Travmaya Bağlı Disosiyasyon ve Tedavisi

Yazan ve doğrulayan psikolog Valeria Sabater

Son Güncelleme: 13 Aralık, 2023

Travmaya bağlı disosiyasyon birçok soruyu ve bazı yanlış anlamaları gündeme getiren bir kavramdır. İlk olarak, bunun zayıflık anlamına gelmediğini veya patolojik bir mekanizma olmadığını anlamalıyız. Bireylerin acı verici bir olayla başa çıkmalarına yardımcı olan uyarlanabilir bir psikolojik tepkidir.

İnsan zihni, bireyi olumsuz deneyimden ayırmak ve böylece duygusal acısını susturmak için ayrışmayı kullanır. Bununla birlikte, bu sofistike hayatta kalma kaynağının psikolojik bir maliyeti vardır. Aslında, bireyin hafızasını ve kimliğini parçalayabilir. Bu makalede inceleyeceğimiz karmaşık bir zihinsel gerçekliktir.

Dissosiyatif bir bozukluğun varlığının erken tespiti, bireyin kendine zarar verme veya intihar girişimi gibi ciddi davranışlar geliştirmesini engeller.

Travmaya bağlı ayrışma

Travmaya bağlı ayrışma, ağrıyı azaltmak için bireyi dış ve iç deneyimlerden ayırmaya çalışan nöropsikolojik bir savunma mekanizmasıdır. Hafızalarını bulanıklaştırır ve onları belirli düşünce ve duygulardan uzaklaştırır. Ne de olsa, dramatik bir olayın anısı kalıcı olarak zihinlerinin ön saflarında yer alsaydı, tamamen bunalmış hissederlerdi.

Maryland Üniversitesi (ABD) tarafından yürütülen bir araştırma, bu boyutun etkisinin ihmal edildiğini öne sürüyor. Kendine zarar verme ve intihara meyilli davranışlarla önemli ölçüde ilişkili olduklarından, dissosiyatif süreçler hakkında daha fazla farkındalığa ihtiyaç olduğunu öne sürüyorlar.

Bu tepkinin bireyi acı çekmekten korumaya çalıştığı doğru olsa da, uzun vadede parçalanmış bir zihin her düzeyde çok büyük sonuçlar doğurur.

Ayrışma ile bağlantılı semptomlar

Travmaya bağlı dissosiyasyon, farklı nörolojik alanları harekete geçirerek, acı veren hafızanın izini ve bunun sonucunda ortaya çıkan ıstırabı düzenler. Serebral amigdala kortizol üretimini aktive eder ve prefrontal korteks gibi merkezler normal çalışmayı durdurur. Duygusal hafızanın merkezi olan hipokampus da düzensiz hale gelir.

Bu, duygusal bir uyuşukluk, hafıza kaybı ve derinlemesine düşünme ve muhakeme kapasitesinde azalma anlamına gelir.

Leiden Üniversitesi (Hollanda) tarafından yazılan bir makale, bu mekanizmanın travma sonrası stres bozukluğu, dissosiyatif kimlik bozukluğu ve borderline kişilik bozukluğu (BPD) gibi durumlarda mevcut olan son derece karmaşık bir süreç olduğunu vurgulamaktadır. Semptomların nasıl ilerlediğini bilmek faydalıdır:

• Endişe.
• İntihar düşünceleri.
• Duyguların izolasyonu.
• Kimlik şüpheleri.
• Kalıcı kaygı duyguları.
• Kabuslar gibi uyku bozuklukları.
• Anhedonia veya zevk hissedememe.
• Kendine zarar verme gibi kendine zarar verici davranışlar.
• Belirli dönemleri hatırlayamama.
• Kendilerinden ve çevrelerindeki dünyadan kopmak.
• Bir yere gitmek ve oraya nasıl gittiklerini bilmemek.
• Geçmişe dönüşler (travmatik olayların kısa anıları) olması.
• Etrafını saran birçok uyaranın ve deneyimin gerçek olmadığı hissini yaşamak.

Bu tür bir ayrışma bir spektrum içine girer. Sonuç olarak, bazı insanlar sadece hafif rahatsızlıklar yaşarken, diğerleri gerçekten işlevsiz ve acı verici bir yaşam kalitesinden muzdariptir.

Travmaya bağlı ayrışma türleri

Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabına ( DSM-V) göre, travmayla ilişkili çözülme kendini aşağıdaki üç şekilde gösterebilir:

• Disosiyatif amnezi. Bir veya birkaç travmatik deneyimden sonra, kişi hafızasında boşluklar geliştirir ve olumsuz deneyimden önce veya sonra bazı parçaları unutur.
• Duyarsızlaşma/derealizasyon bozukluğu. Bu, bireyin kendi bedeninin dışında olduğunu hissetmesine neden olur. Ayrıca başlarına gelen veya etraflarında olanların gerçek olmadığına inanırlar.
• Dissosiyatif kimlik bozukluğu. Bu duruma eskiden çoklu kişilik bozukluğu deniyordu. Bundan muzdarip hastalar, travmaya tepki olarak farklı kimlikler edinirler. The Journal of Mental Science’ta yayınlanan bir makale, bu durumun ciddi bir travma sonrası stres biçimi olduğunu iddia ediyor. Üstelik teşhis ve tedavisi karmaşık bir gerçekliktir.

