma artık yeterli değildir. Artık, ona kaburgalar, pirzolalar, büyük et parçaları vermeniz gerekir.”

Aynı şey düşüncelerinize de olur. Onları ne kadar beslerseniz, o kadar büyürler, aynı kaplan gibi. Diğer bir deyişle, düşüncelerinize daha fazla kredi verdikçe, daha büyük hale gelirler. Eğer düşüncelerinizi beslerseniz, kendinizi hayatınızın büyük bir kısmı onlar tarafından yönetilir halde bulursunuz.

Çin Parmak Kapanı Metaforu

“Eğer daha önce bir Çin parmak kapanı ile oynadıysanız, bilirsiniz ki bu kapan hasır ile örülmüş, parmak kalınlığında bir tüptür. Tüpün iki ucuna birer parmağınızı sokup çektiğinizde, tüp uzar ve daha dar hale gelir.

Ne kadar fazla çekerseniz, tüp o kadar darlaşır ve parmaklarınızı çıkartmanız imkansız hale gelir. Ama eğer basitçe iki parmağınızı birbirine doğru iterseniz, parmaklarınız özgür kalacaktır.

Şimdi, hayatın hangi açılardan Çin parmak kapanı gibi olduğunu düşünün. Hayata karşı ne kadar fazla savaşırsanız, o kadar fazla sınıra maruz kalırsınız. Ancak savaşmayı bırakırsanız kendi seçimlerinizi yapacak özgürlüğe sahip olursunuz.”

Çukur ve Kürek Metaforu

“Son derece derin bir çukura düştüğünüzü ve çıkmanıza yardımcı olmak için elinizde olan tek şeyin bir kürek olduğunu düşünün. Ne yapacağınızı bilmediğiniz ve çaresiz hissettiğiniz için kazmaya başlarsınız.

Yavaş yavaş, çukurun daha derinlerine gitmeye başlarsınız. Siz toprağı kazdıkça çukur daha derin hale gelir ve çıkmak daha da zorlaşır. Küreği başka bir şekilde kullansanız daha iyi olmaz mıydı? Çıkmanıza yardım edecek birinin gelip gelmeyeceğini görmek için bekleyemez miydiniz?”

Tecrübelerden kaçmak işte tam da bunu yaşamanıza sebep olur. Zor bir durumdan çıkmak ile ilgili hissettiğiniz anksiyete kendinizi o problemlerin daha da derinine sürüklemenize neden olur. Ancak, durumu kabullenmek size yeni alternatifler bulmak konusunda yardımcı olabilir. Belki başta acı çekmeniz gerekebilir, ama uzun vadeli bir çözüm bulmak sizin daha fazla yararınıza olacaktır.

Sizin de görebileceğiniz üzere, ACT metaforları hayatınızın bazı noktalarını anlayabilmeniz için size yardımcı olabilir. En azından, durumlar üzerine daha derin düşünmenize ve bazı zamanlarda durumunuzu farklı bir bakış açısından görebilmenize yardımcı olabilirler. Eğer dışarıdan hiç veri almıyorsanız, olduğunuz yerde sıkışıp kalmak fazla kolay bir hale gelebilir.