Çocuklarda Özel Dil Bozukluğu

Yazan ve doğrulayan psikolog Francisco Roballo

Son Güncelleme: 22 Aralık, 2022

Her yaştan ve çevreden insan, dil problemine sahip olabilir. Bu problemler iletişimi imkansız hale getiren çok karmaşık problemlerden “r” harfi yerine “l” harfini söylemek gibi basit probleme kadar uzanabilir. Çoğu özellikle çocuklukta görülür, çünkü bu dönemde dil gelişimi ve öğrenme zirvededir. Çocukluk dil bozukluğunun bir tipi de özel dil bozukluğu (SLI) olarak adlandırılır.

Çocukların beyni sıçraya sıçraya gelişir. En kompleks bilişsel fonksiyonları aşırı derecede hızlı bir şekilde geliştirir. Dil de bunların en önemlilerinden biridir, hele de türlerin evrimi üzerinde oynadığı rolü düşünecek olursak.

Kabul etmek gerek ki dil de, çocukken edinilen ve gençlikte geliştirilen aşırı derecede kompleks bir beceridir. Çoğu dil bozuklukları çocuklukta başlar. Eğer düzeltilmezse hayatın geri kalanında problemlere neden olabilir.

Özel dil bozukluğu nedir?

Özel dil bozukluğu öğrenmede bir tür gecikme ya da öğrenememe sonucu oluşur. Bilişsel beceriler kişiden kişiye çeşitlilik gösterse de uzmanlar SLI’den belirli bir bozukluk olarak bahsediyor.

Bozukluk bazen diğer becerileri etkilese de genellikle her şeyi etkilemek yerine belirli bir öğrenme becerisinde eksiklik olarak ortaya çıkar. En çok bilinen örneği disleksidir. Disleksi hastaları normal bir zeka seviyesine sahip olmalarına rağmen okumayı ve yazmayı öğrenmede zorluk yaşar.

Beynin olgunlaşması ve dil gelişimi

Dil gelişimi adım adım oluşur ve beyindeki sinirsel gelişimin doğru gerçekleşmesine bağlıdır. Spontane gelişen dil iki yaşında başlar ve belirgin motor gelişimi ile aynı anda gerçekleşir. Bu süreç de sinir sistemindeki sinirlerin içindeki miyelinasyon seviyesindeki artışla aynı ana denk gelir.

Örneğin altı aylık olunca motor gelişimi ve diğerleriyle etkileşim becerisi sayesinde bebeklerin gülümsemeleri mümkün hale gelir. Bir başka örnek olarak da motor gelişimini neredeyse tamamlamış ve yaşını söylemek ve dört adet sayıyı tekrar etmekten daha kompleks sözlü görevleri yerine getirebilen bir beş yaş çocuğu verilebilir.

Erken beyin hasarı durumunda ne olur?

Erken beyin hasarı bir çeşit kazanın bir sonucu olabilir. İlk potansiyel eksiklik kazanın kendisinden, sinir sistemine verilen zarar yüzünden meydana gelen komşu sinirsel değişimden kaynaklanabilir. Öğrenme anormallikleri daha sonra ortaya çıkabilir. Bu yeniden yapılanmanın bir sonucudur.

Çocuklarda nöroplastisite, işlevsel yeniden yapılandırmayı mümkün kılar, fakat bu gelişim bozukluğu ihtimalini yok etmez. Sakatlanmanın türü, bozukluğun dağınık ya da odaklı olmasını belirleyecektir.

Disleksi

Disleksi; kelimelerin, hecelerin ve harflerin sırasında meydana gelen problemlerden kaynaklanan bir okuma zorluğudur.

Bu en yaygın özel dil bozukluğudur. İşitsel işlemede temel bir problemin ve görsel algılama bozukluğunun bir sonucu olabilir. Yazma sistemine göre bozukluğun çeşitlilik gösterebileceğini akılda bulundurmak gerekir.

Disleksi nasıl fark edilir

Disleksik çocuklar yazı dilindeki elemanları doğru şekilde algılamada sorunlar yaşar. Disleksinin dört muhtemel belirtisi şunlardır:

• Dikkat vermede sorun yaşamak. Belirli görevler çok fazla bilişsel kaynak gerektirir ki bu da zihinsel yorgunluğa ve odaklanma ya da konsantre olmada zorluğa neden olur.
• Yanal sorunlar. Sağ ve solu ayırmada zorlanma ve genel uzaysal problemler.
• Farklı parmakları birbirinden ayırmada ve adlandırmada zorluk.
• Güvensizlik ve inatçılık.