Travmaya bağlı ayrışmanın kaynağı

Travmaya bağlı çözülme genellikle birkaç travmatik olayın üst üste binmesinden sonra ortaya çıkar. Sevilen birinin kaybının acısı gibi belirli bir olaydan sonra her zaman ortaya çıkmaz. Ancak, çocukluğundan beri istismara uğrayan kişilerin bu psikolojik savunma mekanizmasını geliştirme riski daha yüksektir.

Torino Üniversitesi (İtalya), çoklu travmatik deneyimlerin zihinsel işleyişi riske attığını ve dissosiyasyonun ortaya çıktığını iddia eden bir çalışma yürüttü. Bu acı gerçekleri tetikleyebilecek olay türleri şunlardır:

• Bir savaş bölgesinde yaşamak.
• İşlevsiz bir ailede büyümek.
• Birkaç yıl boyunca kötü muamele veya istismara maruz kalmak.
• Dezavantajlı veya olumsuz bir sosyal ortamda yaşamak.
• Zaman içinde devam eden şiddet olaylarına tanık olmak.
• Yıllarca tehditkar ve oldukça stresli bir ortamda çalışmak.

Ayrışma, bireye delirdiği ve her şeyin kontrolden çıktığı hissini verebilir. İlk adım, acı karşısında bu tepkinin beyinlerinin normal bir mekanizması olduğunu ve bunun tedavi edilebileceğini anlamalarıdır.

Travmaya bağlı dissosiyasyonun tedavisi

Travmaya bağlı disosiyasyonla uğraşırken, terapist her zaman her hastanın ihtiyaçları ve özel gerçekliği ile başlar. Indian Journal of Psychiatry’de yayınlanan bir makalede belirtildiği gibi, diğer nedenleri, olası komorbiditeleri ve predispozan travmatik ve kişilik faktörlerini dışlayarak yeterli bir teşhis konulmalıdır.

Bu gerçeği ele almak için kullanılan stratejilere ve yararlı terapötik modellere bir göz atalım.

Stratejiler ve tedaviler

• Sağlıklı bir benlik kavramını teşvik edin.
• Zararlı düşünce kalıplarını değiştirin.
• Sağlıklı başa çıkma becerileri geliştirin.
• Fiziksel ve duygusal öz düzenleme kapasitesini teşvik edin.
• Merkezi sinir sisteminin sürekli aşırı aktivasyonunu azaltın.
• Bireyi yeni hedefler ve anlamlar oluşturmaya teşvik edin.
• Duygusal acıyla başa çıkmanın bir yolu olarak vücudun fiziksel duyumlarıyla bağlantı kurmayı kolaylaştırın.
• Ayrışmayla ilişkili duygusal acıyı kabul etmeleri ve yavaş yavaş kendi kimliklerini bütünleştirmeleri için onlara rehberlik edin.
• Travmatik deneyimi kademeli olarak işleme koymalarını kolaylaştırın.
• Travmatik anılarını tekrar ziyaret etmelerine gerek yok. Duygularını ve işlevsiz düşüncelerini tedavi etmek ve daha sağlıklı davranışlar oluşturmak daha uygundur.

Ayrışma için uygun tedaviler

Çözülmede en yaygın kullanılan terapötik yaklaşımlardan biri EMDR terapisi veya göz hareketi duyarsızlaştırma ve yeniden işlemedir. The Permanente Journal’da yayınlanan araştırma, EMDR’nin tüm travmatik süreçler için en etkili tedavilerden biri olduğunu vurgulamaktadır. Yararlı olan diğer terapötik teknikler şunlardır:

• Bilişsel İşleme Terapisi (CPT). Bu, cinsel istismar ve kötü muamele vakalarını ele almak için uygun bir modeldir.
• Psikoaktif ilaçlar. Bunlar, doktorlar ve psikiyatristler tarafından duygusal disosiyasyon için sürekli tedavide değer verilen bir alternatiftir.
• Travma odaklı bilişsel davranışçı terapi. Bilişsel yeniden yapılandırma, duygusal düzenleme ve caydırıcı uyaranlara maruz kalma gibi teknikler sayesinde hasta acı verici deneyimlerini bütünleştirir.
• Somatik terapiler. Bunlar, ayrışmanın fiziksel alanda derin bir acı izi bıraktığı fikri üzerinde çalışır. Duyguları ve somatik rahatsızlığı ele almak, hastanın duygusal acısını kademeli olarak azaltır.

Son tavsiyeler

Ayrışma, zihnin yararlı bir mekanizması olsa da, uzun vadede yaşam kalitemizi düşürür. Gerçekten de, bilincimize asla geri dönmemesi gereken bazı anılar, deneyimler ve görüntüler olduğu doğrudur. Ancak, travmatik deneyimler her zaman işlenmeli ve travma mağdurunun kimliğiyle bütünleştirilmeli, böylece acı çekme yükleri azaltılmalıdır.

Psikolojik tedavinin amacı budur. Bu nedenle, ihtiyacınız olursa özel yardım istemekten çekinmeyin.