Haloperidol Nedir ve Ne İçin Kullanılır?
Haloperidol bir antipsikotik veya nöroleptik ilaçtır. Kimyasal yapısı itibariyle bir bütirofenondur. İlk keşfi 1958’de Paul Janssen tarafından yapılmıştır ve tipik bir antipsikotiktir. Dolayısıyla halüsinasyonlar, delüzyonlar veya ajitasyonlar gibi pozitif şizofreni belirtilerinin tedavisinde kullanılır.
Haloperidol merkezi sinir sistemini baskılayan bir maddedir, dolayısıyla sakinleştirici etkileri vardır. Bu etkisi dolayısıyla agresiflik ve ajitasyonu tedavi etmekte de kullanılır.
Haloperidol Ne İçin Kullanılır?
18 yaşından büyük insanlarda doktorlar şu durumları tedavi etmek için haloperidol reçetesi düzenlerler:
- Şizofreni
- İlaçsız tedavilere cevap vermeyen konfüzyon durumları.
- Bipolar bozukluk ile bağlantılı manik vakalar.
- Psikotik bozukluklara bağlı ortaya çıkan psikomotor ajitasyonu.
- Alzheimer, demans ve vasküler demans hastalarında ortaya çıkan agresif ve psikotik semptomlar.
- Tourette sendromu gibi, diğer tedavi tiplerine cevap vermeyen tik bozuklukları.
- Diğer tedavi tiplerine cevap vermeyen Huntington hastalığı.
Çocuklar söz konusu olduğunda, uzmanların haloperidol reçetesi vermesi bir son çare olarak görülür ve diğer tedavilerin işe yaramaması veya hastanın diğer tedavilere intoleransı olması durumunda gerçekleşir. Haloperidol reçetesi aşağıdaki durumları tedavi etmek için verilir:
- 13 – 17 yaşları arasındaki ergenlerde görülen şizofreni.
- Aynı zamanda otistik olan veya başka bir gelişimsel bozukluktan muzdarip olan 6 – 17 yaşları arasındaki çocuk ve ergenlerde agresiflik.
- 10 – 17 yaşları arasındaki çocuk ve ergenlerde görülen Tourette sendromu gibi tik hastalıkları.
Ayrıca, bilim insanları günümüzde haloperidolün deliryumu engellemek için kullanımı üzerine de çalışmalar yapmaktadır. Düşük dozlarda verildiğinde yüksek risk grubundaki hastalarda ve ameliyata girmek üzere olan hastalarda deliryumun etkilerini azaltmak için işe yarıyormuş gibi görünmektedir. Ayrıca, özellikle ameliyat veya kemoterapi sonrasında ortaya çıkan mide bulantısı ve kusmayı engellemeye de yardımcı olabilir. Bu son spesifik kullanımının ne kadar işlevsel ve güvenli olduğu birden fazla araştırma ile kanıtlanmıştır.
Etki Yolu
Haloperidol dopamin reseptörlerine zıt çalışan güçlü bir maddedir. Me rkezi D2 reseptörlerini seçici olmayan bir şekilde bloklamak suretiyle çalışır. Ayrıca, daha az seviyede olsa da, adrenerjik alfa-1 reseptörlerini de bloklar.
Dopamin reseptörlerini bloklayarak beyindeki dopamin fazlalığını aza indirir. Bu şekilde, haloperidol delüzyonal fikirleri ve halüsinasyonları baskılar. Ayrıca psikomotor uyuşukluğu yaratır, ki bu da birçok şizofreni ve bipolar bozukluk durumunda son derece işe yarayan bir şeydir.
Yan Etkileri
Haloperidol, diğer neredeyse tüm psikotropik ilaçlar gibi, bazı yan etkilere sebep olabilir. Bu yan etkiler genelde haloperidolün etki yolu ile ilgilidir. Hatta, haloperidolün yan etkilerinin çoğu vücudun başka yerlerinde oluşan dopamin blokajlarından dolayı gerçekleşir. En sık görülen yan etkileri şunlardır:
- Ekstrapiramidal belirtiler.
- İnsomni (uykusuzluk hastalığı).
- Ajitasyon.
- Hiperkinezi (aşırı kasılım).
- Migren.
Daha seyrek görülen yan etkilerine şunlar dahildir:
- Psikotik bozukluk.
- Depresyon.
- Kilo alımı.
- Tremorlar.
- Hipertoni.
- Ortostatik hipotansiyon.
- Distoni.
- Uyuklama.
- İdrar retansiyonu.
- Ereksiyon bozukluğu.
- Mide bulantısı ve kusma.
- Görme kusurları.
Haloperidol ve Diğer İlaçlar
Uzmanlar bu ilacın diğer antipsikotiklerle alınmasını önermezler, çünkü bu durum haloperidolün negatif yan etkilerini daha şiddetli hale getirebilir. Ayrıca ekstrapiramidal semptomlar da daha kötüye gidebilir.
Ciddi bir olumsuz reaksiyon nöroleptik malign sendromun (NMS) ortaya çıkması anlamına gelebilir. Sık görülmese de, eğer ortaya çıkacağı şüphesi varsa, ki genelde tedavinin başlangıcında gerçekleşir, en iyisi erken tanı alabilmek adına bunu bilmektir. Diğer semptomların yanında kas sertliği, yüksek ateş ve aritmiye sebep olur. Dolayısıyla, bu konuda uzmanların tavsiyesini takip etmek önemlidir, zira tedaviyi kontrol etmekle ve işlevselliği ile potansiyel risklerini tartmakla sorumlu olanlar onlardır.
Haloperidol tedavisi ufak dozlarla başlatılmalıdır. Sonrasında, hastanın tepkileri ve ihtiyaçlarına, ayrıca tedavinin yararları ve bedeli arasındaki ilişkinin değerlendirilmesine bağlı olmak üzere doktor dozun arttırılmasını önerebilir. Ayrıca, yan etkilerden kaçınmak adına, ilaç dozu her zaman mümkün olduğunca az tutulmalıdır.
Doktorlar küçük çocuklara ve yaşlı hastalara haloperidol reçetesi yazarken dikkatli olmalıdır. Hatta, dozları gerektiği şekilde ayarlamalı ve ortaya çıkma riski olan diğer yan etkileri takip etmelidirler.