Olumlu Pekiştirme Nedir ve Nasıl Kullanılır?

Birinin belirli davranış kalıplarını tekrar etmesini nasıl sağlayabiliriz? Ortaya çıkış sıklığını nasıl artırabiliriz? Her şey, insanların belirli istenen davranışları veya tutumları güçlendirmeye çalıştıkları eğitim ve davranış terapisinde özellikle kullanılan bir prosedür olan olumlu pekiştirme ile ilgilidir.

Ama olumlu pekiştirme hakkında başka ne biliyoruz? Nasıl kullanılır? Ne tür pekiştirmeler mevcuttur? Cezadan nasıl farklılaşırlar? Bu ve diğer soruların cevaplarını bilmek ve günlük yaşamınızda uygulamak için olası pekiştirmeleri bulmak istiyorsanız, okumaya devam edin!

Olumlu pekiştirme nedir ve nasıl kullanılır?

Olumlu pekiştirme, davranış terapisi ve eğitimde yaygın olarak kullanılan bir kaynaktır. Bu tür bir pekiştirme, belirli bir yanıtın meydana gelme olasılığını artırabilecek tüm unsurları içerir.

Burada, belirli davranış kalıplarını pekiştirmemize ve daha sık ortaya çıkmalarına yardımcı olacak şeylerden bahsediyoruz. Bunlar, masada düzgün oturmak gibi oldukça mantıklı, uygun ve olumlu davranışlar ve tutumlar olma eğilimindedir.

Bu alandaki önemli bir figür, davranış teorisi ile ünlü Amerikalı bir psikolog olan B. F. Skinner’dir. Belirli davranış kalıplarının güçlendirilmesine izin vermek için bir araç olarak olumlu pekiştirmeyi önermiştir. Ona göre, olumlu pekiştirme, istenen davranışları tekrar etmemize yardımcı olan her şeydir.

Skinner, bu tür bir öğrenme prosedürünün özelliklerini sistematik bir şekilde tanımlayışıyla göze çarpıyordu. Buna ek olarak, bunu birkaç farklı alana ve özellikle eğitime uyguladı.

Dahası, olumlu pekiştirme, edimsel koşullanmanın bir parçasını oluşturan bir tekniktir. Bu, belirli davranışların ortaya çıkma olasılığını artırmak veya azaltmak için pekiştirme ve cezaların uygulanmasına dayanan bir öğrenme sistemidir.

Bu tür bir prosedürle, kişi davranışları ile sonuçları arasında bir ilişki yaratır.

Olumlu pekiştirme örnekleri

Peki, gerçek olumlu pekiştirme nedir? Neredeyse her şey, aslında. Övgü (sözel pekiştirme), nesneler, jestler, hediyeler, ödüller, kelimeler ve yiyecekler ve daha fazlası olabilir.

Olumlu pekiştirme niteliği ve özelliğine göre, bir tür ya da başkasına ait olabilir; olumlu pekiştirme çeşitli türleri vardır. Bu makalede, bu türlerin ne olduğunu keşfedeceksiniz.

Olumlu pekiştirme nasıl kullanılır?

Bir dizi faktör olumlu pekiştirmeyi daha etkili hale getirecektir. Bunlar, hangi prosedürün ve pekiştirme türünün nasıl kullanılacağını bilmenizle ilgilidir:

• Anlık. İdeal olarak, istenen davranışın (yani, artırmak istediğimiz davranışın) ortaya çıkmasından hemen sonra olumlu pekiştirme uygulanmalıdır.
• Ardışık. Olumlu pekiştirme, istenen davranıştan önce veya davranış esnasında değil, davranıştan hemen sonra görünmelidir.
• Şartlı. Olumlu pekiştirmeyi her zaman artırmak istediğimiz davranış ortaya çıktığında uygulamalıyız.
• Periyodik. İstenen davranışı pekiştirmek için prosedür için bu süre uzatılmalıdır.
• Pekiştirme seçimi. Bir kişiyi motive edebilecek yeni ve çeşitli pekiştirmeler seçmeliyiz.

Olumlu pekiştirme kullanırken, etkili olabilmesi için aşağıdakileri de dikkate almalıyız:

• Artırmak istediğimiz davranışı tam olarak belirtmeliyiz.
• Bizimkilerle rekabet edebilecek olasılıkları (veya diğer pekiştirmeleri) kontrol etmeliyiz.
• Son olarak, kişinin pekiştirmeden sıkılmasından kaçınmalıyız. Bu anlamda, pekiştirme süresinin aşırı olmadığından emin olmalıyız ve ne kadar sürmesi gerektiğine dair bir fikrimiz olmalıdır.

“Eğitim, öğrenilen şey unutulduğunda hayatta kalan şeydir.”

– Burrhus Frederic Skinner

Pekiştirme ve ceza

Olumlu pekiştirmenin ne olduğunu daha net anlamak için, pekiştirme ve ceza arasındaki karşıt ilişkiyi tanımlamalıyız.

Pekiştirme, daha önce de söylediğimiz gibi, belirli bir cevabın ortaya çıkma olasılığını artıran herhangi bir uyarıcıdır. Bu, pozitif (bir öğenin ortaya çıkışı davranışı artırdığında) veya negatif (bir öğenin ortadan kaldırılması da davranışı artırdığında) olabilir.

Olumlu bir pekiştirme örneği, kahvaltıyı her bitirdiğinde bir çocuğu övmek olacaktır. Buna karşılık, olumsuz pekiştirme, ödevlerini her bitirdiklerinde sevmedikleri görevleri ortadan kaldırmak olacaktır.

