Şizofreni Hastalarında Bilişsel Eksiklikler

Yazan ve doğrulayan psikolog Cristina Calle Guisado

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Şizofreni hastalarında bilişsel eksiklikler şiddetli olabilir ve sıklıkla fonksiyonel problemlerle ilişkilendirilir. Ne yazık ki, somut bir nöropsikolojik profili olmayan bu eksikliklere neyin neden olduğunu belirlemek her zaman kolay değildir.

Bu eksikliklerin şizofreninin olumlu semptomlarının (halüsinasyonlar, düşünce bozuklukları, sanrılar vb.) bir ürünü olmadığını göz önüne almak önemlidir. Şimdiye kadar, halüsinasyonların veya sanrıların ciddiyeti ile bilişsel eksikliklerin ciddiyeti arasında doğrudan bir ilişki olduğuna dair bir kanıt yoktur.

Bireyler herhangi bir psikotik semptomdan önce dikkat, oryantasyon ve hafıza ile ilgili bilişsel değişiklikler yaşarlar. Öte yandan, dikkat ve çalışma belleği ile ilgili olanlar gibi bazı bilişsel değişiklikler, psikotik epizodlarda mevcuttur ve sabit kalmaktadır.

Bilişsel değişiklikler şizofrenide olumlu ve olumsuz belirtilerden bağımsız görünmektedir.

Hastaların uzun bir süre hastanede kaldıktan sonra taburcu olduğu bazı durumlarda, araştırmalar bilişsel bozukluklar aynı kalırken, hatta daha da kötüleşirken olumsuz semptomların iyileşebileceğini göstermektedir. Bunun gösterdiği ise, bu iki unsurun birbirinden nispeten bağımsız olduğudur.

Bilişsel değişiklikler ve olumsuz belirtiler, etkileşime girme şekillerinden dolayı yakından ilişkilidir. Bununla birlikte, bu ilişkiyi analiz etmek kolay değildir.

Genel olarak, etrafındakilere karşı ilgi kaybı ve bir projeden kopuk hissetmek kişinin bilişsel yeteneklerini etkiler. Sonuç olarak, bu değişkenlerin kombinasyonunun prognoz üzerinde daha büyük bir etkisi olabilir.

Bilişsel eksikliklerin şizofreni üzerine etkileri

Yukarıda belirttiğimiz gibi, şizofrenide bilişsel değişiklikler şiddetli olabilir. Kişisel özerkliği ve hastanın günlük işlerini yerine getirme yetisini sınırlandırırlar.

• Bilişsel eksiklikler, hastanın açık belleğindeki ve dikkat sürdürebilmesindeki yetersizlikler nedeniyle sosyal olarak çalışabilme yeteneğini etkileyebilir.
• Yürütücü işlev, açık bellek, çalışma belleği ve sürekli dikkatteki eksiklikler hastanın mesleki işlevini etkileyebilir. Odaklanma, bilgi toplama ve yeni şeyler öğrenme yeteneklerini riske atar.
• Yürütücü işlev eksiklikleri, açık bellek eksiklikleri ve çalışan bellek eksiklikleri de bireyin bağımsız yaşama kabiliyetini etkileyebilir. Yemek pişirme, alışveriş yapma ve kişisel hijyen gibi günlük işleri yapabilme yeteneklerini etkiler.

Şizofreni hastaları dikkat toplama ve karar verme sürecinde bilgileri işleme konularında zorlanabilirler. Ayrıca yeni bilgiyi öğrendikten hemen sonra kullanmakta zorlanabilirler.

Şizofrenide bilişsel eksikliklerin nedenleri

Bilim adamları şizofrenide bilişsel eksikliklere neden olan şeyi henüz bilmiyorlar. Bazı uzmanlar, bu bilişsel bozuklukların antipsikotik ilaçlarla yapılan tedavinin bir sonucu olabileceğini öne sürüyor. Ancak, bu hipotezi destekleyen hiçbir veri yoktur.

Araştırmalar, konvansiyonel antipsikotik ilaçların, dikkat gibi bazı temel psikolojik süreçler üzerinde ılımlı olsa da olumlu etkileri olduğunu göstermektedir. Dezavantajı, motor becerilerini de etkileyebilmeleridir.

Dolayısıyla, antipsikotik ilaçların şizofreni hastalarında bilişsel eksikliklerin bir nedeni veya çözümü olup olmadığını hala bilmiyoruz. Daha fazla araştırma yapılması konuya ışık tutabilir.

2018’de Bask Üniversitesindeki araştırmacılar, Alzheimer hastalarında bilişsel bozulmayı yavaşlatan çeşitli ilaçların etkinliğini değerlendiren bir çalışma yayınladı. Bunu yapmak için şizofreni hastalarının bilişsel değişikliklerindeki her iyileşme değerlendirildi.

Araştırmacılar, küresel düzeyde yeni klinik çalışmaların analizi sayesinde, ilaç araştırmalarında bu hastaların fonksiyonel iyileşmesini garanti altına alan bir dizi metodolojik iyileştirmede bulundular.

Şizofreni hastalarında bilişsel bozukluklar antipsikotiklerle tedaviden önce saptanma eğilimindedir.

Farmakolojik Olmayan Tedavi

Antipsikotiklerle ilgili ana sorunlardan biri, yalnızca olumlu semptomların tedavisinde faydalı olmalarıdır. Şizofrenide ortaya çıkan olumsuz semptomlar için çok etkili değiller, bu yüzden diğer ilaç bazlı olmayan tedaviler de önemlidir.

Örneğin, mesleki terapi dikkat problemlerini tedavi etmeye yardımcı olabilir. Stimülasyon, konsantrasyon ve el sanatlarına odaklanan egzersizlerle hastanın yönlendirilmiş dikkatini ve konsantrasyonunu iyileştirmesine yardımcı olabilir.

Tüm tedaviler, her hastanın ihtiyaçlarına göre uyarlanmalıdır. Şizofreni hastalarında bazı anatomik ve nörokimyasal değişiklikler yaygın olmakla birlikte, hastalığın heterojenliği genel bir nöropsikolojik profil oluşturmayı imkansız kılmaktadır.