Egzersiz Yaptığınızda Beyninizde Neler Olur?

Yazan ve doğrulayan psikolog María Vélez

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Egzersiz yapmak, sayısız psikolojik, fiziksel ve sosyal faydaya sahip. Bunu yapmak, bağışıklık sisteminizi geliştirmenin ve bazı hastalıkları önlemenin yanı sıra, ruh halinizi, benlik saygınızı ve fiziksel görünümünüzü de olumlu yönde etkileyebilir. Fizyolojik açıdan egzersiz, kardiyovasküler ve solunum sağlığı için mükemmeldir. Peki sizce egzersizin zihin sağlığınız üzerindeki etkileri neler? Egzersiz yaptığınızda beyninizde sizce neler oluyor?

Egzersiz, nöronlar arasındaki iletişimden sorumlu kimyasal hücreler olan nörotransmitterlerin salgılanmasını düzenliyor. Aynı zamanda vücudun nöronları rejenere ettiği ve yenilerini yarattığı bir süreç olan nörojenezde de rol oynar. Bütün bunlar sağlıklı bir beyne ve iyi seviyedeki bir bilişsel işlev kapasitesine katkıda bulunuyorlar. Aşağıdaki bölümlerde, bu süreçlerin neler olduğunu biraz daha derinlemesine inceleyeceğiz.

Egzersiz yaptığınızda beyninizdeki sinirlerin faaliyetlerinde gelişme

Halen insanlar arasındaki yaygın bir inanış, yaşlanma ve bazı alışkanlıkların sinir ölümüne yol açtığı yolunda. Ancak, son yıllarda, bilim insanları, bunun böyle olmadığını ortaya koyuyorlar. Araştırmacılar, nöronların kendilerini nasıl onarabildiklerini, telafi edici mekanizmaları nasıl bulabildiklerini ve oluşturdukları ağların etkinliğini nasıl artırabildiklerini tespit ediyorlar. Bilim insanları, sahip olunan bu yeteneğe nöroplastisite diyorlar ve gelişme, öğrenme ve rahatsızlıklardan kurtulma anlamında oldukça önemli bir özellik olarak görüyorlar.

Egzersiz yaptığınızda beyninizde meydana gelen değişiklikler ile ilgili nöroplastisitenin sahip olduğu mekanizmalardan biri de nörojenez. Yeni nöronların yaratılması, beynin her yerinde gerçekleştirilebilen bir süreç değil. Hipokampus, koku alma ampulü ve lateral ventrikülün subventriküler bölgesi, bu faaliyetin gerçekleşmekte oldupu beyin alanları.

Son on yılda, araştırmacılar, çalışmaları kapsamındaki çabalarını, hangi faktörlerin nörojenezi desteklediğini ve hangilerinin de bu faaliyeti inhibe ettiğini belirlemeye yönelttiler. Şimdiye kadar belirleyebildikleri iki faktör ise, desteklenmiş bir çevre ve fiziksel egzersiz.

Bu nasıl oluyor?

Bilim adamları, fiziksel egzersizin nörojenezi nasıl etkilediğini henüz tam olarak anlayabilmiş değiller. Bununla birlikte, egzersizin vücuttaki BDNF (beyin türevli nörotrofik faktör/brain-derived neurotrophic factor) and VEGF (vasküler endotelyal büyüme faktörü/vascular endothelial growth factor) düzeylerini arttırdığı sonucuna varmak için ellerinde yeterli kanıtları da bulunuyor.

BDNF ve VEGF, sırasıyla nöronların sağlığını ve kan damarı oluşumunu destekleyen proteinler olarak biliniyorlar.

• BDNF

Araştırmacılar, egzersiz yaparken, BDNF seviyelerinin beyninizde iki hatta üç katına çıktığını ve yaklaşık bir saat sonra normale döndüğünü ortaya koyuyorlar. Bilim adamları, bu proteinde meydana gelen artışı ile hipokampus hacmindeki yıllık % 2’lik artışı da birbirleri ile ilişkilendiriyorlar. Normalde, yaşlanma sürecinde hipokampus hacmi % 1-2 oranında azalıyor.