Disleksi ile diskalkuli arasındaki fark nedir?

Disleksi hastası kişilerin sayılarla özel bir problemi yoktur. Bozuklukları, genel olarak dille ilgili soyut kavramları anlamakta zorluk çekmektir.

Öte yandan diskalkuli sayı problemleri üstünde zihinsel olarak çalışmada zorluktur. Diskaluliyi saptamak için terapistler şunları arar:

• Temel işlemleri öğrenmede ve hatırlamada zorluk
• İşaretleri tanımada ve doğru şekilde kullanmada problem
• Kafasından saymada zorluk. Parmakla saymak gibi daha gelişmemiş yollar kullanmak
• “Büyüktür” gibi sayısal kavramları anlamada zorluk
• Sayıların soyut ve uzaysal betimlemelerinde sorun yaşamak ki bu sayıları yazmada zorluğa yol açar.

Özel dil bozukluğu ile zihinsel engel arasındaki fark

Özel dil bozuklukları, örneğin yukarıda bahsettiklerimiz, sadece dilde gerçekleşen gelişimsel problemlerdir. Öte yandan beynin diğer bölümlerini de etkileyebilir.

Zihinsel engel ise, zihinsel fonksiyonda tamamen değişim anlamına gelir. Gelişimin ilk aşamalarında ortalamanın altı zihinsel beceriler şeklinde açığa çıkar.

Özel dil bozuklukları: Değerlendirme ve tedavi

Sıklıkla, özel dil bozukluğu tanısı koymak için çok disiplinli bir ekip birlikte çalışır. Ekip genelde şunlardan oluşur:

• Bir konuşma terapisti. Hangi bil bölümünün bozukluğa neden olduğunu belirlemeden sorumludur.
• Bir nöropsikolog. Beyin sakatlanması durumunda bir nöropsikolog yönetsel fonksiyonu değerlendirir. Aynı zamanda diğer problemleri elemek için ayırıcı tanılar koyar.
• Bir psikolog. Dil bozukluğuna sahip olmanın duygusal yanıyla baş etmeden sorumludur. Dil bozukluğuna sahip pek çok çocuk evde sorun yaşar.
• Bir öğretmen. Öğretmenler bu ekipte kritik rol oynar çünkü sorunu okulda saptayacak kişi genellikle onlardır.
• Diğer uzmanlar. Nörolojist, doktor ve psikiyatrlar da aynı zamanda bir beyin sakatlığı ya da farklı fiziksel bir sebep olması durumunda müdahale edebilir.

Tedavi

Özel dil bozukluğunu tedavi etmek de birden fazla uzman gerektirir. Özel dil bozukluğu teşhisi konduktan sonra ekip tedavi için bir strateji geliştirir.

Dil terapisti genelde hastaya dil becerilerini geliştirmesi için egzersizler veren kişidir.

Örneğin, bir çocuk sözcükleri yanlış söylemesine neden olan (“r” yerine “l” demek mesela) fonetik bozukluğa sahipse konuşma terapisti, ağzın pozisyonunu düzeltmek için motor ve dilsel telaffuz egzersizleri verecektir.

Müdahale, çocuğun sahip olduğu dil bozukluğuna bağlı olarak değişir. Bu aşamada öğretmenin dil ve dinlemedeki rolü kritiktir. Dilsel kavrayışına ve ifade problemlerine özel dikkat etmelidir.

Tedavi sürecinin bir psikolog içermesi önemlidir çünkü duygusal problemler sık sık hastanın ilerleyişini yavaşlatır.

Sonuç olarak, çocukların beyinlerinin aşırı derecede yoğurulabilir olduğunu unutmamak önemlidir çünkü hala bu çok önemli bağları oluşturmaktadırlar. Bu nedenle dil bozukluklarını bir an önce tedavi etmek çok önemlidir.

Eğer çocuğun disleksisini olabildiğince erken tedavi ederseniz bozukluğunu kompanse edecek stratejileri ve becerileri geliştirebilir. Tedavi ile hayatın ileriki dönemlerinde oluşabilecek problemleri önleyebilirsiniz zira problemleri yirmili ya da otuzlu yaşlarda çözmek çok daha zordur.