Şizofreni: Olumlu ve Olumsuz Belirtileri

Yazan ve doğrulayan psikolog Gema Sánchez Cuevas

Tarafından yazılmıştır Alicia Escaño Hidalgo

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Şizofreni, olumlu ve olumsuz belirtileri nedeniyle en yıkıcı ruhsal hastalıklardan biridir. Dünyada, yaklaşık olarak 20 milyon insan bu hastalığa maruz kalmaktadır.

Bir hastaya şizofreni teşhisi koymak için DSM5’e göre, her biri en az bir ay görülecek, iki ya da daha fazla karakteristik belirtinin bulunması şarttır. Bu belirtiler:

• Düşüncelerini kuruntu yolu ile oluşturma
• Halüsinasyonlar
• Düzensiz konuşma
• Katatonik ya da düzensiz davranışlar

Şizofreninin Olumlu ve Olumsuz Belirtilerini Teşhis Etme

Tanı koymak için, hastanın sosyal ve iş ortamlarının ikisinde  de, hayatının önemli bir ya da daha fazla önemli kısımlarında acı ve güçlük çekiyor olmalı. Dahası, bu değişim en az altı ay boyunca sürmeli ve bu süreç ön belirtiler ve rezidüel evreler içerebilir.

Bu nedenle, şizofreni temel belirtilerine bağlı olarak tanımlanabilir. Ancak, bu hastalık kendini iki farklı şekilde ortaya koyabilir: biri olumlu belirtilerle ve diğeri olumsuz belirtilerle olan iki şekilde kendini gösterebilir. 

İlk şekilde, hastalar bu hastalığı farkedebilirler çünkü belirtiler dikkat çekici ve güzel denebilecek niteliktedir. Örneğin, halüsinasyonlar, kuruntular ya da hareket etmede değişimler gözlenir: bunların hepsi, hastanın fark edeceği sıra dışı belirtilerdir.

İkinci şekilde ise, olumsuz belirtiler, “göze çarpıcı” nitelikte olmadıkları için fark edilmezler ancak yine de hastalığın en kötü seyrinde devam etmesine neden olurlar.

Olumsuz belirtilere maruz kalan hastalar için kronik şizofreni, intihar ya da madde bağımlılığı riski çok daha yüksektir. Ayrıca, olumsuz belirtilerin etkileri, olumlu belirtileri gösteren hastalarınkinden daha görünürdür. O halde, bu iki belirti şekline de daha ayrıntılı bakalım.

Şizofreni ve Olumlu Belirtileri

Şizofreninin asıl olumlu belirtileri aşağıda açıkladığımız gibidir:

İşitsel Halüsinasyonlar

Hasta görsel, tensel ve hatta tat halüsinasyonuna maruz kalsa da, en yaygın halüsinasyonlar işitsel olanlarıdır.

Bu belirti tür, hasta ile çeşitli şekilerde konuşan sesler formu şeklinde ortaya çıkar. Sesler herhangi bir cinsiyete, tanıdık birine ya da yabancı birine ait olabilir. Daha görülmekle birlikte, müzik ve çatırtı gibi diğer sesler de duyulabilir. Bazen, hasta kendi karakteri hakkında konuşan sesler duyar.

Kuruntuya Bağlı/Hezeyanlı Düşünceler

Kuruntular, hastaların kendi zihinlerinde kurduklarını farketmeden oldukça fazla inanarak insanlara anlattıkları hikayelerdir: örneğin, saplantılı düşüncelerin tersi. Bu nedenle, bir kuruntuyu değiştirmek imkansızdır: bu insanları, söylediklerinin tutarsız olduğu konusunda istediğiniz kadar ikna etmeye çalışın, fikirleri değişmeyecektir.

Bazı kuruntu türleri içeriğine bağlı olarak değişir:

Kontrol kuruntuları- Bu, hastanın düşünce ya da hareketlerinin dışsal bir güç tarafından kontrol altına alındığına inandığı türdür.

Referans/aktarım kuruntuları- Bu kuruntu türü, hastaların ortaya çıkan herhangi bir şeyin kendileriyle ilgisi olduğunu düşündüklerinde yaşanır; bu ortaya çıkan şeyler görkemli, suç, dini ya da kıskançlık kuruntularını içerir.

Hareket bozukluğu

Bu, şizofreninin fiziksel bir hastalık olarak belirtisidir ve bu, akatizi, diskinezi, ve fazladan yan etkiye neden olacak ilaç kullanımı ile de bağlantılı olabilir. Bu karakteristik özelliklere doktorlar katatonik davranış derler.