Özetle, fiziksel egzersiz hipokampüsün nöronları üzerindeki NMDA reseptörünün ortaya çıkış hızını arttırıyor. Bu reseptörlerin aktivasyonu, sinopsisdeki kalsiyum seviyelerini yükseltiyor ve sonuçta BDNF proteinlerinin üretimini düzenleyen yolların da aktivasyonunu tetikliyor. BDNF ise, daha sonra hipokampustaki ana hücrelerde bulunan ve yeni nöronların oluşturulmasını teşvik eden başka bir reseptörü (TrkB) aktive ediyor.

• VEGF

VEGF’yi nörojeneze bağlayan mekanizma hala açık olarak ortaya konulmuş olmasa da, araştırmacılar, bu proteinin de doğrudan veya dolaylı bir rol oynadığına inanıyorlar. Bir yandan da, egzersizle, ana sinir hücrelerinde de değişiklikler meydana geliyor. Diğer taraftan, kan damarlarının sayılarını ve çapılarını da arttırıyor.

Kan damarları ve kan damarlarının çaplarındaki bu artış, kan dolaşımına ve sonuç olarak da hücrelerin sağlığına katkıda bulunuyor. Araştırmacılar, egzersizin ve buna bağlı olarak VEGF’deki artışın, ana hücrelerde bir artışı ve hücresel ölümde bir azalmayı tetiklediğini ve makrofajların (yabancı maddeleri ortadan kaldıran bağışıklık sistemi hücreleri) üretimini de düzenlediğini tespit ettiler.

Egzersiz yaptığınızda nörotransmiterlerdeki artış

Fiziksel egzersizler, aynı zamanda çeşitli nörotransmitterlerdeki artışları da tetikliyor. Örneğin, egzersiz yaparken vücudunuz stresli, tehditkar veya fiziksel olarak tetikte olmanızı gerektiren durumlara yanıt vermek üzere vücudunuzu hazırlayan nörohormonlar olan katekolaminden daha da fazla üretir.

Bu gruptaki diğer nörotransmitterler ise noradrenalin, dopamin ve adrenalin. Bu maddelerdeki ve endorfinlerdeki artış, fiziksel egzersizin neden sağlığınızı iyileştirdiğini ortaya koyan bir başka gösterge olarak da değerlendirilebilir.

Egzersizin bir başka sonucu da, stres hormonu olarak adlandırılan kortizoldeki azalma. Sonuç olarak, kortizolün vücudunuz üzerindeki zararlı etkisi de, egzersiz yapmanızla birlikte azalacaktır.

Öğrenme ve bilişsel işlevler

Nörogenez süreci ve genel olarak nöroproteksiyon, öncelikle hipokampusta gerçekleşir. Beynin bu alanı, uzamsal öğrenme ve uzun ve kısa süreli hafızanın bütünleşmesi konusunda uzmanlaşmıştır. Bu nedenle, egzersizin beyin üzerindeki etkisi ile ilgili yürütülen çeşitli çalışmalar, düzenli fiziksel egzersizin öğrenme ve hafızayı da geliştirdiğini göstermekte.

Bu da yeterli değilmiş gibi, bu eylemin ruh halinin iyileştirilmesi ve stresin azaltılması üzerindeki olumlu etkisi nedeniyle, bu olumlu katkıların diğer bilişsel yeteneklere de sirayet ettiği açıkça görülüyor. İşlem hızı, karar verme yeteneği ve dikkatte seçicilik, egzersizler yoluyla geliştirilebilir. Kısacası, fiziksel egzersizin, genel bilişsel performansta meydana gelen gelişmelerle yakından ilişkili olduğu görülüyor.