Goldberg'e Göre Beş Büyük Kişilik Özelliği

Lewis Goldberg’in kişilik kuramı “Büyük Beş” ya da “Beş Faktör Modeli” olarak da bilinir. Bir kişinin nasıl olduğunu belirlemek için belirli kişilik özelliklerine tekrar tekrar vurgu yapan farklı çalışmalardan ortaya çıkmıştır.

İnsanlar 1933’ten beri bu model hakkında konuşsalar da, 1993’e kadar bu, yapılandırılmış bir teori haline gelmemişti.

Goldberg, Büyük Beş kişilik özelliklerini büyük harflerle tanımladı. Onlara birincil faktörler de deniyordu.

• Birincisi, O Faktörü yani Yeni deneyimlere açıklıktır (Openness).
• İkincisi C yani Sorumluluk (Conscientiousness).
• Üçüncüsü, E veya Dışadönüklük (Extroversion).
• Dördüncüsü A Faktörü yani Anlayış (Agreeableness).
• Ve sonuncusu, Nörotizm’i temsil eden N. Kelimelerin ilk harfleri “OCEAN” yani “Okyanus” kelimesini oluşturur.

“Her insan, Tanrı’nın onu yarattığı gibidir, ama sonra kendisinin yarattığı şey hâline gelir.”

– Michael Servetus

Aynı zamanda, bu özelliklerin her biri daha spesifik özelliklerden oluşur. Bilim adamları bu modele dayanan farklı kişilik testleri geliştirmişlerdir. Bu sayede teste katılan kişinin neye benzediğini değerlendirmek ve ölçmek mümkün olur. Bu özel modelin özellik ve niteliklerine daha yakından bakalım.

Deneyime açıklık, bir kişilik özelliği

Açıklık (“O”), bir kişinin yeni deneyimleri arama yeteneğini ifade eder. Sadece bu değil, aynı zamanda onlara yer açma ve geleceği yaratıcı bir şekilde görselleştirme kapasitesi.

Deneyime son derece açık olan insanlar yaratıcıdır ve sanatı takdir ederler. Diğer insanlarla iyi işbirliği yaparlar. Ayrıca meraklıdırlar ve rutin çeşitliliği tercih ederler.

Bu kategoride düşük puan alanlar, yeni deneyimlere kendini kapatan insanlardır. Tüm karşı özellikleri gösterirler. Başka bir deyişle, güvenlik ve alışılmış olanı tercih ederler. Yeni şeylere uyum sağlamaları çok zordur, bu yüzden katı bir programı tercih ederler. Teknik faaliyetlere yönelir ve soyut şeylere çok az ilgi gösterirler.

“C” Faktörü – Sorumluluk

Bu faktör, kendini kontrol etme kapasitesi ve etkili bir şekilde hareket etme yeteneğini ifade eder. Planlama, örgütsel ve yürütme becerileri ile ilgilidir. Sorumluluk aynı zamanda kalıcılığı, amaç ve hedefleri ve dakikliği takip etme becerisiyle de ilgilidir.

Bu faktörde yüksek puan alan insanlar genellikle düzenli kişilerdir. Başkaları onları güvenilir ve titiz olarak görür. En uç noktada, bu özelliğe sahip insanlar mükemmeliyetçi ve işkolik olabilirler. Başarı, güçlü bir ihtiyaçtır onlar için.

Dışadönüklük, başka bir kişilik özelliği

Dışadönüklük, başkalarıyla ilişki kurma ve arkadaşlıklarının tadını çıkarma yeteneğidir. Dışadönük insanlar, arkadaş sahibi olmayı sever ve grup ortamında rahat ederler. Ekip olarak iyi çalışırlar, iyimser ve coşkuludurlar. Diğer insanlarla birlikteyken sudaki bir balık gibi mutludurlar.

Karşı tarafta ise yalnız daha verimli çalışan, içe dönük kişiler vardır. İçe dönük insanlar genellikle, diğer insanlara karşı belirli bir güvensizlik veya tedbir hissi duymalarıyla dikkati çeker. Küçük arkadaş çevrelerini tercih eder ve büyük gruplarda rahatsızlık duyarlar.

“A” faktörü: Anlayış

Bu öncelikle bir kişinin empati kapasitesi ile ilgilidir. Bu faktörde yüksek puan alanlar diğer insanlara karşı anlayışlı ve hoşgörülüdür. Başkalarının ihtiyaç ve duygularını anlamada çok iyidirler.

Spektrumun karşı ucunda olanlar zor ve mücadelecidir. Tartışmalardan hoşlanırlar ve görüşlerini başkalarına dayatmaya çalışırlar. Düşmanlık onların ticari markasıdır. Bu tür insanlar rekabetçi faaliyetlerde çok iyidir ve insanların karşısında olmaktan enerji alırlar.

Nörotisizm veya duygusal dengesizlik

Bu faktör yaşamdaki zor durumlarla başa çıkma becerisini veya yetersizliğini ele alır. Bu faktörde yüksek puan alan insanlar tahmin edilemez davranırlar. Tutarlı davranış sergilemezler ve tepkileri çok farklı olsa da, bunun nedeni açık değildir.

Diğer tarafta, istikrarlı, ihtiyatlı ve ılımlı insanlar vardır. Kriz zamanlarında bile bu şekilde davranırlar. Bunun gibi insanlar sakindir, zorluk ve hatalarla başa çıkma yeteneklerinden emindirler. Genellikle olumludurlar ve sıkıntıdan bağımsız olarak pozitif kalmayı başarırlar.

Bu modele göre, kişilik testinin sonucu, her bir kategoride, her bir özellik için kişiyi yüksek, orta veya düşük seviyeye yerleştiren bir puandır. Bazen işe alımda için seçim sürecinde kullanılır. Eğitimciler, kişilikleriyle eşleşen bir mesleği seçmelerinde öğrencilere yardımcı olmak için bu yöntemi kullanmaktadır. Bazı klinik ortamlarda da kullanılır.