Nevrotik ve Psikotik Savunma Mekanizmaları

Yazan ve doğrulayan psikolog Cristina Roda Rivera

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Savunma mekanizmaları otomatik psikolojik süreçlerdir. Sizi anksiyete ve içsel/dışsal tehlike veya stres faktörlerini algılamaktan korurlar. Savunma mekanizmaları duygusal çatışmalara verilen bireysel tepkiler ile içsel ve dışsal stres faktörleri arasında ara bulucu görevi yaparlar.

Zaman zaman nevrozlar ve psikozlar “kesişebilse” de itici faktörleri farklıdır. Ayrım bu durumların gerçeklik ile ilişkisinde ve gerçekliği inşa edişlerinde yatar. Örneğin, nevroz söz konusu olduğunda, fiksasyonlara verilen cevap fantezidir. Diğer yandan psikoz söz konusu olduğunda başlangıçta inkar edilen şey her neyse onu kurtarmaya çalışan katıksız bir ikamenin varlığı söz konusudur.

“İfade edilmeyen duygular asla ölmezler. Canlı canlı gömülürler ve sonrasında daha çirkin şekillerde ortaya çıkacaklardır.”

– Sigmund Freud

Nevrotik Savunma Mekanizmaları

Bastırma (Represyon)

Bu, zihninizin anksiyeteye sebep olan duyguları bilinç üstünüze girmekten alıkoymasına verilen addır. En temel savunma mekanizmasıdır ve her zaman ilk kullanılır.

Yer Değiştirme

Yer değiştirme gerçek, anksiyete yaratan ve tolerans gösteremediğiniz arzularınızı kabul edilebilir ve anksiyeteye yol açmayan arzular ile değiştirmenizdir. Bu savunma mekanizması aniden ortaya çıkan fobileri açıklayabilir. Örneğin, eğer kirli hissediyorsanız ve bunu söylemeye utanıyorsanız hamam böceklerine karşı bir tiksinti ve korkudan bahsetmeye başlayabilirsiniz.

Özdeşim Üzerine Kurulmuş Nevrotik Savunma Mekanizmaları

Özdeşim

Bu psikolojik süreç imrendiğiniz birinin özelliklerini benimsemek suretiyle kendi kişisel değer duygunuzu arttırma eğiliminden oluşur.

Yansıtmalı Özdeşim

Melanie Klein bu savunma mekanizmasını öznenin kendisini bir objeyi kontrol etmek, ona hasar vermek ya da sahip olmak amacıyla o objenin (tamamıyla veya kısmen) yerine koyması olarak tanımlamıştır.

Saldırgan İle Özdeşleşme

Anna Freud ve Ferenczi bu mekanizma hakkında yazmıştır. Burada özne onların anksiyete yaşamasına sebep olan kişinin karakteristiklerinden bazılarını kendisi de göstermeye başlar. Kişi kurban rolünde olmaktan saldırgan rolünde olmaya geçer.

Yansıtma

Bireyin kendisinin fark etmediği, ancak onun anksiyete yaşamasına sebep olan özelliklerini başka bir insan veya objeye mal etmesine yansıtma denir. Bu spesifik savunma mekanizması psikoz, nevroz ve sapmada görülür.

İçe Yansıtma

Ferenczi bu mekanizmayı bireyin gerçekte kim olduğunu veya neye inandığını umursamadan başka birinin özellik veya inançlarını kendisininmiş gibi benimsemesi olarak açıklamıştır. Örneğin depresyonda olan bir kimse başka birinin davranış veya tercihlerini benimseyebilir.

Bu savunma mekanizmasının “sağlıklı” versiyonu özdeşimdir. Özdeşim, diğer insanların kendinizde olmasını arzu ettiğiniz yönlerini benimsemeye işaret eder. Diğer yandan, içe yansıtma çiğnemeden yutmak gibidir ve kişide iç çatışmalara yol açar.

Dürtü Dönüşümüne Dayanan Savunma Mekanizmaları

Karşıt Tepki Oluşumu

Bu mekanizma bireyin “kabul edilemez” düşüncelerini baskılayıp bu düşünceleri tam zıtlarını kullanarak ifade etmesine yol açar. Bu savunma mekanizması maniayı açıklar, ki bu da bastırılmış depresyonu gizler.

Yerine Koyma (İkame)

Bu mekanizma bir sapmayı baskılayıp onun yerine daha kabul edilebilir bir şey koymanıza sebep olur. Bu şekilde yasaklanmış olan zevkinizi gizli gizli tatmin edebilirsiniz. Örneğin, partnerini çekici bulmayan ancak bunu kabul edemeyen biri bu duyguyu baskılayabilir ancak bu alerjik bir reaksiyon olarak ortaya çıkabilir.

Yüceltme

Bu mekanizma kabul edilemez bir obje veya aktiviteyi daha yüksek bir sosyal veya etik değeri olan bir obje veya aktivite ile ikame etmeyi amaçlar.