Davranış bozukluğu belirtilerinden bazıları şu şekildedir:

• Uyuşukluk, hastanın kimseyle konuşmayacak noktaya vardıran dışsal dünyadan izole olmasına neden olur
• İnhibisyon ya da ajitasyon
• Katalepsi ya da tuhaf ve tepkisiz durumları benimseme
• Maniyerizm ya da doğal olmayan mimikler
• Stereotipi

Konuşma bozukluğu

Bu genellikle, akıcı ancak bağlamından kopuk konuşma olarak ortaya çıkar. Buna örnek, konuşma esnasında birbiriyle alakasız bir konudan başka bir konuya atlama şeklinde, tamamen konudan sapmış ya da biraz bağlantılı olan konuşmalardır.

Ayrıca, hastanın iletmek istediği mesajı iptal eden dolaylı ve çok ayrıntılı bir şekilde cevaplar verdiği ayrıntılı konuşma da görülmektedir. Neolojizm (onlar tarafından oluşturular yeni kelimeler) ve tınılar ya da anlamlarından ziyade seslerine bağlı olarak kelime kullanımı da yaygın olarak görülür.

Abartılı davranışlar

Bazı şizofrenik insanlar, giyinme şekilleri, sosyal ve cinsel davranışları (kamusal alanda mastürbasyon yapmak), kamusal alanda kendi kendileriyle sesli bir şekilde konuşmak, agresif, tedirgin ve tekrar eden davranışlar sergilemek şeklinde belirtiyi açığa vurabilirler.

Şizofreni ve Olumsuz Belirtiler

Olumsuz belirtiler, şuana kadar bahsettiğimiz üzere, olumlu belirtiler gibi “dikkat çekici” değillerdir ancak yine de, hastalığın en kötü seyrinde ilerlemesine neden olurlar. Eğer hasta bu belirtileri taşıyorsa, nöroleptikler işe yaramayabilirler.

Bu belirtiler, temporal loptaki nöron fonksiyon bozukluğuyla ve parahipokampal girus ile bağlantılıdır. Öte yandan, bu belirtiler gerçekte, kronik ve tedavisi mümkün olmayan ileri safhada bir hastalığa sahip erkeklerde daha yaygın olarak görülür. Bu belirtilerin bazıları şu şekildedir:

Hissizleşme

Hissizleşme, duygu ve hislerin zayıf olduğunu anlatan bir ifadedir. Bu duygulara kayıtsız olmak genellikle ifadesiz bir yüz, azalan hareket ya da el hareketleri, göz temasından kaçınma, yüksek düzeyde kararsızlık ve, tıpkı ciddi bir konu hakkında konuşurken sırıtmak ya da monoton bir konuşma sürdürmekte olduğu gibi, tepkisizlik ile birlikte görülür.

Aloji

Yavaş, sert ve anlamsız düşünme olarak görülür ve bu, hastanın konuşma niteliğini göstermektedir. Bir şey sorulduğunda, bu hastaların cevap vermesi uzun sürer. 

Kayıtsızlık ve duyumsamazlık

Kayıtsızlık, bir şey yapmaya ilgi duymamak ya da irade gücü eksikliğidir. Bu nedenle, hastalar kendi kendilerine bir işe başlamaya ya da o işi bitirmeye yetersizdirler. Bu durum kendini hijyen, projeleri yarım bırakma ya da ilk adımı atmama gibi davranışsal açılardan da gösterebilir.

Zevk almama, sosyal ilişkilerdeki ilgiden yoksun olmaktır. Olumsuz belirtileri gösteren şizofrenik hasta genellikle keyif almaktan acizdir ve potansiyel olarak zevk verecek sosyal ilişkilerden de kaçınırlar. Bu nedenle, cinsellik, yakın arkadaşlık ve hatta boş zaman aktivitelerine ilgi duymazlar.

Şizofreni için terapi ve tedavi

İlaç tedavisi, şizofreninin en yaygın tedavisidir. Gerçekte, psikolojik tedavilerin antipsikotiklerin etkilerini artırdığı da kanıtlanmıştır. Ancak, bu noktada uygulanacak tedaviye bağlı olarak şizofreninin olumlu ve olumsuz belirtilerini ayırmak önemlidir.

Dolayısıyla, bu hastanın olumlu belirtiler gösterdiğinde ilaçların işe yaradığı bir durumdur çünkü halüsinasyonları ve kuruntuları azaltan dopamin reseptörlerini engeller.

Diğer yandan, ilaçlar olumsuz belirtiler gösteren kişilerde tedavi açısından yetersiz olmakla kalmazlar, aslında durumu daha da kötüleştirebilirler. Bu da, şizofreninin olumsuz belirtilerine maruz kalan hastalara yardımcı olabilmek adına daha fazla araştırma yapmayı gerekli kılmaktadır.