Büyüleyici Washoe Projesi

Washoe Projesi hem büyüleyici, hem de etkileyicidir. Amerikan İşaret Dilini öğrenen ilk insan olmayan hayvan olarak kabul edilen Washoe adlı dişi bir şempanzeyi içerir. Pek çok insan için, bu doğanın bir mucizesiydi.

Allen Gardner ve Beatrix Gardner adlı doktorlar bu projeye liderlik etmeye şempanze Washoe sadece 2 yaşındayken, 21 Haziran 1966 tarihinde başladı.

Orijinal olarak Batı Afrika’dan olan şempanze orada yakalandı ve deney başlamadan bir yıl önce ülkenin Hava Kuvvetleri tarafından Amerika Birleşik Devletlerine getirildi. NASA deneylerinde kullanılması niyetinde olunmasına rağmen Gardnerlar şempanzeyi evlat edindi ve böylece Washoe Projesi başladı.

“Ben insan haklarının olduğu kadar hayvan haklarının da yanındayım. Bu bir insanın takip etmesi gereken yoldur.”

– Abraham Lincoln

Washoe Projesi

Allen ve Beatrix Gardner Washoe Projesi başlamadan önce de maymunlar ile çalışma deneyimine sahipti. Dilbilim o dönemde halihazırda büyük ilgi duyulan bir alandı ve çift, hayvanların insan dilini öğrenmesinin mümkün olup olmadığını öğrenmek istedi.

Onlara insanlar gibi konuşmayı öğretmek amacı ile iki şempanze evlat edindiler. Her iki girişim de başarısız oldu ve bilim insanları maymunların anatomisinin sözlü ifade dilini onlar için imkansız hale getirdiği sonucuna vardı.

Dahası, maymunlara konuşmayı öğretmekten de tamamen vazgeçtiler. Sonrasında Washoe hayatlarına girdi ve işaret dilinin uygun olabileceğini değerlendirdiler. Ne de olsa bu türün elleri insan ellerine çok benziyordu, dolayısıyla bunun başarı olasılığı daha yüksekti.

Washoe’nun Eğitimi

Gardnerlar, ayrıca Washoe’yu insanmış gibi yetiştirmelerinin de en iyisi olacağına inanıyorlardı. Diğer bir deyişle, onu küçük bir kız olarak yetiştireceklerdi. Şempanzenin, dili bir insan bebeğinin yapacağı gibi doğal bir şekilde öğrenip öğrenemeyeceğini bilmek istediler.

Bundan dolayı Washoe’nun kendi kıyafetleri vardı ve yemek yemek için öğretmenleri ile masaya oturuyordu. Ayrıca kişisel eşyaları da vardı, bunların arasında diş fırçası ve tarak gibi şeylerin yanı sıra oyuncaklar ve kitaplar da vardı. Hatta büyüdüğünde onu bir oturma odası, mutfağı, şifonyeri, buzdolabı ve yatağı olan bir karavana yerleştirdiler.

Gardnerlar Washoe’nun velayetini o beş yaşındayken Roger ve Deborah Fouts’a devrettiler. Onlar da o zamandan itibaren aynı yaşam parametrelerini koruyarak ona baktılar.

Akıllı Varlıklar

Washoe’nun bakıcılarının işaret dili kullanmaları, ve sözlü dili kullanmaktan kaçınmaları gerekiyordu. Onun diğerlerinden farklı hissetmesini istemediler. Onun yerine, işaretlerin doğal olan iletişim biçimi olduğuna inanmasını istediler. Yavaş yavaş, Washoe insanlar ile iletişim kurmayı öğrendi.

Washoe’nun işaret dilini öğrenebilmesi için herhangi bir koşullama yöntemi kullanmadılar. Diğer bir deyişle, hayvan eğitmenlerinin genellikle yaptığı üzere, başarıları için onu ödüllendirmediler. Bunun yerine, taklit etme yolu ile öğrenmesi bekleniyordu. Ve o bunu yaptı! Deneyin sonunda bu şempanze 350’den fazla kelime/jest biliyordu.

Washoe elbette kendine has bir kişiliğe sahipti. Boş zamanlarında kitaplara bakmak hoşuna gidiyordu. Ayrıca ayakkabı kataloglarına da bakmayı seviyordu. Genellikle ayakkabılar onun dikkatini çekiyordu ve ayrıca çok iyi bir espri anlayışı vardı.

Washoe Projesi Bir Deneyden Daha Fazlasıdır

Gardnerların dikkatini çeken iki olay oldu. Aslında, ikisi de bunların olacağını öngöremedi. Bunların ilki birisinin bir bebeği doğurmak için gitmesi ile oldu, bu bebek sonrasında öldü. Washoe onun yokluğundan hoşlanmadı.

Kadın geri döndüğünde başına gelenleri Washoe’ya işaret dilinde anlattı. Şempanze bakışlarını aşağıya indirdi ve parmağı ile kederli annenin yüzündeki bir göz yaşının yarattığı yolu takip etti. Bu sadece onun yüksek düzeyde bir anlayışa sahip olduğunu göstermek ile kalmadı, bunun yanı sıra duyguları anladığını ve empati kurduğunu da ortaya koydu.

Diğer olay ise onu bir aynanın önüne koyduklarında ve kimi gördüğünü sorduklarında meydana geldi. “Benim, Washoe,” diye cevap verdi. Bu öz farkındalığa sahip olduğu anlamına geliyor, ki bu da daha yüksek bir bilişsel işlevdir.

Şempanze 1965 yılında ölmüş olsa da proje halen devam etmektedir. Projeyi bilen pek çok kişi primatların “insan olmayan kişiler” olarak ilan edilmesini talep etmektedir. Peki ya siz bu konuda ne düşünüyorsunuz?