Rasyonalizasyon

Anksiyeteye sebep olan düşünce veya davranışları rasyonel şekilde açıklamaya rasyonalizasyon adı verilir. Bu düşünselleştirmeden farklıdır çünkü etkilerden sistematik bir şekilde kaçınmayı içermez. Onun yerine birey durumlara doğru olmaktan ziyade inanılabilir olan motivasyonlar atar, bu şekilde durumlara rasyonel veya ideal bir açıklama getirebilir.

Düşünselleştirme

Birey çatışmaları veya duygularını kontrol edebilmek için onlara daha mantıksal bir düzen vermeye çalışır. Bu savunma mekanizması acı verici bir olayın duygusal anlamda izole edilmesi ile rasyonel açıklamaları birlikte kullanır.

Dürtüleri Maskeleyen veya Baskılayan Savunma Mekanizmaları

İzolasyon

Birey bu savunma mekanizmasını kullanarak belirli üzücü duygu veya düşünceleri diğerlerinden izole eder. Bu şekilde duyguların ve düşüncelerin hala farkındadırlar ancak bunlarla herhangi bir çağrışımsal bağlantıları yoktur. Örneğin, bir çocuk istismar mağduru olduğu için endişeli hissedebilir ancak yaşadığı anksiyete ile başına gelen istismar arasındaki ilişkiyi göremez.

Uzlaşma Oluşumu

Bu, baskılanmış bir arzu veya fikrin değiştirilmiş veya üstü kapatılmış, bilinçli olarak farkında olunan formudur. Üç farklı şekilde kendini gösterebilir: rüyalar, semptomlar ve belirli tipteki artistik ifade şekilleri.

Olmamış Kılma

Freud’a göre bu bireyin aktif olarak çoktan gerçekleşmiş bir şeyi geri almaya çalışmasıdır. Durum veya düşünceyi hiç olmamış gibi göstermeye çalışırlar.

Dürtü Dönüşümü

Bu, bir dürtüyü kendisinin tam tersine dönüştürmeyi içerir. Örneğin, eğer partneriniz sizi terk ederse, onun için hissettiğiniz sevgi nefrete dönüşür. Önceden sevdiğiniz bu objeye karşı artık nefret duyarsınız. Dürtü değişmiştir, ancak obje aynı kalmıştır.

Psikotik Savunma Mekanizmaları

İnkar Etmek

Freud’a göre inkar etmek rahatsız edici olan şeyi iptal ya da reddederek değil de bu şeye bağlı olan algının gerçekliğini inkar ederek yapılır.

Bölünme

Bu, çözülüm veya ölüm hakkında yaşanan anksiyete ile başa çıkmak için kullanılan psikotik bir savunma mekanizmasıdır. Benliğin bir kısmı rahatsız edici olmayan gerçeklik ile operasyonel temasta olmaya devam eder. Ancak, diğer taraf gerçeklik ile olan bağlantısını kaybeder ve gerçekliğin çok huzursuz edici olan tüm yönlerini reddeder. Eğer gerekli ise birey yeni, daha rahatlatıcı ve tercih edilesi bir gerçeklik bile yaratabilir.

İmago Bölünmesi

Bu, kayıp dolayısıyla ortaya çıkan üzüntü ile savaşan ve problem yaratan temsilleri kenara koyan limitli bir mekanizmadır. Örneğin, birey kendi gerçekliklerinin negatif tarafını dışarıya yansıtır ancak kendisi ile olan iletişimini kaybetmez. Eksizyon gerçeklikle temasın kaybedilmesi noktasına kadar gitmez.

Reddetmek

Bu, çocuk kendisini anneden ayırırken ortaya çıkan ilkel anlamın reddidir. Bu, çocuğu daha önce var olan sözel evrenin içerisinde bir özne olamamaya mahkum eder ve psikoza yatkın hale gelmesine sebep olur.

Sonuç olarak savunma mekanizmaları koruma fonksiyonunun farklı seviyelerine sahip olmakla beraber hala birbirleriyle ilişkili olan farklı gruplara bölünmüşlerdir. Nevroz durumunda bu savunma mekanizmaları tolerans gösterilemeyen bir gerçekliğe karşı bireyi korurlar. Ancak, birey hala gerçeklik ile iletişimde olmaya devam eder.

Diğer yandan, psikoz söz konusu olduğunda gerçeklik o kadar rahatsız edicidir ki birey bu gerçeklikle herhangi bir şekilde başa çıkamaz. Bundan dolayı savunma mekanizmaları harekete geçer ve bireyi sadece kendisinin arzuladığı veya hayal ettiği gerçeklikle iletişim kurabilecek durumda bırakır. Duygusal açıdan dengeli olabilmeleri için onları endişelendiren gerçeklik ile tüm bağlantıları kesilir. Bunun bir sonucu olarak bazen bu duygusal denge ancak bireyin delüzyonları ile beraber kurulabilir hale gelir.