Direncin Nörobiyolojisi

Direncin nörobiyolojisi biyolojik bir bakış açısıyla insanın en büyüleyici süreçlerinden birini açıklayan bir araştırma alanıdır.

İnsanların olumsuz durumlarda stresle başa çıkmayı başardığı süreçten bahsediyoruz. Duygusal sağlığını korurken ve travmanın etkisini azaltarak bu karmaşık dünyaya nasıl uyum sağlıyorlar.

“Direnç” kelimesi son yıllarda oldukça belirgin hale gelen bir kavramdır. İlham verici, onu seviyoruz ve hatta çoğumuz bu konuda okuyor ve üzerinde çalışıyor. Ancak, özellikle nöropsikologların ilgisini çeken belirli bir özellik var…

Neden bazı insanlar karmaşık, olumsuz durumları etkili bir şekilde ele alıyorlar, diğerleri ise sürekli bir çaresizlik durumunda kalıyorlar?

“Hayat herkesi parçalar ama bazılarının parçaları daha sağlamdır.”

– Ernest Hemingway

Her şekil ve boyutta her zaman görüyoruz. Örneğin, anne ya da babasını kaybeden üç kardeşi ele alalım.

Aynı koşullar altında ve aynı ortamda, bu çocuklar çok farklı davranış kalıpları ile büyüyebilirler.

Bazıları bu travmatik yarayı problemli davranışlarda, düşük benlik saygısı, kaygı, öğrenme güçlüklerinde vb. şekillerde gösterir.

Fakat bir diğeri travmaya rağmen psikolojik dengeyi koruyacak daha uyarlanabilir bir tutum geliştirebilir. Bu şu soruyu ortaya çıkarıyor. Hangi nörobiyolojik mekanizmalar insanları daha fazla veya daha az dirençli yapar?

Direncin nörobiyolojisi, stresi tolere etme kapasitemiz

Direnç stresle başa çıkma yeteneği hatta bunu lehimize kullanma ile ilgilidir. Beynimiz gerçek bir tehlike detektörüdür.

Önceliğimizden biri de hayatta kalmaktır, dolayısıyla günlük yaşantımızda, gerçekten bunu fark etmeden, endişe duyuyoruz, olumsuz şeyleri bekliyoruz ve çevremizde bizi herhangi bir şekilde etkileyebilecek her türlü riski filtreliyoruz: fiziksel, sosyal, duygusal…

Nörobiyologlar stresi tolere etmenin en iyi yöntem olduğunu söyler. Peki neden? Bu bize harekete geçmeye hazırlar.

Ancak, endişelerimiz, korkularımız, geçmişin hatıraları veya geleceğe dair endişeler bize işkence ettiğinde, bu “sıkıntı” kronikleşir ve beyni genetik ve nörolojik olarak değiştirir.

O zaman zaten karmaşık olan ortamda meydana gelen zihinsel değişimlere, mutsuzluğa ve sorunlara uyum sağlamaya çalışıyoruz.

Hepimiz stresi yönetmek ve dirençli olmak için kendimizi eğitebileceğimizi biliyoruz. Bu arada bazıları halen küçük gündelik sorunlarla başa çıkmakta zorlanıyor.

Neden mi? Nörobiyoloji gösteriyor ki beynimiz bir derecede direnç gösterir.

Hormonların ve nörotransmitterlerin dirençteki rolü

2016 yılının başında “Nature” dergisi, direncin nörobiyolojisi hakkında ilginç bir çalışma yayınladı. Bu makalede, bu yeteneğin beynin çok özel alanları ile ilgili olduğu açıklanmaktadır. Neokorteks ve subkortikal seviyede amigdala, hipokampus ve locus coeruleus.

Bu konuda en etkileyici ve çarpıcı olan şey, dirençli olma yeteneğimizi teşvik eden veya engelleyen hormonların ve nörotransmiterlerin aktivitesidir.

Dehidroepiandrosteron (DHEA), kortizolün beynimiz üzerindeki etkisini düzenleyebilme özelliğine sahiptir. Bu hormonun eksikliğinden musdarip insanlar bu nedenle daha az dirençli olacaktır.

İnsan beyninin iki tip stres reseptörü vardır. Biri ilk önce küçük miktarlarda kortizol ile aktive olur. Aynı anda anıların baskısını güçlendirmek için hipokampusu uyarır.

Diğeri, kanda daha yüksek bir kortizol seviyesi olduğunda aktive olur. İkinci reseptörü daha fazla uyaran bu oluşum hafızamızın kalitesini etkiler. Daha az dirençli insanlar vücutlarında daha yüksek kortizol seviyelerine sahiptir ve bu nedenle bu reseptörler tepki gösterir.

Orkide ve karahindiba çocuklar

Daha dirençsiz insanların ortak özellikleri çocukluklarıdır. Güvensiz bağlanma, dugusal ihmal, istismar veya belirli bir travma ile geçmiş çocukluk büyük strese neden olur.

Bu dirence göre çocuklar söz ettiğimiz bu iki gruba ayrılır.

Orkide çocuklar, yukarıda anlattığımız, travmatik çocukluk geçirenler. Bununla birlikte, çevre üzerinde epigenetik vardır. Örneğin, gördüğümüz bir şey annelerin daha fazla duygusal stresden muzdarip olmasıdır. İster hoşumuza olsun olmasın, kortizol bebeğe ulaşır. Bebeğin amigdalanındaki nöronal bağlantıları etkiler.

Öte yandan karahindiba çocukları, bir dizi nedenden dolayı, strese karşı çok daha dirençli olanlardır. Baba ya da anneden gelen genetik miras, güvenli bağlanma bağları ve sağlıklı bir sosyal çevre ile gündeme getirilmemesi, kuşkusuz hayatın zorluklarına karşı daha dirençli bir tutum yaratır.

Sonuç olarak söylediğimiz gibi dirençli olup olmamak, epigenetiğe, çocukluk travmalarına, çevreye ve bir dizi hormon ile nörotransmitterlere bağlıdır. Doğuştan gibi görünse de bu eğitilip geliştirilebilir bir şeydir.

Örneğin, beyin nöroplastisitesi ve yeni davranışların başlaması, yeni düşünce kalıpları ve tutumlarının nasıl alındığı ile ilgili çalışmalarımız beynimizi daha dirençli bir organ haline getirebilir.

Unutmayalım, kendimize daha fazla yatırım yapmak ve daha fazla enerji, güç ve iyimserlik ile yaşamın sıkıntılarıyla yüzleşmek için her zaman aslında en doğru zamandır.