Her iki pekiştirme (ya övgü ya da görev alma), teşvik etmek istediğimiz davranıştan hemen sonra zaman içinde tekrarlanırsa, bu istenen davranışın ortaya çıkma olasılığını artıracaktır. (Bu durumda, çocuk tüm kahvaltısını bitirecek veya tüm ödevlerini bitirecektir).

Öte yandan, ceza, pekiştirmenin tam tersidir. Bu genellikle kişinin ortadan kaldırmak istediğimiz davranışta değişiklik yapma olasılığını azaltacaktır.

Bir yandan, olumlu bir cezamız var. Örneğin, bir çocuğa duvara karşı durmasını söylemek, sert bir konuşma yapmak veya onu azarlamak. Öte yandan, olumsuz ceza, çocuğun istediği bir şeyi ortadan kaldırmaktır. Bazı örnekler TV önünde geçirdikleri zamanı ortadan kaldırmak ya da hafta sonları dışarı çıkmalarını yasaklamak olabilir.

Prosedürler arasındaki farklar

Bu nedenle, her iki prosedürün “pozitif veya negatif”i arasındaki temel fark, bazı davranış unsurlarının ortaya çıkması (pozitif) veya ortadan kaldırılması/kaybolmasıdır (negatif). Pekiştirme prosedürünün temel özelliği, istenen davranışı teşvik etmeye çalışmasıdır. Buna karşılık, ceza istenmeyen davranışları ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır.

“Eğitim, dünyayı değiştirmek için kullanabileceğiniz en güçlü silahtır.”

– Nelson Mandela

Olumlu pekiştirme örnekleri

Vallejo Behavioral Therapy Manual‘a (2012) göre, altı kritere göre gruplandırılmış toplam on altı pozitif pekiştirme türü vardır:

1. Kökenlerine göre

Olumlu pekiştirme, kökenine göre (pekiştirme değeri) şu şekilde sınıflandırılabilir:

• Birincil. Kendi içinde bir değere sahiptir. Örneğin, yemek.
• İkincil. Bunlar öğrenme yoluyla güçlendiriciler haline gelir ve daha spesifiktir.
• Genelleştirilmiş. Bunlar çoklu yanıtların güçlendiricileridir. Örneğin, para veya token ekonomisi.

2. Pekiştirme işlemine göre

Bu kritere göre, olumlu pekiştirme iki tip olabilir:

• Dışsal. Prosedür açık ve gözlemlenebilir (örneğin bir iltifat)
• İçsel. Prosedür gizlidir (örneğin, bir düşünce).

3. Uygulayıcıya göre

Olumlu pekiştirmeyi kimin uyguladığına bağlı olarak, iki tip olabilir:

• Dış. Birisi bu kişiye pekiştirmede bulunur.
• Kendini güçlendirme. Kişi pekiştirmeyi içten yönetir.

4. Alıcıya göre

Pekiştirmeyi alan kişiye bağlı olarak, aşağıdakileri vurgulayabiliriz:

• Direkt. Kişinin kendisi pekiştirmeyi alır.
• Dolaylı. Kişi, başka bir kişinin pekiştirmeyi nasıl aldığını gözlemler.

5. Doğasına göre

Doğasına bağlı olarak, olumlu pekiştirme aşağıdaki formları alabilir:

• Somut ya da elle tutulur. Fiziksel bir varlığa sahiptir (örneğin, bir bisiklet).
• Yenebilir veya manipüle edilebilir. Yenir veya manipüle edilir (örneğin, jöleli şeker).
• Sosyal. Sözel ve sözel olmayan dil (örneğin, bir kucaklama) dahil olmak üzere doğada kişilerarası gerçekleşir.
• Etkin. Bir kişi için keyifli bir deneyim (örneğin, sinemaya gitmek).
• Premack prensibi. Düşük sıklıktaki davranış, yüksek sıklıktaki bir davranışla ilişkilendirilerek ortaya çıkma olasılığını artırdığında.

6. Programlamaya göre

Son olarak, programlamaya göre, aşağıdaki pekiştirme türlerini buluyoruz:

• Doğal. Çevrede görünme olasılığı yüksektir.
• Yapay. Belirli koşullar altında uygulanırlar.

Olumlu pekiştirme ile eğitin

Olumlu pekiştirme kullanımının eğitimde çok olumlu sonuçlar verdiği açıktır. Ayrıca, klinik psikolog Ole Ivar Lovaas tarafından geliştirilen ve özellikle otizmli çocuklar için belirtilen ABA terapisi (uygulamalı davranış analizi) gibi daha geniş davranışsal programların ve tedavilerin bir parçasını oluşturur.

Daha önce de söylediğimiz gibi, olumlu pekiştirme aynı zamanda uyumsuz davranışların diferansiyel takviyesi, alternatif davranışların diferansiyel takviyesi vb. gibi daha geniş davranış tekniklerinin veya programlarının bir parçasıdır.

Hepsinde, bu bir kişinin korumak istediği davranışı güçlendirmesine ve yetkilendirmesine izin veren bir araç olarak kullanılır. Başka bir deyişle, yeterli veya uygun olanlar için bu geçerlidir.

Sadece istenen davranışları korumak için değil, aynı zamanda henüz var olmayan davranışlar yaratmak (kurmak) için de çok uygundur.

Bu kaynakta birçok olumlu yön buluyoruz: bir çocuğu farklı nesneler ve eylemlerle mutlu etmek, onlara saygılı bir öğrenme sürecinde rehberlik etmek ve gelişimlerine yardımcı olmak için farklı pekiştirmelerle motive etmek. Pekiştirme, gerçekten de, öğrenmeyi sağlayan bir eğitim aracı olabilir.